منابع طبیعی
مرگ تدریجی مراتع نیمه سبز اصفهان
بیابان‌زایی یکی از چالش‌های زیست‌محیطی در اصفهان است که به شکل خاموش به پیشروی خود ادامه می‌دهد
شیرین علویان | اصفهان- خبرنگار:
دست سخاوت بهار، دامنی از علوفه و سرسبزی را در دشت‌های استان می‌ریزد و این خوان نعمت هر سال عشایر و ساکنان روستاهای همسایه را به مراتع فرامی‌خواند. بهار فصل کوچ و برداشت محصولات و در یک کلام بهترین فصل سال برای عشایر و روستاییان است. رسم دیرینه آنها این است که در این فصل گله‌هایشان را به مراتع دور و نزدیک ببرند و تا اواخر بهار در کوه بمانند تا دام‌هایشان را به چرا ببرند. اما با شدت گرفتن خشکسالی و بحران آب، زنگ خطر نابودی مراتع استان نیز به صدا درآمده و ورود به دشت‌های باقیمانده برای بسیاری از بهره‌برداران از مراتع ممنوع اعلام شده است.
مطابق تقویم سالانه، کوچ عشایر و ورود آنها به ییلاق از 25 اردیبهشت آغاز می‌شود. این در حالی است که امسال عشایر 20 روز زودتر از این زمان قرُق را شکستند و با عبور از مرزهای عشایری جنوب استان وارد مراتعی شدند که هنوز در بخش‌های مرکزی و شمالی سمیرم گیاهان به تازگی جوانه زده و حتی سبز هم نشده بودند. این عامل در کنار عوامل دیگر می‌تواند چالش بیابان‌زایی را در استان تشدید کند.
مرگ خاموش مرتع با پیشروی بیابان
پس از تغییر اقلیم و کمبود آب، بیابان‌زایی سومین چالش زیست‌محیطی اصفهان است که آرام و خاموش به پیشروی خود ادامه می‌دهد و مراتع نیمه‌سبز را به کام کویر می‌کشد.
آمار رسمی حکایت از آن دارد که ۳۰ درصد از مساحت استان عرصه‌های بیابانی است و این گستره، از این لحاظ استان ما را در رتبه پنجم کشور قرار می‌دهد. حتی در برخی شاخص‌های بیابان‌زایی می‌توان اصفهان را در کشور رکورددار دانست، از جمله اینکه میزان فرسایش بادی در کشور سالانه نزدیک به ۴۱ تن در هکتار است و این عدد برای دشت سجزی اصفهان تا ۶۰ تن در هکتار نیز می‌رسد.
«محمدحسین شاملی» مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اشاره به اینکه بحران‌های زیادی محیط زیست استان را تهدید می‌کند، بر این باور است که بیابان‌زایی یکی از مهم‌ترین چالش‌هاست چراکه امروزه بارندگی‌ها به دلیل تغییر اقلیم کاهش یافته در نتیجه تولیدات مراتع هم کاهش یافته و بیابان‌زایی در حال پیشروی است.
سفره 5 میلیون هکتاری که کوچک می‌شود
هوای معتدل و باران کافی مهم‌ترین شرط به وجود آمدن مراتع سبز و خرم است. اما این شرایط تنها در قسمت‌های محدودی از کشور ما فراهم بوده و در بیشتر مناطق عواملی مانند گرما، باد، زمین‌هایی با جنس شوره‌زار و گچی و کمبود آب باعث از بین رفتن پوشش گیاهان خودرو در دشت‌ها می‌شوند. استان نیز 10/7 میلیون هکتار وسعت دارد که 6/5 میلیون هکتار آن را مراتع تشکیل می‌دهد.کارشناسان منابع طبیعی وسعت مراتع قابل بهره‌برداری برای چرای دام استان را در ۱۱۲ فقره طرح مرتعداری با مساحت یک میلیون هکتار برآورد می‌کنند. بیشتر چرای دام در مراتع شهرستان‌های سمیرم، شهرضا، فریدونشهر، چادگان، بوئین و میاندشت، خوانسار، فریدن، لنجان و نجف‌آباد جریان دارد.
نابودی 730 هزار هکتار مرتع در 2 دهه
خشکسالی، تگرگ و آتش‌سوزی جزو عوامل طبیعی تخریب مراتع استان نام برده می‌شوند. شخم زدن، شیار انداختن و تصرف اراضی ملی توسط افراد سودجو، چرای زودهنگام دام، چرای بیش از حد ظرفیت مراتع و فعالیت‌های عمرانی در مراتع استان نیز از عوامل انسانی تخریب مراتع استان به شمار می‌آیند.
