در حافظه تاریخی عموم مردم ایران، از دست‌رفتن تمامیت ارضی ایران در دوره قاجار، به‌دلیل بی‌لیاقتی پادشاهان آن دوره قلمداد می‌شود اما جدا شدن بخشی از خاک و آب ایران در دوره پهلوی آن هم بدون جنگ، به‌صورت گزاره‌ای خنثی باقی مانده است! اینکه کدام بخش‌ها از خاک ایران در دوره پهلوی اول جدا شد، سؤالی است که در این مقال به آن پرداخته می‌شود.