بازار دایر ناصرخسرو

نگار حسینخانی_روزنامه نگار

آخرین روزهای ‌ماه مهر طرح دستگیری داروفروشان خیابان ناصرخسرو با جمع‌آوری دلالان، خرده‌فروشان و عمده‌فروشان دارو در تهران اجرا شد. در این طرح ۴۵ نفر دستگیر شدند که در زمینه توزیع دارو‌های تقلبی، تاریخ گذشته و قاچاق فعالیت داشتند. بیش از ۳۰۰ هزار نوع دارو‌ کشف و ضبط شد که به گفته سردار رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بخشی از این دارو‌ها تقلبی، کمیاب و بخش عمده آن نیز تاریخ گذشته بود. حالا با گذشت یک‌ماه‌ونیم همچنان این بازار به رونق خود بازگشته و تنها تفاوت آن با روزهای پیشین افزایش قیمت و زیرزمینی‌ترشدن فعالیت‌هاست. با توجه به این اتفاق کیانوش جهان‌پور، رئیس مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت درباره تهیه دارو در بازارهای غیررسمی به بعضی از سؤالات ما پاسخ داده و درباره اجرای طرح جمع‌آوری قاچاق دارو در ناصرخسرو می‌گوید که این بازار همواره وجود داشته و کارش ادامه‌دار خواهد بود. او چنین طرح‌هایی را موقتی دانسته و معتقد است با این حال نمی‌توان اثربخشی جمع‌آوری قاچاقچیان دارو را هرچند کوتاه‌مدت انکار کرد. با جهان‌پور درباره مسئله تهیه دارو و قاچاق آن گفت‌وگو کرده‌ایم.

طرح ساماندهی خیابان ناصر خسرو و جمع‌آ‌وری قاچاقچیان دارو چقدر به پاکسازی این مکان از پایتخت کمک کرد؟
این افراد مدت‌ها در خیابان ناصرخسرو حضور داشته‌ و فعالیت کرده‌اند. ممکن است عده‌ای در زمان‌ها و برهه‌های مختلف بازداشت شده باشند، اما به‌خاطر ندارم در چند دهه گذشته بازار ناصر‌خسرو تعطیل شده باشد. از سویی ناصرخسروهای تازه‌ای در فضای مجازی یا مقابل داروخانه‌های بزرگ در بعضی شهرها خصوصا تهران به‌وجود آمده و فعالیت می‌کنند. خیابان ناصرخسرو محل فروش، بازار غیررسمی، قاچاق دارو و داروی قاچاق است. امروز بخش مهمی از این بازار را داروهای روانگردان مثل متادول، ترامادول و... تشکیل داده و بخش دیگر یا شامل داروهای جعلی و تقلبی ‌است یا داروهایی که به‌صورت قاچاق وارد شده و به فروش می‌رسد. وضعیت خیابان ناصرخسرو در واقع پدیده‌ای امنیتی و اجتماعی است که برخورد با آن انتظامی، قضایی و اطلاعاتی خواهد بود. وزارت بهداشت در این‌باره ماموریت مستقیمی ندارد مگر اینکه به مردم آموزش دهد محل تهیه دارو با هر عنوان و به هر دلیلی نمی‌تواند بازارهای غیررسمی مانند ناصرخسرو و فضای مجازی باشد زیرا بنا بر سوابق موجود بیشتر این داروها یا جعلی و تقلبی بوده یا زنجیره سرد و شرایط نگهداری لازم را نداشته و می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری برای مصرف‌کنندگان داشته باشد.

پس اجرای چنین طرح‌هایی چه سودی خواهد داشت؟
وجود بازارهایی چون ناصرخسرو و طرح‌های مقابله با آن در گذشته‌ هم بوده، امروز هم قابل مشاهده است و در آینده هم خواهد بود. راه‌حل این مشکل علاوه بر بحث امنیتی، اطلاعاتی و انتظامی، ارتقای سواد سلامت جامعه است تا دارو از هیچ بازار غیررسمی تهیه نشود. درباره کارآمدی و اثربخشی طرح‌های انتظامی و قضایی باید نیروی انتظامی و قوه قضاییه صحبت کنند. اما آنچه درباره نظام سلامت الکترونیک، نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک، توسعه نظارت هوشمند، تکمیل حلقه نظارتی تامین و توزیع دارو براساس سامانه‌های هوشمند و هوشمندسازی نظارت‌ها، خدماتی است که در نظام سلامت انجام می‌شود.

