عیدی دیرهنگام برای کتابخوان‌ها

مرتضی کاردر| خبر‌نگار:

وارد کتابفروشی  که می‌شوم، بیشتر مردم مشغول خرید هدیه برای عید هستند. تقویم دیواری، سررسید، خودنویس و روان‌نویس، بخش هدیه‌های کتابفروشی شلوغ‌تر از قفسه‌های کتاب است. چند نفری هم نیم‌نگاهی به کتاب‌ها می‌اندازند. خانم کتابفروش می‌گوید اگر می‌خواهید از تخفیف استفاده کنید، باید بروید انتهای سالن کتاب‌ها را ثبت کنید و دوباره برگردید تا اینجا حساب کنم.

یکی دو نفر کتاب به‌دست و غرغرکنان به انتهای سالن می‌روند. پشت سرشان راه می‌افتم. وقتی سالن اصلی کتابفروشی تمام می‌شود، دری باز شده که انبار کتابفروشی است؛ جایی که پر از کتاب است و از میان کتاب‌ها به اندازه عبور یک نفر راه باز شده است. از جاده یک‌نفره میان کتاب‌ها که می‌گذری، به اتاقک دیگری می‌رسم که در آن کسی پشت رایانه‌اش نشسته است و کتاب‌ها را ثبت می‌کند. 4نفر در صف به خط یک منتظر ایستاده‌ایم تا یکی یکی کتاب‌ها را ثبت کنیم و دوباره به صندوق کتابفروشی می‌رویم تا پرداخت نهایی را انجام دهیم و از 20درصد تخفیف بهره‌مند شویم.

روزهای خلوت تهران

روز دوم طرح عیدانه کتاب است. کتابفروشی‌ها به نسبت خلوت‌ است و از صف‌های طولانی طرح پاییزه خبری نیست. بیشتر مردم مسافرت‌های نوروزی را آغاز کرده‌اند و تهران خلوت‌ترین روزهایش را سپری می‌کند. آنها که مانده‌اند هم بیشتر درگیر خریدهای شب سال نو هستند و کمتر کسی به‌دنبال خرید کتاب است. امسال طرح عیدانه کتاب از 23اسفند در شهرستان‌ها و از 25اسفند در تهران آغاز شده است؛ درحالی‌که سال گذشته از پانزدهم اسفند آغاز شده بود و مخاطبان کتاب فرصت بیشتری داشتند تا از این طرح استفاده کنند.

مقدم، کتابفروش نشر رود درباره استقبال از طرح عیدانه می‌گوید: «استقبال در این یکی دو روز متوسط بوده است. اصلا با استقبال از طرح پاییزه قابل مقایسه نیست. مخاطبان ما از اواخر بهمن و اوایل اسفند خیلی درباره طرح تخفیف عید می‌پرسیدند ولی امسال طرح خیلی دیر شروع شد و مردم کتاب‌های خود را خریده‌اند. الان هم که اغلب یا به مسافرت رفته‌اند یا درگیر خریدهای ضروری‌تر هستند. بهتر بود که طرح از دهم یا پانزدهم اسفند شروع می‌شد. پارسال که از پانزدهم شروع شد، استقبال خیلی بیشتر بود.»

خیابان انقلاب شلوغ‌تر از خیابان کریمخان است اما کتابفروشی‌ها آنقدر که باید، شلوغ نیست. شجاعی، کتابفروش نشر بیدگل در خیابان انقلاب می‌گوید: «امروز استقبال بد نبود ولی اصلا‌ به اندازه طرح پاییزه نبود. عیدانه کتاب امسال خیلی دیر شروع شد. مردم درگیر خریدهای ضروری‌ترشان هستند.»

اصل برگزاری طرح در ابهام بود

اما چرا طرح عیدانه کتاب امسال اینقدر دیر شروع شده است؟

محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در پاسخ به پرسش همشهری درباره تأخیر در برگزاری طرح عیدانه کتاب می‌گوید: «امسال اصل برگزاری طرح هم در هاله‌ای از ابهام بود و احتمال برگزارنشدن آن وجود داشت، چراکه هنوز معوقات طرح پاییزه به‌طور کامل پرداخت نشده است. مدیرعامل خانه کتاب هم تغییر کرده بود و در روزهایی که قرار بود مقدمات برگزاری طرح فراهم شود، خانه کتاب مدیر نداشت. اما برگزاری طرح در چند سال گذشته سبب تغییر عادت مخاطبان برای خریدهای نوروزی کتاب شده است. مردم از چند روز قبل به کتابفروشی‌ها مراجعه می‌کردند و می‌پرسیدند که آیا طرح تخفیف امسال برگزار می‌شود یا نه. پیش از شروع طرح در خانه کتاب جلسه‌ای با حضور ناشران و کتابفروشان و مسئولان خانه کتاب برگزار شد و مجموعا به این نتیجه رسیدیم که بهتر است با وجود تغییر، طرح برگزار شود.»

