کرونا علیه اقتصاد؛ دوراهی تعطیلی یا بازگشت به‌کار

نجات همزمان سلامت شهروندان و اقتصاد ایران از خطر کرونا؛ این گزینه‌ای است که دولت حسن روحانی این روزها آن را دنبال می‌کند و بر همین مبنا، نه‌تنها زیر بار قرنطینه و اعمال محدودیت‌ها نمی‌رود؛ بلکه حتی از طرح فاصله‌گذاری اجتماعی هم فاصله گرفته و ایده فاصله‌گذاری هوشمند را مطرح می‌کند. راستی چرا حسن روحانی، به‌عنوان رئیس قوه مجریه اصرار دارد تا کسب‌وکارها به شرایط عادی حتی به‌صورت تدریجی بازگردند؟
به گزارش همشهری، ناگفته پیداست که وزارت بهداشت نگران اوج‌گیری دوباره کروناست و اصرار دارد بازگشت صاحبان کسب‌وکارها به محل کسب خود، تا مرحله عبور از مدیریت و  تا مهار بحران کرونا متوقف شود. اما چرا رئیس‌جمهور حاضر نمی‌شود کشور را به‌صورت تعطیل و نیمه تعطیل درآورد تا کشور و مردم از شر کرونا خلاصی یابند؟

هزینه تعطیل کردن کشور
چالش اصلی پیش روی دولت حسن روحانی این است که هزینه تعطیل کردن کشور را چگونه باید جبران کرد ؟ دولت بسیاری از درآمدهای جاری خود را ازدست‌داده و هزینه‌های جاری آن به قوت خود باقی است؛ از طرف دیگر افت قیمت جهانی نفت و کاهش سنگین درآمدهای ارزی ایران هم از محل صادرات فراورده‌های نفتی و هم صادرات غیرنفتی به‌دلیل فشار تحریم‌ها و افت تقاضای جهانی باعث خواهد شد تا درصورت تداوم وضعیت سلطه کرونا بر دنیا، دست‌کم نیمی از درآمدهای ارزی پیش‌بینی‌شده برای دولت در سال‌جاری محقق نشود.
به گزارش همشهری، صندوق‌های بازنشستگی عملا حتی توان پرداخت حقوق بازنشستگان را ندارند و به همین دلیل بار پرداخت حقوق به بازنشستگان روی دوش سازمان تأمین اجتماعی و دولت سنگینی می‌کند. پرداخت نشدن حق بیمه کارفرمایان به‌دلیل شیوع ویروس کرونا باعث شده تا ورودی پول به حساب‌های تأمین اجتماعی به‌طور محسوس کاهش یابد و این سازمان برای پرداخت حقوق بازنشستگان دچار چالش جدی شود.
تصویر دیگر را می‌توان در ناتوانی دولت در راضی کردن کارمندان و حقوق‌بگیران دید که یا در تعطیلی به‌سرمی‌برند یا اینکه فعالیت آنها متوقف‌شده است. کارمندان و حقوق‌بگیران دولتی هم از دولت حقوق می‌خواهند درحالی‌که کار و خدمتی ارائه نمی‌شود. افزون بر این اگر دولت بخواهد جلوی فعالیت واحدهای غیردولتی و بخش خصوصی را بگیرد، نمی‌تواند هزینه‌هایی نظیر پرداخت حقوق را از کارفرمایان بخواهد و صندوق بیمه بیکاری هم قدرت مالی لازم برای پرداخت بیمه بیکاری را ندارد. هنوز هیچ برآوردی از میزان خسارت ناشی از شیوع ویروس کرونا ارائه نشده و دولت برای کنترل وضعیت بحرانی بر سر چند راهی دشوار قرار دارد و در شرایط تعطیلی مجلس، تصمیم‌گیری بر سر اینکه نجات جان و سلامتی مردم مهم‌تر است یا نجات اقتصاد از افتادن در سیاه‌چاله رکود و تورم دشوار به‌نظر می‌رسد. آیا سایر ارکان حاکمیت حاضر به پذیرش هزینه سنگین تعطیل شدن کشور می‌شوند و آیا راهی برای پرداخت هزینه‌های جاری کشور در شرایط تعطیلی کشور وجود دارد؟

