موزه به جای سینما، عکس به جای فیلم
ریزش بازدیدکنندگان موزه‌ها در روزهای پس از بازگشایی
محمدناصر احدی- روزنامه نگار
از زمانی که سروکله کرونا در ایران پیدا شد و خبر شناسایی نخستین بیماران مبتلا به کووید ـ 19 درز کرد، فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی، دمینووار یکی پس از دیگری تعطیل شدند. مدارس در صف مقدم تعطیلی‌ها قرار داشتند و پس از آن هر فعالیتی که باعث گرد هم آمدن گروهی از افراد می‌شد، از دم تیغ کرونا گذشت. مهد کودک‌ها، استادیوم‌ها و مکان‌های ورزشی، آرایشگاه‌ها، آموزشگاه‌ها، مساجد و بقاع متبرکه، سالن‌های سینما، تئاتر و موسیقی و خلاصه هر نوع گردهمایی کوچک و بزرگی برای حفظ سلامت مردم به حالت تعلیق درآمد؛ اما در این میان، موزه‌ها به‌رغم اینکه محل تجمع افراد هستند، تقریبا تا اواخر اسفند باز بودند و حتی در مواردی بازدیدکنندگانی از کشور چین ـ که سرمنشأ شیوع کروناست ـ داشتند. مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی معتقد بودند تعداد مراجعه‌کنندگان موزه‌ها نسبت به سایر مراکز عمومی کمتر است و نیازی به تعطیلی این مکان‌ها وجود ندارد. از طرف دیگر، حضور برخی گروه‌های گردشگری خارجی در کشور که علاقه‌مند به بازدید از موزه‌ها بودند، موجب تردید مسئولان برای تصمیم‌گیری قاطع درخصوص تعطیلی موزه‌ها شده بود. با اوج‌گیری کرونا، ساعت کاری موزه‌ها کاهش یافت و سرانجام دستور تعطیلی این اماکن تاریخی ـ فرهنگی در تعطیلات نوروز صادر شد. تعطیلی موزه‌ها همچون بسیاری از حِرَف و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دیگر به درازا کشید و سرانجام از روز 4خرداد، مصادف با عید فطر، موزه‌ها فعالیت خود را از سر گرفتند. مطمئنا، با وجود بازگشایی موزه‌ها، از تعداد بازدیدکنندگان این مراکز در قیاس با سال‌های گذشته به‌طور قابل توجهی کاسته شده است؛ مخصوصا این روزها که خبرهایی درباره اوج‌گیری مجدد کرونا بر سر زبان‌ها افتاده است. با مسئولان روابط عمومی 3موزه مهم کشور گفت‌وگو کرده‌ایم تا از وضعیت آنها در این ایام آگاه شویم.
موزه سینما؛ لطفا با ماسک و دستکش وارد شوید
موزه سینما با در اختیار داشتن 25هزار قطعه عکس فیلم، 2هزار و 500عنوان پوستر و مجموعه‌ای از اسناد، جوایز، دستگاه‌ها و ادوات سینمایی و یادگارهای هنرمندان سینمای ایران مجالی برای سفری شگفت‌انگیز به ادوار مختلف تاریخ سینمای ایران است. این موزه، پس از بازگشایی، تأکید ویژه‌ای بر رعایت مسائل بهداشتی دارد. سپیده حیدرآبادی، مدیر روابط عمومی موزه سینما، در این‌باره می‌گوید: «بازدیدکنندگان ما باید با رعایت پروتکل بهداشتی و با ماسک و دستکش وارد تالارها شوند. پروتکل‌های بهداشتی حتما باید برای سلامتی بازدیدکنندگان و کارکنان نه‌تنها در موزه سینما بلکه در سایر مراکز فرهنگی هم اجرا شود.»
همچنین، حیدرآبادی درخصوص ریزش مخاطبان موزه سینما می‌گوید: «نسبت به قبل از کرونا، در تالارها ریزش مخاطب داشتیم اما در مجموع استقبال بیشتر از چیزی است که تصور می‌کردیم. در زمان تعطیلی موزه، تمهیداتی داشتیم تا علاقه‌مندان از طریق تور مجازی تالارهای موزه را ببینند و از این طریق بازدیدکنندگان زیادی داشتیم که شاید بخشی از مراجعه فعلی به موزه سینما به‌دلیل این تورهای مجازی باشد.»
