4روستای زنجان قربانی دپوی پسماندهای خطرناک

زهرا رفیعی _ خبر‌نگار

پسماندهای سرب و روی که سلامت را از زندگی مردم زنجان گرفته حالا قرار است به محل سکونت عده‌ای دیگر منتقل شود و آنها را گرفتار عوارض سرب و روی کند. اهالی روستاهای نزدیک به محل دپوی جدید نسبت به این تصمیم خشمگین هستند. چندسال پیش به دروغ به آنها گفته شد، قرار است در نزدیک روستا کارخانه شکلات‌سازی احداث شود ولی به جای آن کارخانه بازیافت باتری ساخته شد. اداره حفاظت محیط‌زیست زنجان اکنون نسبت به انتقال و دپوی استاندارد و ایمن پسماندها به محل جدید به مردم اطمینان می‌دهد اما آنها همچنان نگرانند.

پسماندهای ویژه شهرک‌های صنعتی زنجان که  15سال است  به‌صورت غیراصولی در نزدیکی شهر زنجان دپو شده، قرار است به‌جای دیگری منتقل شود. محل جدید، اراضی ملی است که چندی است به شرکت تولید‌کننده مواد‌ آلاینده واگذار شده است. این محل چند سال است که به‌دلیل احداث کارخانه بازیافت باتری، دچار آسیب‌های زیست‌محیطی و بروز سقط‌های مکرر در دام‌ روستاییان شده است.
حرف از انتقال 5 تا 13میلیون تن سرب و روی است و پسماند‌هایی که روزانه به این حجم اضافه می‌شود. محل جدید در میانه روستاهای مرصع، چایرلو، شیخ جابر و چند روستای دیگر در مسیر زنجان به دندی است.
ایرنا سال گذشته به نقل از فرامرز نیک‌سرشت، معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری زنجان خبر داد که «چند نقطه با هدایت‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در استان ارزیابی شد که در نتیجه به انتخاب روستای مرصع منتهی شد.» مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست زنجان، مکان جدید را به‌دلیل سال‌ها بررسی شرکت‌های ارزیابی و تعهداتی که مجری برای رعایت استاندارد‌ها داده است ایمن توصیف کرد.