راه‌های پرهزینه و دست اندازهای پرمخاطره
خزانه دولت در حال خالی شدن است و تعطیل شدن کل کشور فقط بر هزینه‌های می‌افزاید و خزانه را خالی‌تر می‌کند. دولت فعلاً چاره نخست را در خالی کردن حساب بانک‌ها و اتخاذ سیاست‌های انبساطی پولی دیده که قابل پیش‌بینی است، نرخ تورم را افزایش می‌دهد و ناتوانی بانک‌ها را بیشتر می‌سازد. البته اکثر کشورهای دنیا سیاست انبساطی پولی را در پیش‌گرفته‌اند، با این تفاوت عمده که هم این کشورها همانند ایران از نرخ تورم بالا برخوردار نیستند و هم اینکه اطمینان نسبی به انضباط مالی دولت وجود دارد. کشورهای دیگر از طریق عملیات بازار باز، حفره‌های مالی دولت‌ها را از طریق ابزار جدید پولی پر می‌کنند ولی امسال برای نخستین بار در تاریخ بانکداری ایران است که قرار شده از این ابزار استفاده شود، با این خطر احتمالی که عملیات بازار باز بانکی ممکن است به حیات خلوت دولت برای پنهان کردن بدهی سنگین خود تبدیل شود.
راه دیگری که به‌احتمال‌زیاد دولت حسن روحانی در آن مسیر گام برخواهد داشت، استقراض مستقیم یا غیرمستقیم از بانک مرکزی از طریق ایجاد کانال‌های دیگر نظیر خطوط اعتباری به بانک‌هاست. هدف از این سیاست نجات و کمک به واحدهای اقتصادی گرفتار رکود پس از کروناست اما هنوز چشم‌انداز روشنی درباره این بسته نجات وجود ندارد، زیرا جهت‌گیری این سیاست تحریک سمت عرضه کالاها و خدمات است درحالی‌که اقتصادهای آسیب‌دیده از کرونا به‌شدت از سمت تقاضای اقتصادی آسیب‌دیده‌اند.

دارایی دولت به فروش می‌رسد
کرونا دولت را وادار کرده تا سهام خود در شرکت‌های دولتی را زودتر به فروش برساند، نشانه‌هایی از این فروش فوری را می‌توان در عرضه‌های سنگین سهام شرکت‌های دولتی و به‌طور خاص شرکت‌های وابسته به سازمان تأمین اجتماعی دید که حکایت از خالی شدن حساب‌های این صندوق برای پرداخت هزینه‌های جاری به‌ویژه حقوق بازنشستگان دارد. البته دولت در این مسیر با اقبال خوبی مواجه خواهد شد زیرا بازده بیشتر بازار سرمایه نسبت به سایر بازارها باعث شده تا عرضه‌های اولیه سهام با صف سنگین خریداران در بورس و فرابورس مواجه شود. سیاست فروش دارایی‌های دولت با یک چالش جدی مواجه است، اینکه دارایی‌های دولت به فروش می‌رسد و پول آن صرف هزینه‌های جاری می‌شود  اما مدیریت بنگاه‌های واگذار شده همچنان در دست دولتی‌ها باقی می‌ماند. درواقع سیاست فروش دارایی‌های دولت، بیشتر ماهیت درآمدزایی برای دولت گرفتار تحریم و کرونا دارد تا آزادسازی اقتصاد. آیا دولت در واگذاری‌های بزرگ و تاریخی امسال دست از سیاست پول درآوردن از کانال بازار سرمایه برمی‌دارد؟

خطر سلامت بیشتر از خطر اقتصاد
نگاهی به سیاست کشورهای مختلف دنیا در برابر شیوع ویروس کرونا نشان می‌دهد سیاستگذاران و دولتمردان هم درصدد نجات جان و حفظ سلامت شهروندان خود هستند و هم در اندیشه سرپا نگه‌داشتن اقتصادشان؛ اما شرایط ایران گرفتار تحریم‌ها فرق می‌کند، اقتصاد ایران تحت‌فشار تحریم‌ها کوچک‌تر و ضعیف‌تر شده، دولت با کسری بودجه سنگین مواجه است، صندوق‌های بازنشستگی در وضعیت ورشکستگی قرار دارند و خبری از تسهیلات ارزی بین‌المللی هم نیست. بااین‌حال همچنان دولتمردان با این چالش مواجه هستند که سلامتی مردم مهم است یا نجات اقتصاد؟ انتخاب مردم البته حفظ سلامتی‌شان است اما آیا حاضر به همراهی با دولت برای تحمل هزینه‌های آن هستند؟



برداشت یک میلیارد یورو از صندوق توسعه ملی 

سرانجام خبر برداشت یک میلیارد یورو از صندوق توسعه ملی برای مقابله با ویروس کرونا و کاهش فشار هزینه‌ها بر بودجه دولت با اذن مقام معظم رهبری تأیید شد. حسن روحانی رئیس‌جمهور با قدردانی از موافقت رهبر معظم انقلاب اسلامی با درخواست برداشت مبلغ یک میلیارد یورو از منابع صندوق توسعه ملی برای مقابله و مدیریت عوارض ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور، دستورات لازم را برای تامین نیازهای ضروری در این عرصه، صادر کرد. هنوز جزئیاتی از چگونگی هزینه کردن این میزان اعتبار منتشر نشده است و انتظار می‌رود تخصیص این مبلغ به‌گونه‌ای انجام گیرد که باعث رانت برای عده‌ای نشود و دولت گزارش دقیق و جامع به مردم ارائه دهد.