اصناف در گرداب مال‌سازی

لیلا شریف_روزنامه نگار

اگر ساکن شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد و... باشید برایتان عجیب نیست که هر چند سال یا حتی چند‌ماه یک‌بار بیلبوردهای شهر پر شود از تبلیغ برای رونمایی از یک مال جدید. مال‌ها با هیبت خاص خود در شهرها قد علم می‌کنند و زیر سایه‌شان فرصت نفس کشیدن برای مغازه‌ها و واحدهای صنفی کوچک باقی نمی‌ماند. همانطور که هایپرمارکت‌ها در هر محله از شهر کمر همت برای نابودی سوپرمارکت‌های محلی بسته‌اند، مال‌ها هم هر روز فربه و فربه‌تر می‌شوند و شاید تا چند صباح دیگر نگرانی ادامه حیات به نگرانی‌های مغازه‌دارهای پراکنده در سطح شهر افزوده شود. قاسم نوده فراهانی- رئیس اتاق اصناف تهران- به‌عنوان منتقد فعالیت مال‌ها و محمدرضا انصاری - نایب‌رئیس اتاق ایران- جزو حامیان ساخت‌وساز پاساژها و مال دو چهره‌ای هستند که از دو دریچه متفاوت این موضوع را بررسی و آینده شغلی واحدهای صنفی را تحلیل کرده‌اند.

نوده‌فراهانی: فشار مال‌ها بر دوش اصناف است

قاسم نوده‌فراهانی جزو چهره‌های صنفی‌ای است که دل خوشی از ساخت مال‌ها و پاساژها ندارد و از بین رفتن اصناف مختلف و ریسک‌پذیر شدن شغل‌های وابسته به مغازه‌داری را ثمره خطرناک مال‌سازی می‌داند.
فراهانی ایجاد مال‌ها بدون هماهنگی با اصناف را زمینه‌ساز شکل‌گیری واحدهای صنفی بدون پروانه کسب می‌داند؛«تعدادی‌ از فروشگاه‌های ساخته شده در مال‌ها بدون هماهنگی اصناف ساخته شدند و شهرداری با تکیه بر نظر خود اجازه ساخت داد، به همین دلیل این واحدهای صنفی برای گرفتن پروانه کسب دچار مشکل هستند، فرض کنید واحد صنفی به مساحت 8متر ساخته می‌شود درحالی‌که براساس ضوابط قانونی اصناف نمی‌توان به مغازه‌ای با این متراژ پروانه بدهد. فردی هم که این واحد صنفی را خریداری می‌کند، چون نمی‌تواند پروانه کسب دریافت کند با مشکل روبه‌رو می‌شود. این اتفاق بخشی از مشکلات ساخت و سازهای بدون برنامه‌ریزی در مال‌ها و پاساژهاست.»
در کنار مشکلات اصناف با ساخت‌وساز مال‌ها، فراهانی معتقد است که با توجه به تغییرات زمان و سبک زندگی مردم، نمی‌توان منکر فروشگاه‌های بزرگ و مال‌ها شد. کارشناسان باید روی این موضوع کار کنند که چطور با کمترین حاشیه و ضرر، اصناف از حالت سنتی خارج شوند و به سمت فروشگاه‌های زنجیره‌ای و ساختاری جدید حرکت کنند. اینگونه ممکن است که واحدهای صنفی از شرایط بحران نجات پیدا کنند در غیراینصورت با ساخت مال‌ها، شاهد از بین رفتن مشاغل خواهیم بود.
