اهرم جدید ترکیه برای فشار بر اروپا

 بار دیگر پرونده زندانیان داعشی به عاملی تعیین‌کننده در روابط میان ترکیه و غرب (مخصوصا اروپا) تبدیل شده است؛ عاملی که همچون ماجرای پناهجویان سوری، دست برتر در مذاکره با غرب را در اختیار آنکارا قرار می‌دهد. مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه روز گذشته برای چندمین بار بعد از آغاز عملیات چشمه‌های صلح در شمال سوریه از برنامه آنکارا برای بازگرداندن زندانیان داعشی اروپایی به کشورهایشان خبر داد. این در حالی است که رهبران اروپایی بارها به صراحت، مخالفت خود را با این برنامه اعلام کرده‌اند؛ برنامه‌ای که علاوه بر اردوغان از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا نیز پیشنهاد شده است. سلیمان صویلو، وزیر کشور ترکیه نیز ضمن انتقاد از مواضع سیاستمداران اروپایی در این‌باره گفت: آنها ترکیه را در مقابله با معضل تروریسم تنها گذاشته‌اند؛ این رفتاری غیرمسئولانه و غیرقابل‌قبول است و ما حتما زندانیان داعشی اروپایی را به کشورهایشان باز خواهیم گرداند؛ چرا که ترکیه هتل داعش نیست! در این میان تنها نرمش از سوی سخنگوی دولت ترکیه دیده می‌شود؛ او در پاسخ به سؤال خبرنگار شبکه فرانس24 درباره مخالفت اروپا با طرح ترکیه گفت: می‌توانیم نگهداری از این نیروها را برای مدت زمان مشخص و محدودی تمدید کنیم، اما در نهایت راهی جز بازگشت آنها به کشورهایشان نیست.
ترکیه علاوه بر میزبانی از تعداد قابل‌توجهی از اعضای داعش در زندان‌های خود، برخی دیگر از نیروهای وابسته به این سازمان تروریستی را نیز طی یک‌ماه گذشته بازداشت کرده است؛ نیروهایی که بعد از آغاز عملیات نظامی چشمه‌های صلح از مواضع خود در شمال سوریه به سوی مرزهای ترکیه گریختند.
اگرچه تا‌کنون کشورهای بزرگ اروپایی همچون آلمان، فرانسه یا انگلیس واکنش روشنی به فشارهای جدید ترکیه از خود نشان نداده‌اند، اما هلند و ایتالیا همزمان با مواضع دولتمردان ترکیه اعلام کردند؛ تابعیت نیروهای داعشی را از آنها سلب کرده‌اند. اقدامی پیشگیرانه که علاوه بر پیام سیاسی آن، می‌تواند به لحاظ حقوقی مانع از بازگشت نیروهای داعش به این کشورها شود. سلیمان صویلو، وزیر کشور ترکیه در این‌باره به روزنامه ینی شفق می‌گوید: آنها از دید خودشان به راهکاری آسان دست یافته‌اند؛ به‌عبارت دیگر می‌گویند ما از این نیروها سلب تابعیت کردیم و حالا دیگر تعامل با آنها مشکل ترکیه است! این چه منطقی است! ما باید با تروریست‌های شما چه کنیم؟!
تمام اینها در حالی است که گفته می‌شود در هفته‌های آینده تعداد دیگری از نیروهای داعش که تاکنون در زندان‌های گروه‌های شبه‌نظامی‌کردی بوده‌اند نیز به ارتش ترکیه تحویل داده می‌شوند؛ امری که خبر از تشدید بحران میان ترکیه و اروپا می‌دهد.
پیش از این در جریان تحولات سال‌های 2015 و 2016 دولت ترکیه با تکیه بر مسئله پناهجویان موفق شد امتیازات متعددی را از اتحادیه اروپا اخذ کند؛ از دریافت کمک مالی برای اداره کمپ‌های آوارگان گرفته تا برخی تسهیلات تجاری یا حتی امتیازهای سیاسی. این گشایش در مذاکرات ترکیه و اروپا زمانی رخ داد که رجب طیب اردوغان، مستقیما این کشورها را به بازکردن مرزهای غربی و ارسال صدها هزار آواره به سویشان تهدید کرد؛ الگویی که به‌نظر می‌رسد قرار است بار دیگر با عنوانی جدید (زندانیان داعشی) تکرار شود.

هدیه اروپا برای خاورمیانه
اگرچه این روزها رهبران اروپایی برای وضع قوانین و اتخاذ مواضع تند علیه بازگشت نیروهای جهادی به کشورهایشان با یکدیگر در رقابتند، اما این مناسبات در زمانی نه‌چندان دور (نزدیک به 4 الی 5سال قبل) به کلی متفاوت بود. دیوید کامرون و فرانسوا اولاند، نخست‌وزیر انگلیس و رئیس‌جمهور وقت فرانسه از جمله رهبران اروپایی به شمار می‌روند که نقش بسیار مهمی در رفع موانع حرکت نیروهای جهادی به سوی سوریه داشتند؛ به‌گونه‌ای که حتی به‌منظور لغو قانون ممنوعیت ارسال سلاح برای گروه‌های مخالف دولت اسد تلاش کردند. نقطه اوج این تلاش‌ها به نشست پارلمان اروپا در مارس سال2013 برمی‌گردد، زمانی که کامرون و اولاند شخصا به‌منظور اقناع نمایندگان پارلمان اروپا در این زمینه به بروکسل رفته و سخنرانی کردند.
عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی‌الیوم در این‌باره می‌نویسد: قابل پیش‌بینی بود که اروپا تمایلی به بازگشت هدیه خود برای خاورمیانه نداشته باشد. مخالفت رهبران اروپایی با بازگشت شهروندان تروریست این کشورها به زادگاه خود علاوه بر ایجاد بحرانی بین‌المللی، اهرمی جدید برای فشار بر اروپا در اختیار اردوغان قرار داده است؛ سیاستمداری که پیش از این در پرونده پناهجویان نشان داده به خوبی قادر است از کارت‌های خود در معادلات سیاسی استفاده کند. با وجود تمام اینها اما نباید فراموش کرد که سیاست اروپا در قبال نیروهای جهادی و تسلیحات آنها همواره یک مخالف جدی در داخل این اتحادیه داشت؛ آنگلا مرکل. جالب آنکه آلمان حتی بعد از پایان بحران نظامی سوریه هم بیش از سایر کشورهای اروپایی برای استقبال از پناهجویان آمادگی داشت.
اردوغان در جریان مکالمه تلفنی با ترامپ که منجر به آغاز عملیات چشمه‌های صلح در شمال سوریه شد وعده داده بود مشکل زندانیان داعشی را حل کند. اگرچه در آن زمان به‌نظر می‌رسید ترکیه برای کسب رضایت ترامپ ناچار به تقدیم این امتیاز مهم شده اما حالا روشن است که پرونده زندانیان داعشی به اهرمی جدید برای فشار بر اروپا توسط آنکارا تبدیل شده است؛ اهرمی که استفاده از آن می‌تواند گره‌های مهمی را در روابط میان ترکیه و اروپا باز کند.