اهالی نمی‌گذارند
زهرا داداشی، از اعضای شورای روستای چایرلو در گفت‌وگو با همشهری گفت: سال گذشته در فرمانداری از طرف اهالی روستا مخالفت خود را با انتقال پسماند‌های سرطان‌زای شهرک‌های صنعتی به حوالی این روستا‌ها اعلام کردیم. زنجانی‌ها با بودن محل پسماند در نزدیکی شهرشان مخالفند. 2ماه پیش که شرکت ناظر برای نمونه‌برداری از خاک با بیل مکانیکی ، کانکس و... به این منطقه آمده بود، در اعتراض تحصن کردیم و با حضور نیروی انتظامی آنها محل را ترک کردند. محل جدید دپو با روستاهای ما یک تا 2کیلومتر فاصله دارد و کارهای اداری انتقال پسماند سرب و روی به محل جدید انجام شده ولی رضایت اهالی جلب نشده است.
همین الان وجود کارخانه باتری‌سازی منجر به آلودگی محیط‌زیست اهالی شده است. مسئولان این کارخانه که بین روستای مرصع و چایرلو قرار دارد می‌گویند که از فیلتر استفاده می‌کنند ولی ما به آنها اعتماد نداریم. سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید اگر فعالیت این کارخانه ضرر داشته باشد مجوزش باطل می‌شود.
علی داداشی، مسئول مرکز بهداشت 4روستای چایرلو، حاجی بچه، کلتکه و شیخ‌جابر نیز در گفت‌وگو با همشهری درباره محل جدید دپوی زباله صنعتی گفت: این محل در میان 4 روستا با 4هزار نفر جمعیت است و بیشترین فاصله‌ای که با روستاهای اطراف دارد 2کیلومتر است. اینجا دامنه کوه دمیرلو و محل چرای دام روستاییان است. مردم ترسیده‌اند و عده‌ای از ترس می‌خواهند کوچ کنند. به دیوان عدالت شکایت برده‌ایم و هنوز جوابی از آنها نگرفته‌ایم.
او مدعی شد که در این روستاها دام‌ها دچار سقط‌های مکرر می‌شوند و ظاهری متفاوت با بره‌های طبیعی دارند و افزود: کارخانه بازیافت باتری باید در شهرک صنعتی احداث شود ولی به‌دلیل سهل‌انگاری سازمان  حفاظت محیط‌زیست، 5سال پیش این کارخانه در نزدیکی روستا به اسم کارخانه شکلات‌سازی‌ راه‌اندازی شد. از وقتی این کارخانه راه‌اندازی شده، بره‌ها ناقص و مرده به دنیا می‌آیند. بدن‌شان مو ندارد و شش‌هایشان پر از توده و آب است. پسماند محل دپوی جدید اگر به آب ، خاک و هوای این منطقه نفوذ کند، آسیب‌ها جدی‌تر هم خواهد شد. مسئولان می‌گویند که پسماند باید 35کیلومتر از شهر زنجان دور باشد، آن‌وقت آن را به یک کیلومتری محل زندگی ما می‌آورند؟! 
شهرک جدیدی که بنیاد مسکن قرار است برای ساکنان روستای در حال تخریب مرصع بسازند، 300متر با محل دفن جدید فاصله دارد.
روستاییان به امید زایش دام‌هایشان سال را به سال دیگر وصل می‌کنند اما چند سالی است که اوضاع برای اهالی روستاهای اطراف محل جدید دفن پسماند صنایع تولید‌کننده سرب و روی به روال سابق نیست. قربانعلی ایمانی از اهالی روستای مرصع به همشهری گفت: 2 سال است که بیشتر زایمان‌های سالانه‌ در دام‌هایم به سقط جنین یا مرده‌زایی منجر می‌شود. پارسال از 50راس میش، 35 رأس سقط جنین داشتند. همه اهالی همین مصیبت را تجربه می‌کنند. محل چرای دام ما در کنار کارخانه‌ای است که ضایعات باتری‌ را ذوب می‌کند. دام‌های ماده وقتی عفونت دارند غذا نمی‌خورند. حالا دامپزشک نامه‌ای به ما داده که در آن نوشته دلیل سقط سرب است. رضا محمودی، دامپزشک نیز معتقد است که آلودگی ناشی از سرب می‌تواند سقط مکرر در دام‌ها ایجاد کند، به مانند انسان. او در گفت‌وگو با همشهری گفت: خیلی وقت است که این مشکل در منطقه وجود دارد و متأسفانه اعتراضات مردم به جایی نرسیده است. سقط جنین، مسمومیت با سرب و مسمومیت با پسماند‌های مواد شیمیایی در میان دام‌های زنجان رایج است و به‌نظر می‌رسد کسی نظارتی بر این مسائل ندارد. ظاهرا مردم شکایت هم کرده‌اند ولی در مرحله تجدید‌نظر، دادگاه به نفع شرکت تولید‌کننده مواد آلاینده رأی داده است. در میان این دام‌ها علاوه بر سقط، موارد تراتوژن مانند تولد دام با دو سر یا 5دست و پا دیده شده است. وی تأکید کرد که مصرف دام‌های آلوده صد‌درصد قابل انتقال به انسان است و باید با دقت بیشتری موضوع پیگیری شود.