به گفته مدیر روابط عمومی موزه سینما، ازجمله برنامه‌های موزه سینما که در دوران کرونا دستخوش تغییر شده، برنامه‌های بزرگداشت هنرمندان است: «قبل از کرونا، برای پیشکسوتان به مناسبت‌های مختلف ازجمله تولدهایشان بزرگداشت‌هایی برگزار می‌کردیم که هنرمندان دیگر هم در این برنامه‌ها حضور داشتند؛ اما درحال حاضر به‌خاطر کرونا، این برنامه را با حضور پیشکسوتان و یکی، دو نفر از هنرمندان نزدیک به آنها به‌صورت لایو برگزار می‌کنیم.»
از حیدرآبادی درخصوص ضرر مالی تعطیلی موزه می‌پرسم که در پاسخ می‌گوید: «به هرحال با توجه به تعطیلی سینماها، تالارهای موزه و غرفه‌های فرهنگی، آسیب مالی متوجه موزه بوده است. با این حال، هیچ‌یک از پرسنل اخراج نشده و همکاران سالن‌های سینما در روزهای تعطیلی در بخش‌های دیگر فعالیت داشتند. با توجه به اینکه طبق اعلام سازمان سینمایی از اول تیرماه سینماها با ظرفیت 50 درصدی باز می‌شوند، امیدوارم با استقبال خوبی از طرف مخاطبان روبه‌رو شویم.»
بازگشایی پلکانی موزه ملی ایران
مجموعه موزه ملی ایران که بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین موزه کشور است از 2 موزه «ایران باستان» و موزه «باستان‌شناسی و هنر اسلامی ایران» تشکیل شده که به‌دلیل برگزاری نمایشگاه‌های مختلف با همکاری موزه‌های بین‌المللی ـ مثل نمایشگاه «لوور در تهران» ـ حتی در میان کسانی که چندان اهل موزه رفتن نیستند هم شناخته شده است. موزه ملی ایران یکی از جامع‌ترین پروتکل‌های بهداشتی را برای ورود بازدیدکنندگان به این موزه درنظر گرفته، با این حال به گفته فاطمه عسگری ـ مسئول روابط عمومی موزه ـ طبیعی است که تعداد بازدیدکنندگان در روزهای پس از بازگشایی کاهش یافته است: «پیش از شیوع کرونا، بازدیدهای گروهی از مدارس و دانشگاه‌ها داشتیم، اما هم‌اکنون گروه نمی‌پذیریم. با اینکه ما در اسفند پارسال هم باز بودیم، ولی بازدیدکننده‌ای نداشتیم و گردشگران خارجی هم که به موزه می‌آمدند، خودشان سعی می‌کردند موارد بهداشتی را رعایت کنند. هم‌اکنون نیز تعداد مراجعان به موزه خیلی کم شده است.» عسگری درباره شیوه آغاز مجدد فعالیت‌های موزه ملی نکته‌ای را بیان می‌کند که می‌تواند حداقل در سایر موزه‌های بزرگ نیز اجرا شود: «بازگشایی موزه ملی روندی پلکانی دارد؛ یعنی هم‌اکنون تنها طبقه اول موزه ایران باستان و نمایشگاه کشفیات باستان‌شناسی در سال 98پذیرای مراجعان هستند و بازگشایی موزه اسلامی و سایر قسمت‌های موزه ایران باستان به هفته بعد موکول شده است.» موزه ملی موزه‌ای دولتی است و موزه‌های دولتی همچون موزه‌های خصوصی از کاهش درآمدشان در دوره کرونا لطمه نخورده‌اند. عسگری در این‌باره نیز می‌گوید: «درآمد حاصل از هر بلیت در موزه‌هایی مثل موزه ملی و مجموعه‌های تاریخی سعدآباد، گلستان، نیاوران و... که زیرنظر میراث فرهنگی هستند، به خزانه میراث فرهنگی می‌رود و در وزراتخانه برای امور جاری، چاپ کتاب یا مرمت موزه اعتباری درنظر گرفته می‌شود و به این ترتیب موزه ملی درآمد مستقیمی از فروش بلیت ندارد. هنوز بودجه سال جدید موزه ابلاغ نشده و وزارتخانه درخصوص بودجه‌ای که در اختیار ما می‌گذارد، تصمیم می‌گیرد.» به گفته عسگری، هیچ تعدیل نیرویی در این موزه رخ نداده و برنامه‌های آتی آن نیز منوط به مشخص شدن وضعیت شیوع بیماری در جامعه است.
