شوخی خطرناک با میراث جهانی اصفهان

 محمد باریکانی _ خبر‌نگار

معاون اول رئیس‌جمهوری در  نشست شورای‌عالی میراث‌فرهنگی، شخص وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را مکلف به رسیدگی به وضعیت مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان کرد.  علی‌اصغر مونسان نیز در پاسخ به این درخواست گفت،  مرمت گنبد و مسجد شیخ ‌لطف‌الله اصفهان اصولی بوده و  با این حال هیأتی برای بررسی  وضعیت مرمت مسجد تاریخی شیخ لطف‌الله به اصفهان اعزام می‌شود.

مرمت یک ترک از گنبد تاریخی مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به تعبیر برخی از کارشناسان میراث فرهنگی یک افتضاح بزرگ است. فعالیت مرمتی بر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در میدان نقش جهان اصفهان کاری با این اثر ثبت جهانی شده کرده است که حالا صدای معاون اول رئیس‌جمهوری را نیز پس از بلند شدن اعتراض فعالان و کارشناسان میراث‌فرهنگی، در آورده است.
همزمان با درخواست معاون اول رئیس‌جمهوری از وزیر میراث فرهنگی  برای پیگیری وضعیت مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، روزنامه همشهری در گفت‌وگو با مرمتگران به اطلاعات دست اول درخصوص ایرادات مرمتی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان دست یافته است.

نخستین ایراد، واگذاری مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به یک جوان کم تجربه و کارشناس عمران است که هیچ سابقه مرمتی درگنبدهای تاریخی  نداشته است. همشهری براساس پیگیری‌های انجام شده دریافته است که بالاترین هزینه با رقمی حدود 600میلیون تومان برای مرمت گنبد مسجد تاریخی شیخ لطف‌الله اصفهان پرداخت شده است. همشهری دریافته است که پیش از این اقدام، برخی پیمانکاران با تجربه که مرمت کاشی‌کاری‌های بناهای تاریخی واقع در میدان نقش جهان اصفهان و دیگر بناهای تاریخی کشور را برعهده داشته‌اند در مناقصات واگذاری مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله با رقمی بسیار پایین‌تر با رقم پایه 264میلیون تومان حاضر به مرمت گنبد ‌ بودند و دوبار نیز در مناقصه برنده شدند؛ اما به دلایلی این امر به آنها واگذار نشده است.
غلامرضا عنایتی مرمتگر کاشی‌های سردر بازار قیصریه اصفهان، راه‌پله شاهی عالی‌قاپو، ایوان شمالی، غربی و حیاط و سردر ورودی مسجد امام اصفهان، مرمتگر کاشی‌های ساق (جریب) گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در میدان نقش جهان اصفهان، مرمتگر کاشی‌کاری‌های مسجد جامع عتیق اصفهان، مرمتگر کاشیکاری‌های صفه استاد در داخل مسجد جامع عتیق اصفهان و مرمتگر کاشیکاری‌های 2 مناره مسجد جامع عتیق اصفهان که البته سابقه مرمت موضعی کاشی‌های بدنه‌های داخل حیات مسجد جامع عتیق اصفهان، کاشیکاری‌های سردر کلیسای وانک و داخل کلیسا، کاشی‌های مسجد حاج رضا و مسجد علیقلی آقا و مسجد حاج محمد جعفر و مدرسه نیمآورد، مدرسه سبز بازار و همچنین حرمین عسکریین در کاظمین و مرمت کاشی‌های کاخ هشت بهشت و بسیاری از خانه‌های تاریخی اصفهان را برعهده داشته است، همان فردی است که مدعی است: 2بار در مناقصه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان با قیمت پایه برنده شد.
حالا که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان با مشکل جدی مرمتی مواجه شده و نگرانی‌ها از قرار گرفتن این مسجد تاریخی در فهرست آثار در خطر یونسکو شدت یافته است، زمزمه سفر کارشناسان یونسکو به میدان نقش جهان اصفهان برای بررسی وضعیت مسجد شیخ لطف‌الله نیز بالا گرفته است.
غلامرضا عنایتی درباره گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به همشهری می‌گوید: شیوه مرمت گنبد این مسجد اشتباه بود. مثل اینکه بخشی از گنبد را نوسازی و تمیزکاری کرده‌اند. ارزش گنبد به همان تیره بودن رنگ کاشی‌هاست که نشان‌دهنده قدمت تاریخی اثر است. نباید یک اثر تاریخی را در مرمت‌ها تبدیل به یک اثر نو و جدید کرد. 
او اعلام کرد: پایین آوردن گنبد اشتباه بزرگی بود. ضمن اینکه مرمت گنبد نیاز به شابلون‌گذاری دارد که اینکار هم انجام نشده و کاشی‌های گنبد به‌صورت چشمی جایگذاری  و به این دلیل دچار فرورفتگی یا برجستگی شده‌اند. به گفته او، در تصاویر مشخص است که هنگام جای‌گذاری گنبد و بالا بردن آن دهانه ترک باز شده است. ضمن آنکه ترک گنبد را نیز حدود 20سانتی‌متر پایین‌تر کشیده‌اند. 