پسماند، معدن با ارزش است
اشکان معمارزاده، نایب‌رئیس اتحادیه صنایع بازیافت ایران در گفت‌وگو با همشهری گفت: سازمان حفاظت محیط‌زیست قوانین به روز شده‌ای دارد که در آن ضوابط استقرار صنایع بسته به رده آلایندگی‌شان ذکر شده است. اگر این ضوابط استقرار به درستی و دقت رعایت شود، می‌تواند خیالمان تا حدود زیادی راحت باشد. این ضوابط فاصله با سکونتگاه‌ها، سفره‌های زیر‌زمینی و سایر موارد را تعیین می‌کند. قدم بعدی این است که ارزیابی زیست‌محیطی نیز به درستی صورت بگیرد. در گزارش ارزیابی همچنین باید نحوه انتقال این پسماند‌ها به مکان جدید نیز دیده شود. ممکن است این مواد حین انتقال به‌دلیل شکل پسماند در هوا منتشر شود. این پروژه نیاز به گزارش اثرات زیست‌محیطی جامع و کاملی دارد.
اشکان معمار‌زاده، رئیس کارگروه خدمات محیط‌زیست این اتحادیه در مورد احتمال آلاینده بودن کارخانه بازیافت باتری در حوالی این روستا گفت: بند ب ماده192 قانون برنامه پنجم توسعه بر خوداظهاری صنایع تأکید دارد؛ کارخانه‌ای که مردم محلی از آن به‌عنوان آلوده‌کننده محیط یاد می‌کنند، به‌صورت ادواری آلاینده‌های تولید شده را به سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام می‌کنند و سازمان نیز این اظهارات را مورد ارزیابی مجدد قرار می‌دهد. اگر این اقدامات به درستی انجام شده باشد اظهاراتی ازجمله سقط دام‌ها می‌تواند غیرکارشناسی به‌نظر برسد. احتمال اینکه روستاییان نظرات غیرکارشناسی را مطرح کرده باشند وجود دارد. اگر پایش‌ها نشان از رها نکردن پساب به آب‌های زیرزمینی دارد، آلاینده‌ها فیلتر شده است. نمی‌توان صنعت را مورد هدف قرار داد. با این حال باید اظهارات روستاییان نیز مورد بررسی دقیق کارشناسی قرار گیرد.
وی در مورد تضاد‌های موجود در قوانین حوزه پسماند و معادن‌ گفت: مواد روی و سربی که قرار است به نقطه جدید منتقل شود، دارای ارزش مالی است. از نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست و براساس ماده 7قانون مدیریت پسماند، تولید‌کننده پسماند مسئول مدیریت آن نیز هست. اما از نظر وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت و قوانین معدن، 6-5 میلیون تن پسماند سرب و روی ارزش مالی بالایی دارد و مالکیت آن با وزارت صمت است. به‌نظر من بهتر است وزارت صمت مسئولیت این پسماند را به‌طور کلی برعهده بگیرد و صرفا عوارضی از تولید‌کننده ماده آلاینده برای مدیریت آن اخذ کند و سپس آن را به شکل یک سلول بسته نگهداری کند. ممکن است با تکنولوژی‌های موجود استحصال فلزات از پسماند مورد نظر، مقرون به صرفه نباشد ولی شاید 10سال دیگر استخراج مجدد آن مقرون‌به‌صرفه شود. باید به این محل دپو به شکل معدن نگاه کرد و به‌گونه‌ای باید مدیریت شود که دیگر نیاز به جابه‌جایی مجدد در سال‌های آتی نداشته باشد و کارخانه استحصال با رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی در کنار آن ایجاد شود. ارزیابی زیست‌محیطی این کارخانه باید از الان صورت گیرد.