افشین داورپناه، معاون پژوهشی خانه کتاب درباره تأخیر در برگزاری عیدانه کتاب می‌گوید: «سامانه ثبت‌نام طرح تخفیف بازطراحی شد و بازطراحی کمی طول کشید. در عین حال با تغییر مدیرعامل خانه کتاب مواجه شدیم. یارانه‌های کتابفروشان برای طرح پاییزه هم هنوز پرداخت نشده بود. بخشی از این یارانه‌ها پنجشنبه پرداخت شده و باقیمانده آن امروز و فردا به‌حساب ناشران واریز می‌شود. مجموع این عوامل سبب شد که طرح بهاره کتاب دیر شروع شود. با این حال ما طرح عیدانه را در شهرستان‌ها زودتر شروع کردیم تا کتابفروشان شهرستانی بتوانند کتاب‌های مورد نیازشان را به شرکت‌های پخش کتاب سفارش بدهند»
مشکل عدم پرداخت یارانه‌های طرح‌های تخفیف گذشته به ناشران پیش از برگزاری طرح پاییزه کتاب نیز وجود داشت. همین تأخیر در پرداخت‌ها سبب تأخیر در اجرای طرح پاییزه شد و حالا معوقات طرح پاییزه نیز پرداخت نشده و سبب تأخیر در طرح عیدانه کتاب شده است. احتمالا تأخیر در پرداخت یارانه‌های عیدانه سبب به تعویق افتادن طرح تابستانه کتاب نیز خواهد شد.

استقبال کمتر از همیشه

اما اوضاع عیدانه کتاب در شهرستان‌ها که دو سه روز زودتر طرح را آغاز کرده‌اند، چگونه است؟

عابس قدسی، مدیر کافه کتاب آفتاب مشهد می‌گوید: «طرح از بیست و سوم شروع شده است. استقبال از طرح زیاد نبود. شاید به‌دلیل اینکه در طرح پاییزه با یک شروع انفجاری آغاز می‌شود و در روز نخست مردم می‌توانند تا 30درصد تخفیف استفاده کنند، ولی در این چند روز استقبال چندان زیاد نبود. امسال طرح کمی دیر شروع شد.»

جواد شکارچی، مدیر کلبه کتاب قم می‌گوید: «استقبال کمتر از حد انتظار است. شاید به این خاطر که مشکلات اقتصادی گریبان همه را گرفته است. شاید هم به این دلیل که مردم گرفتار خریدهای شب عید هستند. شاید بعد از تحویل سال اوضاع بهتر شود.»

شهرستان‌ها نیز اوضاع بهتری از تهران ندارند و طبیعتا دو سه روز زودتر برگزار شدن طرح سردی استقبال در شهرستان‌ها را حل نکرده است.

بعضی از ناشران با طرح موافق نیستند

از رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان درباره ضعف کتابفروشی‌ها در خدمت‌رسانی و ارائه تخفیف به مشتری‌ها می‌پرسم و مشاهداتم را از یکی از بزرگ‌ترین کتابفروشی‌های تهران می‌گویم. آموزگار می‌گوید: «بسیاری از ناشران و کتابفروشان با این طرح موافق نیستند، چرا که معتقدند چنین طرح‌هایی سوق دادن یارانه نشر به سمت کتابفروشی‌هاست. برای همین استقبال زیادی از آن نمی‌کنند. قبول دارم که چنین ایرادهایی وجود دارد. سال اولی که طرح پاییزه کتاب برگزار کردیم، 100کتابفروشی در طرح شرکت کردند و الان 800کتابفروشی. در سال اول بسیاری از کتابفروشی‌ها حتی کامپیوتر جداگانه و اینترنت برای ثبت کتاب‌ها نداشتند. این طرح سبب شد که مجهزتر شوند. ایرادهای طرح باید به مرور برطرف شود و جا بیفتد.»

مسئله یارانه‌های نشر یکی از بحث‌های ازلی ابدی ناشران بوده است. چه کسی باید از این یارانه‌ها بهره ببرد؟ ناشران یا مخاطبان؟ حالا که چند سالی است به لطف طرح‌های تخفیف فصلی همه مخاطبان می‌توانند از این یارانه استفاده کنند صدای اعتراض بعضی از ناشران درآمده است؛ ناشرانی که به شکل‌های مختلف طرح را زیر سؤال می‌برند و در اجرای آن کارشکنی می‌کنند.

کتابفروشی در زمان مرده

اما حالا که طرح عیدانه دیر آغاز شده است، بهتر نیست که قدری بیشتر ادامه پیدا کند؟

داورپناه می‌گوید: «تجربه دوره‌های گذشته می‌گوید که بهتر است طرح‌های اینچنینی در مدت زمان محدودی برگزار شوند، چون به هر حال این طرح روند طبیعی کتابفروشی‌ها را مختل می‌کند و باید سامانه جداگانه‌ای برای ثبت کتاب‌ها و ثبت شماره ملی خریداران انجام دهند. کتابفروشان نیز با محدودبودن این طرح موافق‌تر بودند.»

اما نکته اینجاست که در این دو‌سه روز باقیمانده عملا فرصتی برای خرید کتاب نیست. در روزهای عید هم مردم بیشتر درگیر دید و بازدید یا سفرهای نوروزی هستند و مجالی برای سر زدن به کتابفروشی‌ها ندارند. بیشتر روزهای طرح عیدانه کتاب در روزهای مرده کتابفروشی‌هاست و تا پانزدهم عید که طرح تمام می‌شود، عملا یکی دو روز از این‌طرف و یکی دو روز از آن طرف سال شاید بتوان به سراغ کتابفروشی‌ها رفت و کتاب خرید. آیا بهتر نیست که معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب در زمان برگزاری طرح تجدیدنظر کنند و آن را دست‌کم تا بیستم یا بیست و پنجم فروردین تمدید کنند که کتابخوانان حرفه‌ای بتوانند زمان بیشتری برای استفاده از طرح عیدانه کتاب داشته باشند؟