مبادله کلیه لزوماً عملی غیراخلاقی نیست

 ایران تنها کشوری در جهان است که اجازه می‌دهد مبادله کلیه از فرد زنده به فرد نیازمند به پیوند انجام شود؛ درحالی‌که در بقیه کشورها معمولاً اهدا از فرد غیرزنده یعنی فرد دچار مرگ مغزی شده به فرد زنده اتفاق می‌افتد. مرتضی زمانیان، عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر در پنل بازار کلیه، نجات جان یا کال‌شدن انسان با بیان این مطلب و با طرح این پرسش که در جهان بحثی جدی به قدمت ۳۰ تا ۴۰ سال در این‌باره وجود دارد که آیا باید خرید و فروش کلیه در بازار انجام شود یا خیر؟ گفت: الوین راث، برنده جایزه نوبل اقتصاد هر گاه در مورد اقتصاد و بازار صحبت می‌کند نخستین کشوری که به آن می‌پردازد ایران است و آنچه برای او بسیار مهم است این است که ایران تنها کشوری است که در آن خرید و فروش برخی اعضای بدن همچون کلیه آزاد است. زمانیان افزود: در دنیا تلاش می‌شود اهدای عضو و کلیه را از منظر اهدا از فرد دچار مرگ مغزی به انسان زنده تقویت کنند. برخی کشورهای دنیا موفق شده‌اند که میزان اهدای کلیه از افراد دچار مرگ مغزی شده را تا بالای ۹۰ درصد ارتقا دهند. اما در این زمینه ما یک مانع مهم در ایران داریم که موجب می‌شود اهدا از افراد دچار مرگ مغزی به راحتی انجام نشود چون از لحاظ حقوقی اختیار فردی که دچار مرگ مغزی می‌شود دست خودش نیست و خانواده‌ها هستند که می‌توانند برای اعضای فرد متوفی تصمیم بگیرند؛ درحالی‌که در کشورهای دیگر خود فرد می‌تواند پیش از مرگ در این‌باره وصیت کند.
وی تأکید کرد: در ایران تصمیم خانواده برای اهدای اعضای فرد متوفی در یک زمان کوتاه و تحت شرایط و فشار روانی شدید موجب می‌شود که بسیاری از فرصت‌ها در این زمینه از دست برود و این اتفاق رخ ندهد. پس این مسیر برای ایران خیلی باز نیست اما مسیر جایگزینی که در ما وجود دارد و دستاوردهای زیادی هم داشته است، همین مبادله عضو بین دو فرد زنده است. جالب است که این موضوع نه‌تنها در ایران بلکه در سایر نقاط جهان یک موضوع تک حوزه‌ای محسوب نمی‌شود و از فلاسفه اخلاق گرفته تا پزشکان و پژوهشگران حوزه سلامت، اقتصاددانان، رسانه‌های غیرپزشکی و...، روی این مسئله و سازوکارهای اقتصادی و بحث‌های اخلاقی مرتبط با آن اختلاف نظر دارند. زمانیان با اشاره کوتاهی به تاریخچه پیوند کلیه در ایران ادامه داد: نخستین پیوند کلیه در ایران پیش از انقلاب انجام شد. بعد از آن در دوران جنگ امام فتوا و اجازه اهدای عضو را صادر کردند؛ مسئله‌ای که عملاً مفهوم خرید و فروش کلیه را شکل داد. البته تاریخچه آن مفصل است و بعد از آنکه یک خارجی در ازای پرداخت پول، کلیه یک ایرانی را دریافت کرد اعتراض‌هایی شکل گرفت و سپس این رویه ممنوع شد. از آن پس تنها فروش کلیه از یک ایرانی به ایرانی دیگر میسر بود.
وی گفت: الوین راث می‌گوید اگر من در ایران بودم دوست داشتم ببینم کسانی که اهدای عضو کرده‌اند پس از مدتی چه اتفاقی برای آنان افتاده است. در واقع موضوع اینجاست که به‌رغم داده‌های اندک منتشر شده در این‌باره شاهدیم که از جهاتی مسئله اهدای عضو به این روش در ایران خیلی موفق‌تر از بسیاری کشورهای دیگر بوده است. عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر همچنین افزود: همین مدل اهدای عضو در ایران موجب شده است بسیاری از بیماران کلیوی در ایران از بیماری نجات پیدا کنند و دچار مرگ نشوند اما همیشه این واهمه‌ نیز وجود دارد که اگر آمار و ارقام درز پیدا کنند حرف‌های خوبی درباره ایران زده نشود. وی افزود: به همین‌خاطر داده‌ها به راحتی در دسترس پژوهشگران قرار نمی‌گیرند درحالی‌که معدود داده‌هایی که می‌توان روی آنها کار کرد نشان می‌دهند اگر به موضوع دقیق‌تر و موشکافانه‌تر و از منظر تحقیقاتی نگاه کنیم بسیار موفقیت آمیز بوده است.
این درحالی است که در غیاب انتشار شفاف این آمار برخی مصاحبه‌ها و گفت‌وگوها مصداقی می‌شوند برای آنکه نشان دهند این اتفاق در ایران به‌صورت غیراخلاقی انجام می‌شود و گاهی حرف‌های عجیب و غریبی در این‌باره زده می‌شود. وی ادامه داد: یکی از اقدامات انجمن پیوند کلیه مشهد این است که اجازه داده رقم دقیق مبادله کلیه ثبت شود درحالی‌که در انجمن پیوند کلیه در تهران تنها رقم ۱۸میلیون تومان برای امسال ثبت شده و معلوم نیست در پس پرده چه ارقامی رد و بدل شده است. اعداد این مرکز در مشهد نشان می‌دهند که چگالی قیمت خرید و فروش یک کلیه از سال ۹۰ تا سال ۹۶ حدود ۲۰ و چند میلیون تومان است و ما می‌توانیم بپذیریم این داده‌ها واقعی هستند چون دلیلی برای اظهار کذب وجود نداشته است. زمانیان تأکید کرد: همین نشان می‌دهد که ادعای کسانی که مطرح می‌کنند مردم ایران بر اثر فقر حاضرند کلیه خود را به قیمت یکی، دو میلیون تومان بفروشند و بازهم مشتری پیدا نمی‌کنند و اضافه عرضه در بازار خرید و فروش کلیه وجود دارد، ادعایی کذب بیش نیست.