رئیس اتاق اصناف تهران، ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای اصناف را راه‌حل برون رفت اصناف از دنیای سنتی معرفی می‌کند؛«ما باید در حوزه اصناف خودمان را با علم روز و رفاه مردم پیش ببریم و از این طریق ماندگاری‌مان را تضمین کنیم.صنوف در محلات و نقاط مختلف شهر ریشه‌ دارند و در همه جا دیده می‌شوند، در هر خیابان و محله یک صنف فعال است اما مردم هر روز نمی‌توانند برای خرید به مال‌ها مراجعه کنند. اگر فروشگاه‌های کوچک به فروشگاه‌های زنجیره‌ای تبدیل شوند، کالا با قیمت مناسب‌تر و ارزان‌تر در اختیار مردم قرار می‌گیرند و رقابت واحدهای صنفی در ساختار فروشگاه‌های زنجیره‌ای شکل منطقی‌تری به‌خود می‌گیرد.»
آنطور که وزارت صنعت در اوایل سال98 اعلام کرده بود، ایرانی‌ها 4برابر میانگین جهانی مغازه و فروشگاه دارند، نکته‌ای که فراهانی آن را تأیید می‌کند و از وجود مغازه‌های بیشتر از نیاز در شهر تهران حرف می‌زند؛«در تهران بیشتر از نیاز مردم مغازه وجود دارد ولی متأسفانه همینطور با مال‌سازی‌ و پاساژسازی بر میزان مغازه‌ها اضافه می‌شود، این ساخت‌وسازها بدون توجه به احتیاج جامعه ادامه دارد. زمانی که شهرداری می‌خواهد جواز یک فروشگاه را بدهد باید ارزیابی کند و ببیند که در آن منطقه به این واحد نیاز است یا خیر؟ متأسفانه این کار انجام نمی‌شود. با مقایسه یک کالا در مغازه‌های سطح شهر نسبت به مغازه‌ای در یک مال، شما متوجه می‌شوید که قیمت یک کالای مشابه در مال گران‌تر است. به‌دلیل هزینه بالا واحدهای صنفی در مال‌ها، صاحبان مغازه برای سرپا ماندن، هزینه‌هایشان را با فروختن کالای گران‌تر تامین می‌کنند.»
براساس گفته فراهانی افراد پولدار ترجیح می‌دهند به جای روانه کردن نقدینگی به سمت بازار تولید، دست به‌کار سودآور مال‌سازی‌ بزنند.این مال‌سازی‌ به نفع افراد پولدار است و افرادی که در مال‌ها مغازه اجاره می‌کنند- اکثر مغازه‌ها اجاره‌ای است- بدبخت می‌شوند.مال‌سازی‌ موجب شده است که مغازه‌داری برای فعالان صنفی در آن فضا یک شغل پر ریسک شود، اگر روند مال‌سازی‌ ادامه داشته باشد، اصناف با فشار و سختی روبه‌رو خواهند شد.

