تلاش فرهیختگان برای حفظ زبان گیلکی

مریم اسماعیلی | رشت-خبرنگار


زبان مادریِ گیلک‌ها به دلنشینی آوای نسیم لابه‌لای شاخ و برگ درختان و آواز امواج آبی دریا در گیلان‌زمین است. اما افسوس این گنجینه ارزشمند به مرور زمان در محاق قرار گرفته است. حفظ و ترویج زبان گیلک‌ها مستلزم تلاش بسیار است و خوشبختانه در سال‌های اخیر شاهد اقدامات درخوری برای دستیابی به این هدف بوده‌ایم. در این گزارش نگاهی داریم به برخی اقدامات که از سوی اهالی فرهنگ در این مسیر انجام گرفته است. 


دوشنبه‌های خانه فرهنگ

دوشنبه‌ها حال و هوای خانه فرهنگ گیلان آکنده از آوای خوشِ زبان مادری است و کارگاه‌هایی با محوریت زبان و ادبیات گیلکی به همت «محمدتقی پوراحمدجکتاجی» محقق، شاعر، داستان‌نویس و روزنامه‌نگار گیلانی در این فضای دوست‌داشتنی برگزار می‌شود. جکتاجی که از 4 دهه پیش قدم در مسیر روشن حفظ زبان و ادبیات گیلگی گذاشته است، در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: گیلکی زبانی غنی و برخوردار از ظرفیتی فوق‌العاده است که متاسفانه در غبار بی‌توجهی‌ها ناشناخته مانده است. از یاد نباید برد که حفظ و ماندگاری این میراث معنوی به عنوان یکی از زبان‌های ایرانی در گرو نگاهی دوباره به آن است و تلاش‌هایی که در این عرصه انجام می‌شود برای رسیدن به این هدف بسیار تاثیرگذار است. 

وی با بیان این‌که همه تلاشم از سال‌های گذشته بر مبنای فرهنگ بومی گیلان و بخش عمده آن بر زبان، شعر و داستان گیلکی و مسائل پیرامون آن متمرکز بوده است، می‌افزاید: در خانه فرهنگ گیلان ماهی 2 جلسه با عنوان کارگاه شعر گیلکی، یک جلسه کارگاه داستان گیلکی و یک جلسه با نام سلسله‌نشست‌های توجیهی زبان و خط گیلکی برگزار می‌شود. نشست‌های مذکور در روزهای دوشنبه از ساعت 5/17 تا 5/19 برپاست و به نظرم با استقبال بسیار خوبی هم مواجه هستند. این پژوهشگر یادآور می‌شود: جلسات شعر و داستان گیلکی از سال‌ها پیش با استقبال مخاطبان علاقه‌مند به این حوزه شکل گرفته و پیش می‌رود اما استقبال از نشست‌های ماهانه توجیهی زبان و خط گیلکی که به آیین نگارش گیلکی می‌پردازد، بیشتر است و مرتب شاهد ورود چهره‌های جدید به این کارگاه هستیم. 


تأثیر فعالیت‌ها 

این گیلان‌پژوه تاثیر فعالیت‌هایی را که از سوی اهالی فرهنگ در حوزه احیای زبان گیلکی صورت می‌گیرد موجب اثرگذاری ریشه‌ای می‌داند و اظهار می‌کند: فعالیت در این حوزه دربرگیرنده لایه‌های مختلف است؛ لایه مکتوب که بیشتر در این زمینه کار کرده‌ایم، یکی از این لایه‌ها به شمار می‌آید. اما برگزاری کارگاه‌ها در واقع ورود عملی و ارتباط مستقیم با مخاطبان است. البته لایه‌های بیرونی دیگری هم وجود دارد که می‌تواند بسیار یاری‌رسان باشد؛ اما مشکل اینجاست که بخش عام جامعه که اکثریت را تشکیل می‌دهند، بیشتر تحت تاثیر آنچه هر روز به صورت معمول می‌بینند و می‌شنوند، هستند.