انهدام پسماندها
 اشکان معمارزاده با اشاره به اینکه در سال94 حجم برآورد شده پسماند حدود 5میلیون تن بوده است گفت: پسماند فعلی شهرک سرب و روی زنجان به فرم «فیلتر کیک» فرآوری و استخراج اولیه انجام شده است. کیکی که از فیلتر پرس عبور کرده ماهیتا مرطوب است و طبیعتا به آب‌های زیر زمینی و خاک نفوذ پیدا خواهد کرد. وقتی این رطوبت خشک می‌شود با باد به‌صورت غبار در منطقه پخش می‌شود. هم‌اکنون بدترین وضعیت در منطقه وجود دارد. مشاور فنی ارزیابی طرح، باید گزینه‌هایی برای حمل پسماند خطرناک به‌صورت سرپوشیده، جمع‌آوری شیرابه و... ارائه کند. آیین‌نامه حمل‌ونقل جاده‌ای مواد خطرناک باید به دقت اجرایی شود. وی با اشاره به اینکه پسماند کارخانه‌های سرب و روی ذاتا ویژه به‌حساب می‌آید گفت: این پسماند جزو موادی است که یکی از خاصیت‌های سمیت، خورندگی، اشتعال‌زایی، بیماری‌زایی و انفجار را داراست و ویژه تلقی می‌‌شود و باید به‌صورت بسیار خاص برنامه‌ریزی شود. این کار اگر قرار باشد در اروپا انجام شود به این شکل است که 5لایه 20سانتی‌متری خاک رس در محل دپو کوبیده می‌شود سپس روی آن را با مواد «ژئوممبران» عایق می‌کنند که انتخاب آن نیز کار تخصصی است. در نتیجه این مواد به یک کپسول بسته‌ای تبدیل می‌شود که چندین میلیون تن پسماند را برای استحصال در آینده در خود جای داده است.
اشکان معمارزاده تأکید کرد: اگر این کار به‌صورت اصولی انجام شود و پیمانکار و کارفرما به همه تعهدات پایبند باشد، می‌توان نسبت به زیست‌محیطی بودن دپو در محل جدید اطمینان خاطر یافت. علم مهندسی محیط‌زیست برای درست انجام شدن این پروژه راهکار‌دارد. 

   اطمینان خاطر به مردم

مدیرکل سازمان حفاظت  محیط‌زیست زنجان در گفت‌وگو با همشهری این اطمینان خاطر را داد که بیشتر از مردم نگران آب، خاک، هوا و سلامتی مردم است.  او افزود: محل فعلی پس از چند سال تحقیق تعیین شده و مجوزهای زیست‌محیطی صرفا با شرایط خاصی داده شده است. عناصر سنگین پسماند‌هایی که به محل جدید منتقل خواهد شد تا آنجایی که ممکن است گرفته می‌شود و در نهایت با رعایت استاندارد به منطقه منتقل خواهد شد. معادن سرب و  روی  رو به اتمام بوده و خاک این پسماند بسیار ارزشمند است. در واقع پسماند بازیافت شده به محل جدید انتقال خواهد یافت. اگر زیر ساخت‌های انتقال و دپو فراهم نشود، محیط‌زیست اول از همه شکایت خواهد کرد. محل دپو حدود 7کیلومتر از چایرلو فاصله استاندارد دارد. نظارت و آزمایش ما بر این پروژه همیشگی خواهد بود. هزینه‌های انتقال و دپوی پسماند را بخش خصوصی خواهد داد. آنها قرار است کف و دیواره محل دپو را بپوشانند. به هر حال این پسماند‌ها در حوالی شهر زنجان سلامت مردم را به خطر انداخته است و دیگر در محل جدید دپو رها نخواهد شد. این روش اگر برای مردم مضر بود با آن مخالفت می‌کردیم. وی در مورد تأثیر پسماند‌های کارخانه بازیافت باتری روی دام‌های روستاییان گفت: به‌عنوان دستگاه نظارتی، آلودگی آب و خاک دائم سنجیده می‌شود. آزمایش‌های ما نشان از سالم بودن خاک و آب می‌دهد. پسماند این کارخانه به‌صورت کلوخ است و نمی‌تواند در معرض باد و خاک قرار گیرد. اما اعتراض مردم و اتفاقاتی که برای دام‌ها می‌افتد قطعا بررسی خواهد شد. مردم محلی در جلسات به این موضوع اشاره کرده‌اند ولی ما باید علمی صحبت کنیم. در 6‌ماه اول امسال بیش از 1400پایش شبانه‌روزی در استان انجام شده که نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیر داشته است.