اراضی کشاورزی هرگز  تبدیل به شهرک‌های اقماری نمی‌شوند

مائده امینی_روزنامه نگار

حوالی تهران، بهشت شهرسازان و شهرک‌سازان است. حالا دیگر خیلی‌ها دوست دارند یا شاید مجبورند که در شرق و غرب این شهر ساکن شوند تا فاصله کمی با همه امکانات پایتخت داشته باشند، پول کمتری پرداخت کنند و آب و هوای بهتری هم استنشاق. تهران در روز بیش از 12میلیون و در شب حدود 8میلیون نفر جمعیت دارد. فشار کم‌سابقه تورم مسکن در ابرشهرها باعث ثبت رکورد جمعیت مهاجر در ۲۰ شهر جدید شده است. روند افزایش جمعیت در حومه رسمی کلانشهرها و شهرهای بزرگ نشان می‌دهد سال‌گذشته ۹۰ هزار نفر ساکن تازه به شهرهای جدید اضافه شد؛ به‌طوری‌که کل جمعیت این مناطق از یک میلیون نفر گذشته و این در حالی است که جمعیت این شهرها، در سال 75تنها 58هزار نفر بوده است. هم‌اکنون، در اطراف شهر اصفهان 2شهر جدید، در اطراف تبریز2 شهر جدید، اطراف شیراز یک شهر جدید و حوالی تهران 4شهر جدید ساخته شده است. اما روند توسعه شهرها و شهرک‌های جدید تا کجا می‌تواند اطراف کلانشهرهای اشباع شده‌ای مثل تهران وجود داشته باشد و چه آینده‌ای در انتظار جمعیتی است که به شکل ناهمگون در بعضی نقاط متمرکز شده‌اند؟ زهره داوودپور، عضو هیأت مدیره شرکت عمران شهرهای جدید در این‌باره به همشهری می‌گوید: همان ایده شهر جدید اگر به‌درستی شکل می‌گرفت، فضاهای زیستی بین شهرهای‌مان حفظ می‌شد اما مشکل از جایی شروع می‌شود که هرجا به‌طور خودرو تبدیل به سکونتگاه جمعی شده را قانونی می‌کنیم و نتیجه آن هم این است که امروز می‌بینیم فضاهای شهری بسیاری در اطراف کلانشهری مثل تهران شکل گرفته است بدون آنکه پشت آن توسعه برنامه‌ریزی شده وجود داشته باشد. او بر این باور است که باید نگاه عمومی به شهرهای جدید منصفانه‌تر باشد و مثبت‌تر شکل بگیرد.

توسعه شهرهای جدید تا کجا قرار است ادامه داشته باشد و چه برنامه‌هایی در این خصوص دنبال می‌شود؟ به‌خصوص در اطراف شهری مانند تهران که درباره آن همواره نگرانی‌هایی درباره تمرکز جمعیت وجود دارد؟ آیا همچنان ظرفیت ساخت شهرهای تازه وجود دارد؟ 
فعلا ساخت شهرهای جدید در اطراف تهران در دستور کار قرار ندارد و بیشتر برنامه‌ریزی‌ها‌ برای توسعه شهرهای جدید اطراف دیگر کلانشهرهاست. گسترش کنونی به تکمیل زیرساخت‌ها در شهرهای موجود خلاصه و جمعیت‌پذیری آنها را افزایش می‌دهد. ما بر این باوریم که شهرک‌ها، فرصت‌های بهتری برای توسعه هستند چرا که زودتر به نتیجه می‌رسند و جمعیت آنها هم به 30هزار نفر محدود می‌شود؛ هر شهرک پذیرای ‌500خانوار است. علاوه بر اینکه تجربه ساخت شهرک‌ها، تجربه بهتری بوده و آورده‌های بیشتری با خود به همراه داشته است.

جغرافیایی که بیشتر مطلوب ساخت شهرک، شهر جدید و اساسا توسعه اطراف پایتخت است، در کدام جهت شهر برآورد شده است و علت چیست؟ 
در پاسخ به این سؤال دو بعد وجود دارد. اول اینکه بیشتر متقاضیان در کدام بخش هستند و دوم اینکه براساس تشخیص ما کدام جهت برای توسعه مناسب‌تر به‌نظر می‌رسد. درباره بخش اول بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر تقاضاها در غرب و سپس شرق تهران وجود دارد. تعداد تقاضاها برای سکونت در شهرک‌ها در جنوب تهران کمتر است و این در حالی است که اراضی که بتوانند تبدیل به شهرک شوند در جنوب تهران بیشتر است  ضمن اینکه دسترسی به خطوط ارتباطی برای حمل‌ونقل مثل بزرگراه‌ها، مترو و حتی فرودگاه در جنوب تهران بیشتر است. در شمال تهران هم به واسطه وجود کوه امکان گسترش نه شهر و نه شهرک اساسا وجود ندارد.

 برای امسال چه پروژه‌های ناتمامی روی میز قرار دارد؟ چند شهرک قرار است اطراف تهران و در کدام جهات جغرافیایی ساخته شود؟ 
تعدادی شهرک در دستور کار قرار دارند که باید پروسه تصویب آنها در شورای برنامه‌ریزی استان و شورای شهرسازی و معماری ایران طی شود. چند شهرک در شرق، یک شهرک در غرب و یک مورد هم در جنوب تهران در حال پیگیری است.