«عبدالرضا مهاجری» معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همچنین ساخت جاده و معدن، توسعه شهرک‌های صنعتی، پادگان‌های نظامی و مناطق شهری و روستایی را از دیگر تهدیدهای فعالیت‌های انسانی برای مراتع و جنگل‌های استان اصفهان برمی‌شمارد و می‌افزاید: به صورت میانگین سالانه 30 هزار هکتار از مراتع استان از سوی عوامل طبیعی و انسانی نابود می‌شود.
وی خسارت نابودی هر هکتار از مراتع استان را 520 دلار می‌داند و می‌گوید: بر این اساس می‌توان گفت که سالانه 39 میلیارد تومان خسارت به منابع طبیعی استان وارد می‌شود.مهاجری با اشاره به اینکه در 2 دهه اخیر 730 هزار هکتار از مراتع استان نابود شده است، ادامه می‌دهد: در این مدت مراتع استان از 7 میلیون هکتار به 6 میلیون و 270 هزار هکتار کاهش یافته است. معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان که شناسایی بهره‌برداران ذی‌حق و صدور پروانه چرا برای دامداران را برخی از راهکارهای حفظ و حراست از مراتع استان اصفهان می‌داند، می‌گوید: متاسفانه به دلیل کمبود اعتبارات نظارت خوبی روی فعالیت دامداران و بهره‌برداران در مراتع صورت نمی‌گیرد.
آغاز نخستین چالش زیست‌محیطی امسال
از سوی دیگر، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز یکی از بحران‌های زیست‌محیطی را پیشروی بیابان به دلیل تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها می‌داند و می‌گوید: از آنجا که شاهد کاهش بارندگی هستیم، تولید مراتع هم کاهش می‌یابد و این نخستین چالش زیست‌محیطی استان در سال جاری است. «محمدحسین شاملی» پیامد از بین رفتن مراتع را افزایش احتمال گرد و غبار بیان می‌کند و می‌افزاید: ۲۵۰ هزار هکتار کانون فرسایش خاک داریم و بر این اساس باید به گفته استاندار سابق استناد کنیم که بعید نیست اصفهان مانند اهواز یا بدتر از آن شود.
وی از وجود ۱۵ کانون بحران فرسایش بادی در استان خبر می‌دهد و می‌گوید: یک میلیون و ۹۰ هزار هکتار از اراضی استان در کانون بحران فرسایش باد قرار دارند که از نظر اهمیت و رسیدگی به 3 دسته تقسیم می‌شوند. در این کانون‌های بحران از ۴۰ سال پیش نهال‌کاری، بذرپاشی و مالچ‌پاشی انجام و ۳۰۰ هزار هکتار از آن که بیشتر کانون‌های بحران‌های درجه یک بوده، تثبیت شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بزرگ‌ترین چالش این بخش را جلوگیری از به وجود آمدن کانون‌های فرسایش بادی جدید اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: کانون‌های جدید به چند دلیل به وجود می‌آیند. نخست آنکه با توجه به خشکسالی باید چرای دام در عرصه‌های مرتعی با توجه به میزان تولید علوفه کاهش داده شود و این کمکی است که مردم می‌توانند انجام دهند. دیگر اینکه در جاهایی که آب وجود ندارد، از شخم زدن و رها کردن اراضی پرهیز شود چون بستری برای فرسایش بادی پدید می‌آید. گرچه این حقیقت دور از چشم مانده اما منابع طبیعی بستر حیات و محور توسعه پایدار است. از دست رفتن هر میزان از این منابع ضربه جبران‌ناپذیری به اقتصاد و معیشت مردم وارد می‌کند.
تهدید چرای بی‌رویه دام و آتش‌سوزی در مراتع
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مهم‌ترین تهدید امسال را برای مراتع کاهش تولید علوفه اعلام می‌کند و می‌گوید: به دلیل کاهش بارندگی در استان، میزان تولید علوفه در مراتع نسبت به گذشته کاهش یافته و ظرفیت مراتع برای چرای دام نیز کمتر است. «محمدحسین شاملی» ادامه می‌دهد: بنابراین تنها در صورتی که مردم و دامداران همکاری و در حد ظرفیت مراتع از آنها استفاده کنند، این مراتع برای سال‌های آتی باقی می‌مانند. اگر مراتع حفظ شوند، کانون‌های جدید فرسایش به وجود نمی‌آیند. همچنین به گفته وی، امسال بیشتر مراتع نسبت به سال قبل خشک‌تر هستند و امکان آتش‌سوزی در آنها وجود دارد.