«طهران در قصر» منتظر صدور مجوز
مجموعه باغ‌موزه قصر نیز که زیر نظر سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران قرار دارد، از موزه مارکوف، موزه سیاسی، نیایشگاه، سالن فرخی یزدی، نگارخانه ملک‌الشعرای بهار، برج‌های دیده‌بانی و باغ ایرانی تشکیل شده و فضای مناسبی برای آشنایی با گوشه‌هایی از تاریخ معاصر ایران است.
حمیدرضا عظیمی، مسئول روابط عمومی باغ‌موزه قصر نیز از کاهش مخاطبان این مرکز فرهنگی تاریخی خبر می‌دهد و می‌گوید: «معمولا در ایام امتحانات مدارس و دانشگاه‌ها بازدیدکننده زیادی نداریم، ولی امسال به‌دلیل کاهش ساعت کاری موزه به واسطه شیوع کرونا، تعداد مراجعه‌کنندگان بسیار کم شده است. در حال حاضر بزرگ‌ترین گروه بازدیدکنندگان‌مان ممکن است خانواده‌های 6- 5 نفره باشند. با این حال، برای حفظ سلامت افراد، بلیت‌فروشی تنها از طریق کارتخوان انجام می‌شود و فروش نقدی نداریم.
به گفته وی، قسمت باغ این موزه همزمان با بازگشایی پارک‌ها آغاز به‌کار کرده ولی بخش موزه‌ای آن یک هفته قبل از بازگشایی رسمی موزه‌ها، به‌منظور آماده‌سازی موزه، کار خود را شروع کرده است.
عظیمی درخصوص کاهش درآمد موزه نیز می‌گوید: «از آنجا که قیمت بلیت موزه قصر از سال 1391تغییری نکرده و همچنان 5هزار تومان است، تقریبا می‌شود گفت ورود به موزه رایگان است و از بابت افت بلیت‌فروشی ضرری متوجه ما نبوده است. درضمن، هیچ تعدیل نیرویی در میان نیروهای مجموعه صورت نگرفته است.»
فعالیت‌های آنلاین موزه قصر در دوران تعطیلی ناشی از کرونا افزایش قابل توجهی پیدا کرده که تور مجازی 360درجه و تولید فایل‌های صوتی «رمضان در قصر» که به خاطرات زندانیان سیاسی پیش از انقلاب می‌پردازد، از آن جمله است. این فعالیت‌های مجازی برای باغ‌موزه قصر که در بازدیدهای حضوری نوروزهای سالیان گذشته در حدود 30هزار مراجعه‌کننده داشته، تقریبا با 8هزار بازدیدکننده همراه بوده است.
عظیمی درخصوص فعالیت‌های آتی موزه قصر می‌گوید: «چناچه مجوزهای لازم از طرف مسئولان سلامت و بهداشت صادر شود و خطری از بابت گردهمایی مردم وجود نداشته باشد، درنظر داریم جشنواره «طهران در قصر» را که به بازسازی بناهای قدیمی تهران مثل دروازه‌ها و بازارچه‌ها، بازی‌های منسوخ شده، مشاغل قدیمی و حمل‌ونقل آن دوران اختصاص دارد، از 5یا 10تیر تا 20مرداد با برپایی استیج شبانه با حضور هنرمندان مختلف برگزار کنیم. البته همانطور که گفتم اجرای این برنامه به وضعیت کنترل بیماری در جامعه بستگی دارد.»
کرونا به مثابه شیء موزه‌ای
موزه‌هایی که از بودجه‌های دولتی بهره‌مند هستند و به‌دلیل تعطیلی و کاهش درآمدهایشان چندان دچار مشکل نشده‌اند، این امکان را دارند تا در دوره پساکرونا برنامه‌هایی ترتیب دهند که مخاطبانِ ریزش‌کرده‌شان را دوباره به موزه بیاورند. هم‌اکنون، برخی از موزه‌های بین‌المللی به‌دنبال جمع‌آوری آثار هنری مربوط به کرونا هستند تا این مقطع مهم از زندگی بشر را مستند کنند. در سال‌های آتی که کرونا کنترل شده باشد، وقتی به این روزها می‌نگریم، شاید یک عدد ماسک یا یک جفت دستکش تنها وسیله‌ای بهداشتی نباشد و دوره تاریخی مهمی را به یادمان بیاورد که در آن همه جهان برای چندین‌ماه از ترس ویروسی کشنده فلج شده بود و جان‌های بسیاری تباه شد و زندگی‌های فراوانی از هم پاشید. موزه‌های دولتی اگر از وقفه‌ای که در فعالیتشان پیش آمده دچار رخوت نشوند، امکان مالی خوبی برای ثبت این دوره دارند.