این مرمتگر با تجربه کاشیکاری‌های بناهای تاریخی افزود: احتمالا آجرها را نیز با مواد شوینده شسته‌ و سابیده‌ و تمیز کرده‌اند؛ به‌نحوی که گنبد را نو کرده‌اند. حالا هم می‌گویند ترک‌های بعدی نیز باید شبیه به ترک مرمت شده شود. درحالی‌که اصلا در مرمت چیزی به نام ساباندن وجود ندارد که بخواهید یک آجر یا کاشی را بشویید تا روشن‌تر شود. او ایراد دیگر مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان را در استفاده از گچ شبیه به سیمان برای چسباندن کاشی‌ها اعلام کرد و گفت: مرمت چنین اثری باید با گچ نرم که به گچ سرخ اصفهان شهرت دارد انجام می‌شد. نرمی گچ سرخ باعث می‌شود که اگر نقطه‌ای طبله شود، نرمی گچ موجب نگهداشت بیشتر کاشی‌ها شود. درحالی‌که با گچ استفاده شده در مرمت گنبد اگر یک کاشی به اندازه یک‌هزارم میلی‌متر از گچ جدا شود، به‌طور کامل می‌افتد. اگر نیاز به مرمت آجرهای زیر گنبد باشد آن‌وقت با استفاده از گچی که آقایان ساخته‌اند، باید تمامی گنبد برچیده شود تا مثلا آجرهای زیر آن مرمت شوند. چون گچ استفاده شده مانند سیمان است.
عنایتی درباره روند پیمان‌سپاری مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان مدعی است: 2بار در مناقصه مرمت گنبد شرکت کردم و برنده شدم. اما هر بار به من گفتند چرا در مناقصه شرکت کرده‌ام. بار دوم که شرکت کردم و برنده شدم هم نکات جالبی گفتند و اکنون نیز پرونده این اقدام در سازمان بازرسی کشور تشکیل شده است.
پیگیری‌های همشهری مشخص کرده است که زمزمه‌های استفاده از روغن برزک که مخصوص چوب است برای تیره‌تر کردن رنگ ترک گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به گوش می‌رسد و  اگر چنین اقدامی انجام شده باشد به جذب گردوغبار بر ترک مرمت شده گنبد و آسیب بیشتر به این اثر تاریخی می‌انجامد.
استاد احمد همت‌یار، مرمتگری که 40سال سابقه مرمت آثار تاریخی ارزشمند کشور را برعهده داشته است نیز به همشهری می‌گوید: ایراد مرمتی در ترک گنبد مسجد شیخ ‌لطف‌الله این است که مداخله غیرفنی بر سطوح آجری انجام شد.‌‌
او با اعلام اینکه گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، یکی از آثار مهمی است که تمام کاشی‌های آن برگنبد وجود دارد و فقط باید مصالح آن تعویض  و مرمت آن به همان روش سنتی انجام می‌شد.