سیل خبر نمی‌دهد، می‌دهد!
حامد فوقانی _ خبرنگار
شاید خیلی‌ها تصور کنند که از میان بحران‌های طبیعی، هیچ‌چیز وحشتناک‌تر از زلزله با قدرت بالا نیست. زلزله بی‌هوا و طی چند ثانیه همه‌‌چیز را کن‌‌فیکون می‌کند؛ در هر شهری - به غیر از آنهایی که تاب‌شان افزایش یافته- خسارتهای جانی و مادی فراوانی از خود به جای می‌گذارد که سال‌ها و دهه‌ها زمان می‌برد تا خسارتهای مادی‌اش جبران شود. با همه پیشرفت‌هایی که بشر در عرصه تکنولوژی داشته، اما تاکنون تنها چند‌ثانیه جلوتر، زمان رخداد زلزله پیش‌بینی می‌شود؛ موضوعی که البته در نوع خود اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به قطع‌شدن بموقع جریان‌های خطرساز شهری، صدور فرمان ایست به ناوگان حمل‌ونقل عمومی (به‌خصوص ناوگان ریلی درون و برون‌شهری) و... کمک شایانی کند. به هر ترتیب زلزله خبر نمی‌دهد؛ اما آنچه مهم‌تر است اینکه به قول قدیمی‌ها باید گفت: «حادثه خبر نمی‌کند.»
سیل و آب‌گرفتگی معابر یکی از حوادثی به‌شمار می‌رود که به‌گفته کارشناسان حوزه مدیریت بحران، همانند زلزله می‌تواند دست‌کم بخشی از یک‌شهر را فلج کند. نمونه‌های فراوانی هم برای اثبات این مسئله وجود دارد. به‌طور مثال، دقیقا 6ماه پیش در شرق اندونزی 104نفر بر اثر سیل جان خود را از دست دادند و هزاران نفر خانه‌های خود را ترک کردند و آواره شدند. سیل، سالانه به حدی در برخی از شهرهای شرق آسیا خسارت به بار می‌آورد که انگار برای بسیاری از خبرگزاری‌ها امری عادی تلقی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که یا خبر جاری‌شدن سیل در اندونزی، فیلیپین را مخابره نمی‌کنند یا تیتر می‌زنند: «بازهم سیل جاکارتا/ مانیل را غرق کرد!» اگرچه نباید فراموش کرد که شرق آسیا از پرباران‌ترین مناطق کره زمین به‌حساب می‌آید و از لحاظ جغرافیایی باران‌های سیل‌آسا در آنجا با هیچ جای دیگر قابل قیاس نیست.
جاری‌شدن سیل و آب‌گرفتگی معابر، یکی از مشکلاتی است که هنوز هم در بسیاری از شهرهای دنیا رخ می‌دهد. در این بین، عوامل متعددی باعث بروز سیلاب و آب‌گرفتگی می‌شود؛ از تخریب محیط‌زیست گرفته تا احداث پروژه‌هایی که پیوست‌های ایمنی، بحران و اجتماعی را ندارد و مجریان آنها به اطلس‌های زیست‌محیطی بی‌توجه هستند و نبود لایروبی بهنگام مسیل‌ها و نهرها. اما در کنار این مسائل، از نقش شهروندان نیز نباید غافل شد؛ نکته‌ای که کارشناسان شهرسازی و عمرانی خبره دنیا بر آن تأکید می‌کنند. به‌طور نمونه، وزارت شهرسازی و جامعه شهری آلمان پس از جاری‌شدن سیل 2سال پیش در برلین، گزارشی درباره نقش دستگاه‌های متفاوت برای کنترل و هدایت سیلاب منتشر کرد که بخش زیادی از آن به نقش شهروندان اختصاص داشت. در ورودی این گزارش -که تابستان امسال مجدد ویرایش شده- آمده: «جلوگیری از افزایش خسارت سیل به نوع اقدامات دولت در حوزه آب، عملیات مدیریت شهری در اصول شهرسازی و شهروندان غیرمنفعل بستگی دارد. هرکسی در محدوده توانایی خود موظف است تا اقدامات پیشگیرانه‌ای را برای محافظت در برابر عوارض جانبی سیل و کاهش خسارات بیشتر، انجام دهد. در این رابطه، توجه به مسائل زیست‌محیطی و رعایت نظافت شهر از مسائل مهم به‌شمار می‌رود.» موضوعی که مدیران آلمانی اشاره کرده‌اند، نکته مهمی است که غفلت از آن می‌تواند پیامدهای مخربی داشته باشد. اگر به بارندگی‌های چند روز اخیر و آب‌گرفتگی معابر در تهران خوب نگاه کنیم، به‌طور حتم در خواهیم یافت که بسیاری از ما به‌عنوان شهروندان شهر، نسبت به نقش خود در پاکیزگی مسیل‌ها، کانال‌های مسیر آب و جوی‌ها بی‌‌تفاوت بوده‌ایم. تفکراتی مثل «من فرق دارم» یا «رهاسازی این زباله کوچک که آسیبی ندارد» در نهایت می‌توان به تَلی از زباله‌ها و انسداد یک‌کانال انتقال آب منجر شود و در نهایت آب‌گرفتگی معبری را رقم بزند. اگر تصاویر و فیلم‌هایی راکه این چند‌روزه از پاکسازی مسیل و جوی‌های تهران توسط پاکبان‌ها و مأموران خدماتی در فضای مجازی منتشر شده دیده باشید، حتما صحه خواهید گذاشت که آنها از یکسو در چه شرایط دشواری گاهی جان خودشان را به خطر می‌اندازند و از سوی دیگر چطور پسماندهای خشک مثل بطری‌های آب معدنی، نوشابه و ظروف یکبار مصرف را پس زده و جمع‌آوری می‌کنند.
هدف از نوشتن این چند خط، یافتن دلیل برای آب‌گرفتگی در چند نقطه از تهران نیست؛ وگرنه شهردار تهران دیروز در توییتی بابت برخی مشکلات پیش‌آمده در پی بارندگی‌های اخیر از شهروندان عذرخواهی کرد؛ ولی در توییت او نکته دیگری هم وجود داشت: «از شهروندان عزیز می‌خواهم تا با توجه جدی‌تر به رعایت نظافت مسیل‌ها و کانال‌های آب، به ما یاری برسانند.»
به هر ترتیب، سیل و آب‌گرفتگی هم می‌تواند در آنی، خسارات باورنکردنی به بار آورد. یادمان نمی‌رود که آب‌گرفتگی مترو خط4 در 27فروردین سال91 چقدر ناگهانی و سریع رخ داد. بر همین اساس که نصب و راه‌اندازی 10سنسور هشدار سریع سیل تا پایان سال در دستور کار سازمان مدیریت بحران شهر تهران قرار گرفته است تا خبر از وقوع سیل دهند. با این سنسورها طبق مقدار بارانی که می‌بارد، می‌توان مثلا نیم‌ساعت زودتر هشدار داد که در فلان نقطه سیل می‌آید. با این حال، نقش شهروندان هم در پاکیزه نگه‌داشتن شهر و مسیل‌ها و جوی‌ها واقعیتی انکارنشدنی به‌حساب می‌آید؛ چراکه سیل خبر نمی‌دهد.
در همینه زمینه :