مهم‌ترین ویژگی اراضی‌ که قرار است تبدیل به شهرک‌های اقماری جدید شوند، چیست؟ کمی درباره استانداردهایی که برای شما تعیین‌کننده است، توضیح دهید...
مهم‌ترین پارامتر برای ما در شهرک‌سازی این است که اراضی انتخاب شده زمین کشاورزی نباشند. یکی از مهم‌ترین مسائلی که در اطراف تهران با آن برای توسعه مواجه هستیم، سکونتگاه‌های خودرو هستند. کنترل ساخت‌وساز در این مناطق به‌دلیل حاشیه‌نشینی‌هایی که معمولا اطراف اراضی کشاورزی شکل می‌گیرند سخت‌تر است. عموما به‌دنبال اراضی‌ای هستیم که دولتی باشند. البته اگر مالک خصوصی خود تمایل به مشارکت داشته باشد از نظر ما مانعی ندارد و مالک می‌تواند به پروژه شهرک‌سازی بپیوندد. توسعه ما توسعه برنامه‌ریزی شده است که مسائل زیست‌محیطی در آن لحاظ می‌شود.

 خانم داوودپور! شهرهای جدیدی که امروز ساخته شده‌اند، محل انتقادهای بسیاری قرار دارند. به‌نظر می‌رسد خلأهای فرهنگی و اجتماعی این شهرها و حتی شهرک‌ها هنوز تبدیل به دغدغه سازندگان آن نشده‌اند. به عقیده خیلی‌ها ساختمان‌هایی که در اطراف تهران ساخته می‌شوند صرفا خوابگاه‌هایی هستند که از پویایی، المان‌های شهری و... خالی‌اند. از سوی دیگر هنوز بسیاری از امکانات ضروری در این مکان‌ها تعبیه نشده‌اند...
در 2سال اخیر، توسعه زیرساخت‌های اجتماعی در دستور کار به شکل جدی قرار گرفته است. پیش از این، مسائل اینچنینی را در قالب مسئولیت اجتماعی بررسی می‌کردیم اما از سال گذشته دفتری به‌نام دفتر امور اجتماعی زیرنظر بنده شروع به فعالیت کرده که دغدغه اصلی این دفتر، توسعه زیرساخت‌های اجتماعی است. ارتقای شرایط محیطی، زیرساخت‌های تجاری، ایجاد گذرهای فرهنگ و هنر و... ازجمله اقداماتی است که در دستور کار قرار گرفته است. وقتی شهری نزدیک تهران تاسیس می‌شود شهروند این شهر خود را با شهروند تهرانی مقایسه می‌کند درصورتی که زمان نیاز است تا این دو شهر به یک سطح برسند و قابل قیاس شوند اما همه تلاش بر این است که کمک به شکل‌گیری جامعه مدرن، افزایش مشارکت اجتماعی و... شود. مثلا توسعه محله محور باشد و سلسله مراتب تقسیمات شهری برای تامین نیازهای اجتماعی شروع شده است.

 تا پیش از این یعنی مسائل اجتماعی شهرهای جدید دغدغه سازندگان و توسعه‌دهندگان نبود؟ 
قطعا بود اما امروز این اقدامات شکل تشکیلاتی پیدا کرده و به شکل قانونی قابل پیگیری است. در این یکی دو سال اخیر توجه به این موضوع ویژه شده است. البته عامل دیگری هم وجود دارد و آن افزایش جمعیت شهرهای جدید در چند سال اخیر است که تقاضاهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را بالا برده و جنس آن را تغییر داده است. مثلا امروز تفاهمنامه‌های متعددی با کانون فکری آموزش امضا کردیم تا در خارج از ساعت تحصیلی، آموزش‌هایی برای محصلان و خانواده‌های آنها برگزار شود.

 خب حالا که به قول شما مسائل اجتماعی به شکل رسمی تبدیل به دغدغه شده است، آیا از این به بعد می‌توانیم شاهد این باشیم که سازندگان شهرک‌های جدید با لحاظ کردن این قسم ملاحظات از ابتدا به توسعه درست بپردازند؟ 
شهرک‌ها اساسا محله‌های بزرگ‌تری هستند که قواعد ساخت آنها از قواعد ساخت شهرهای جدید تبعیت نمی‌کند اما قطعا الزامات و زیرساخت‌های شهری، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی شهری باید هنگام ساخت رعایت شود که امیدوارم در شهرک‌های جدید اینگونه باشد. اما این راهم درنظر بگیرید که نیازهایی از این جنس عموما بعد از حضور جامعه در آن شکل می‌گیرند، احساس می‌شوند و باید برای رفع آنها اقدام کرد. امروز در شهر جدید اندیشه فضاهای فرهنگی کم نظیری ایجاد شده که با الهام از نقش‌جهان اصفهان ساخته شده‌ و مردم می‌توانند برای فراغت خود به آنجا سری بزنند.