انصاری: مال‌سازی‌ زمینه‌ساز رونق اشتغال و تولید می‌شود

در مقابل مخالفت‌‌های فراهانی با مال‌سازی و ساخت پاساژ در نقاط مختلف تهران و شهرهای بزرگ، محمدرضا انصاری در قامت یک چهره موافق خصوصی‌سازی، عضو اتاق بازرگانی و مدیرعامل یک شرکت ساختمانی از مزایای ساخت مال‌ها صحبت کرده و این اتفاق را فرصتی برای عبور از کسب و کارهای سنتی می‌داند. انصاری معتقد است که«نقدینگی عظیمی در کشور وجود دارد که این نقدینگی به‌دلیل آنکه تولید دچار معضلات تحریم است، به یک مجموعه سیال مخرب تبدیل شده و در هر بازه زمانی به بازارهای مختلف طلا، ارز و...هجوم می‌آورد. اگر این امکان وجود داشت که نقدینگی را به سمت تولید کشیده شود، وضع اقتصادی کشور بهبود پیدا می‌کرد اما هم‌اکنون به دلایل مختلف این نقدینگی به سمت فعالیت سودآور مال‌سازی‌ ‌رفته است. اگر بخشی از مغازه‌های بی‌شمار در شهرها به مال‌ها تبدیل شوند، ما شاهد افزایش کیفیت و دسترسی راحت‌تر به کالاها خواهیم بود. در واقع حضور مال‌ها در کشور می‌تواند زمینه رونق حوزه تولید و اشتغال را فراهم کند.»
انصاری در برابر انتقاداتی مبنی بر اینکه ساخت مال‌ها موجب ایجاد مغازه‌هایی فراتر از نیاز جامعه می‌شود، از ساخت مال‌ها براساس نگاه اقتصاد آزاد دفاع کرد؛«از آنجا که ما به سمت اقتصاد آزاد می‌‌رویم، بنابراین افرادی که سرمایه‌شان را برای ساخت مال‌ها می‌گذارند، به موضوع سودآوری آن فکر می‌کنند. خوشبختانه با ساخت مال‌ها، رقابت خوبی برای ارائه کیفیت بهتر ایجاد شده است. مال‌سازی‌ به این شکل زمینه را برای ارائه کالاهای تولیدی با کیفیت مهیا می‌کند.» این عضو اتاق بازرگانی در برابر این صحبت که مال‌ها تبدیل به ویترینی برای کالاها و برندهای خارجی شده‌اند و کمتر مال و پاساژی است که تمرکز خود را برای ارائه کالای داخلی بگذارد، گفت:«به‌نظر من این حرف درست نیست. صاحب مال به سراغ سودآوری می‌رود و اگر تولیدات ایرانی برای عرضه داشته باشیم، حتما صاحبان مال از آن استقبال می‌کنند. حضور مال موجب افزایش کیفیت  تولید داخل می‌شود. ترکیه در این 40سال انواع برندها و کالاها را ایجاد می‌کند، اگر ما جلوی مال‌سازی را بگیریم، هرگز زمینه برای ایجاد برندهای موفق داخلی ایجاد نمی‌شود.ما باید نگاه منفی که متوقف‌کننده رشد تولیدات است را حذف کنیم. در واقع مال‌ها با ایجاد یک فضای رقابتی برندها، می‌توانند ظرفیتی برای افزایش کیفیت تولید داخلی باشند.» از نظر انصاری برای تصمیم‌گیری در رابطه با تناسب مال‌ها با میزان نیاز جامعه به ساخت مغازه، نیاز به نگاه از بالا به پایین نیست؛ «چه‌کسی در این زمینه می‌خواهد تصمیم بگیرد؟ می‌خواهیم از بالا تصمیم بگیریم که مال ساخته نشود؟ خب در این صورت شکست می‌خوریم. باید بگذاریم این سیالیت در کشور باشد. آن افرادی که در مال‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، ‌براساس سود و زیان تصمیم می‌گیرند و اگر نیاز نباشد، نمی‌سازند. به‌نظرم اتفاقی که دارد رخ می‌دهد بد نیست، یک سری مغازه پراکنده و پر خرج به یک مکان منتقل می‌شوند که برای مشتری و مردم تسهیلات بیشتری فراهم می‌کنند.» براساس گفته انصاری مال‌ها رقیب مغازه‌ها نیستند و موجب ایجاد ریسک در فعالیت اصناف نمی‌شوند و تنها جا‌به‌جایی اشتغال در کشور رخ می‌دهند یعنی شکل و فرم اشتغال عوض می‌شود اما موجب بیکاری نمی‌شوند. در واقع مغازه‌ها به مال منتقل می‌شوند و آنهایی که قابلیت رقابت ندارند و از پیشرفت عقب مانده‌اند ممکن است شغل‌شان عوض شود. این اتفاق ممکن است در هر حرفه‌ای رخ دهد. شیوه مدیریت یک مغازه با شیوه مدیریت مال فرق دارد و ما نیاز به این تغییر داریم تا بتوانیم در صحنه‌های جهان دوام بیاوریم.منفعت مال‌سازی‌ به تولید داخلی‌مان می‌رسد و ضررش به سمت کسانی می‌رود که نگاه سنتی به شغل‌شان دارند. ما باید ظرفیت تغییر از سنت به مدرنیته را داشته باشیم.