مسئله‌ای به نام چرای دام در جنگل ابر

زهرا رفیعی- خبر‌نگار

خروج دام از جنگل، قانونی است که در بسیاری از مناطق شمالی کشور به درستی اجرا نمی‌شود. دامدارها در دل جنگل‌های هیرکانی ثبت جهانی شده آغل‌های پنهان برای نگهداری از دام‌های سبک و سنگین ایجاد می‌کنند و  این اقدام البته دور از چشم مسئولان انجام نمی‌شود. متصرفان اراضی جنگل ابر و دامدارانی که با همکاری شورای روستای ابر به‌صورت غیرقانونی اقدام به چرای دام در جنگل ابر می‌کردند 2 روز قبل توسط نیروهای یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها از این جنگل اخراج شدند.
چرای دام در عرصه‌های طبیعی امسال موضوعی بحث‌برانگیز است و علینقی حیدریان، مدیرکل سازمان جنگل‌های استان سمنان در مورد چرای دام در منطقه حفاظت شده جنگل ابر به همشهری می‌گوید: دامداران از گذشته حقوق مکتسبه دارند که به‌راحتی نمی‌توان آن‌را گرفت. به‌گفته او، از زمانی که جنگل ابر به منطقه حفاظت شده تبدیل شد، قرار بود درصورت تامین اعتبار از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست، دامدارها با امضای تفاهمنامه از منطقه خارج شوند. حیدریان می‌گوید: جنگل ابر پوشش جنگلی تُنک دارد و دامدارها از 50سال پیش در این منطقه حضور داشتند که درصورت تامین اعتبار برای پرداخت حقوق دامداران، آنها نیز مقاومتی برای خروج از منطقه نمی‌کنند.

حقوق مکتسبه دامدارها
به گزارش همشهری، براساس پروانه چرای دام که سازمان جنگل‌ها با حفظ «حق مکتسبه» به دامدارها داده است، در کل استان سمنان 950هزار دام وجود دارد که البته این میزان در جنگل ابر به‌مراتب کمتر است. پیش از ملی شدن جنگل‌ها و مراتع در سال1341 براساس بنچاق‌های موجود که قدمت آنها از 200سال هم بیشتر است، دامدارها مالک و متصرف چندین هکتار جنگل و مرتع بودند. پس از ملی شدن جنگل‌ها و مراتع، دریافت پروانه چرا برای دامدارها الزامی شد. هدف از صدور پروانه چرا، اعمال مالکیت دولت بر مراتع و جلوگیری از پرداخت حق چرا از سوی دامدارها بـه افراد محلی و مالکین قبلی بود و بعدها موضوع تخریب اراضی مرتعی و جنگلی با چرای بی‌رویه مطرح شد.
2سال بارش پشت هم نیز فرصت رشد به رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی کشور داد و حالا به اعتقاد علینقی حیدریان، چرای دام در این 2سال برای حفظ جنگل مفید است.
مدیرکل جنگل‌ها و مراتع استان سمنان به همشهری می‌گوید: اختلاف‌نظر زیاد است. اما اگر نظر من را بخواهید باید بگویم تأثیر چرای دام در رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی بستگی به تعداد دام و نوع آن دارد. اگر دام «میش» باشد و بز نداشته باشد، خسارت زیادی ایجاد نمی‌کند. امسال به‌دلیل بارندگی‌های بسیار، امکان رشد گیاهان یکساله فراهم شده است و زمینه برای آتش‌سوزی عمدی و غیرعمدی نیز بیش از همیشه فراهم شده است. علینقی حیدریان با اشاره به باران‌های اخیر می‌گوید: امسال زیر درختان علف بسیار رشد کرده است. در برخی مناطق اوضاع به‌گونه‌ای است که اگر پروانه چرا هم صادر نشده باشد، از دامداران می‌خواهیم برای کم شدن علوفه، دام (فقط میش) به منطقه بیاورند. در نتیجه نمی‌توان مرتع را صددرصد خالی از دام کرد. اما موضوعی که در این بین از سوی دامدار، مسئول و کارشناس رعایت نمی‌شود تعادل دام و مرتع در زمان مقرر است. بارها دیده شده که دامدارها مجوز چرای 100راس گوسفند دارند ولی 5برابر بیشتر دام به منطقه آورده‌اند. 

حفظ زیستگاه یوز مهم‌تر از چرای دام  است
با ثبت جهانی جنگل هیرکانی، مدیریت این جنگل به سازمان حفاظت محیط‌زیست واگذار شد و اولویت امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان نیز حفظ زیستگاه یوزپلنگ آسیایی است که اگر قرار باشد بودجه‌ای برای حل مشکل چرای دام در اختیار باشد، ترجیح می‌دهد آن را صرف حل تعارضات دامداری با زیستگاه یوزپلنگ کند. عبدوس به همشهری می‌گوید: هیچ‌کس حق تعلیف حتی یک راس دام در منطقه حفاظت شده جنگل ابر را ندارد و ما اجازه ساخت‌وساز و تغییر کاربری در این منطقه را نمی‌دهیم. به دامدارهای منطقه نیز زمین معوض برای اسکان دام داده شده است و در منطقه جنگلی ابر کسی حق مکتسبه ندارد. او موافق چرای دام در عرصه‌های مرتعی و مخالف سرسخت چرای دام در جنگل است. امیر عبدوس توضیح می‌دهد: چرای دام در جنگل براساس مستندات علمی و تجربی مخرب است. در بستر جنگل که پوشش گیاهی چندانی برای چرا وجود ندارد، حضور دام می‌تواند باعث کوبیدگی و نفوذناپذیر کردن خاک و بروز سیلاب شود. عبدوس، اولویت تخلیه دام از مناطق حفاظت شده استان سمنان را مربوط به مناطق قشلاقی توران و منطقه تعارض دام و یوز می‌داند و می‌گوید: هنوز الزامی برای تخلیه دام از محدوده جنگل ابر وجود ندارد. چون تخلیه دام با وجود احتمال آتش‌سوزی در مراتع درست نیست. به‌گفته او، جنگل ابر زیستگاه جانوران وحشی خاص نیست و تعریف زیستگاه ندارد. این محدوده تنها به‌دلیل وجود گونه ارزشمند سرخدار تحت حفاظت قرار گرفته و حضور دام در قسمت‌های مرتعی جنگل ابر مشکلی ایجاد نمی‌کند.