اگر چنین باشد، وزارت بهداشت تا امروز چه اقدام عملی‌ای انجام داده است؟
درباره بعضی داروها تا 400 قلم امروز نظارت کامل الکترونیک به‌وجود آمده است. باقی موارد نیز به‌تدریج به این دایره خواهد پیوست. قاعدتا با این کار ضریب نفوذ نظارت افزایش خواهد یافت و امکان قاچاق و نشت دارو از زنجیره رسمی به بخش‌های غیررسمی و بازار دارو کمتر خواهد شد. اما اینکه مواردی خصوصا درباره داروهای قاچاق و غیرقانونی و کاربردهای غیرقانونی از داروها مانند داروهایی که در دوپینگ یا در بدن‌سازی استفاده می‌شود یا هورمونی‌اند، مواردی است که ممکن است لزوما در زنجیره رسمی نباشد و غیرقانونی وارد شود و در دایره نظارت‌ و هوشمندسازی نظارت‌ها نخواهد گنجید.

نتیجه طرح جمع‌آوری قاچاقچیان دارو برای مردم گران‌ترشدن داروها بوده است. با توجه به اینکه چنین طرح‌هایی منجر به پاکسازی کامل نخواهد شد، اجرای آن چه لزومی دارد؟
به هر حال تشدید مجازات و فعالیت‌های انتظامی و امنیتی بسیار در کوچک‌سازی و محدود‌کردن دامنه فعالیت قاچاقچیان در این بازار مفید خواهد بود. اما ممکن است از ناصرخسرو و بازارهای دیگر این افراد به بازارهای مجازی کوچ کنند که نیاز است پلیس فتا در این فضا به محدودکردن این فعالیت‌ها کمک کند. چنین طرح‌هایی هرچند موقتی و غیرمستمر، نتیجه خوبی خواهد داشت چون اگر افرادی که در این بازارها فعالیت می‌کنند، جمع‌آوری شوند، اقدامات اطلاعاتی لازم با مشاهده سرنخ‌ها، ریشه‌ها و دانه‌‌درشت‌هایی که توزیع‌کننده هستند و به نوعی مدیریت این بازارهای غیررسمی را در دست دارند، رسیدگی شود، قطعا مؤثر خواهد بود. به هر حال با توجه به احساس نیاز نسبت به نظارت الکترونیک و هوشمندسازی نظارت‌ها، نباید اهمیت برخورد پلیسی، امنیتی و قضایی را نادیده بگیریم. قطعا برخوردهای انتظامی و قضایی در جای خود اثرگذار بوده و برخوردهایی که مربوط به حوزه سلامت می‌شود، در جای خود اهمیت خواهد داشت.

داروهای بدون مشابه داخلی وارد می‌شود
اگر داروی وارداتی مشابه داخلی نداشته باشد، از طریق زنجیره رسمی تهیه و توزیع خواهد شد. حتی اگر توزیع کنترل‌شده باشد به‌دست مصرف‌کننده واقعی خواهد رسید. از این‌رو نیازی به مراجعه به بازارهای غیررسمی نیست. بیشترین امری که مشاهده می‌شود، تقاضاهایی برای تهیه داروهای برند و خارجی به‌جای داروهای تولید داخلی است. ورود چنین داروهایی ممنوع است و افراد ممکن است به هر دلیلی سراغ داروی غیررسمی و تهیه آنها بروند

ضریب خطر بالا در بازارسیاه
هر دارویی که در بازار موجود است، اثربخشی ثابت‌شده‌ای دارد. از این‌رو به هیچ‌وجه ضرورتی به تهیه داروی برند و خارجی نیست. در این موارد ارتقای سواد سلامت جامعه، تغییر رفتار بعضی پزشکان و داروسازان، توجیه بیمار و اطلاع‌رسانی به خانواده آنها مؤثر خواهد بود. توصیه این است که اگر در بازارهای سیاه و غیررسمی حتی اگر رایگان دارویی به آنها داده شد، تحویل نگیرند چه رسد به اینکه بخواهند در قبال آن دارو مبلغی پرداخت کنند. تهیه دارو از این بازارها عاقبت خوشی ندارد. وابستگی به چنین بازارهایی ضریب خطر بالایی خواهد داشت