 برای مثال می‌توان از فعالیت‌های صداوسیما در حوزه فرهنگ بومی یاد کرد که بسامان نیست و در حوزه زبان مادری فقط به خنده بر لب آوردن، آن هم به صورت نامطلوب اکتفا می‌کند. بدین ترتیب موجب تخریب فعالیت‌های کارآمد در این عرصه می‌شود. وی می‌افزاید: واقعیت این است که رسانه‌ای چون صداوسیما وقتی می‌تواند در این زمینه به نحو مطلوب تاثیر‌گذار باشد که ابتدا اهمیت زبان مادری را باور داشته باشد و پس از آن از دانش و تجربیات کارشناسان خبره این حوزه بهره‌‌مند شود. 


آثار مکتوب

داستان‌ها، اشعار و ترانه‌ها، متل‌ها و ضرب‌المثل‌های گیلکی و نتایج سال‌ها تحقیق محققان و پژوهشگران و گیلان‌شناسان بر صفحات کتاب‌ها و نشریات نقش می‌بندند و به مخاطبان امروز و فرداها می‌رسند. جکتاجی که مدیر مسئول مجله گیله‌وا و نشر گیلکان است، درباره فعالیت‌های دیگرش در این عرصه می‌گوید: نشر گیلکان با 38 سال سابقه فعالیت تاکنون بیش از 100 عنوان کتاب در حوزه گیلان‌شناسی منتشر کرده و مجله گیله‌وا نیز که ادبیات گیلکی را به صورت مکتوب عرضه می‌کند، وارد سال بیست‌و‌هشتم انتشار شده است. 


استقبال مردم 

 استقبال گیلانیان از آثار منتشرشده در حوزه زبان مادری موجب مسرت است. مدیر نشر فرهنگ ایلیا از آثار‌ی که این نشر با محوریت زبان گیلکی منتشر کرده یاد می‌کند و از آماده برای نشر شدنِ چند اثر در حوزه دستور زبان و واژه‌نامه‌ها خبر می‌دهد و می‌گوید: یک بخش از فعالیت‌های نشر ایلیا به دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان در حوزه‌هایی چون ادبیات، فرهنگ، تاریخ و زبان گلیکی اختصاص دارد. «هادی میرزانژاد» اظهار می‌کند: استقبال از کتاب‌های انتشاریافته در حوزه زبان گیلکی به مراتب بیشتر از حوزه زبان فارسی است و با بازخورد مناسبی مواجه هستیم. 


گیل‌قصه 

وی همچنین یادآور می‌شود: از سال گذشته همراه با همسرم، فهیمه دهقانی، در برخی مدارس و مهدکودک‌ها، برگزاری کارگاه عملی زبان گیلکی را تجربه کردیم. ما سال گذشته به بیش از ۱۵ مدرسه رفتیم و با قصه و بازی‌های کلام‌محور و تلاش برای ایجاد فضای خانگی در کارگاه برای آموزش زبان مادری تلاش کردیم، در این مسیر گام برداریم. 


داستان‌های گیلان 

 کتاب مجموعه داستان‌های گیلان به کوشش «پرویز فکرآزاد» به تازگی منتشر شده است. او در این باره می‌گوید: تاکنون 13 مجلد کتاب داستان به گیلکی منتشر شده است. 3 جلد از این کتاب‌ها را آقای هادی غلام‌دوست، نویسنده اهل لاهیجان، به نگارش درآورده و سیزدهمین کتاب، مجموعه داستان‌های گیلان است. در این کتاب ترجمه فارسی داستان‌ها نیز منتشر شده تا مخاطبان فارسی‌زبان و علاقه‌مندانی که به زبان گیلکی مسلط نیستند هم بتوانند از آن بهره‌‌مند شوند؛ همچنین امکان شنیدن داستان‌های این کتاب از طریق مراجعه به وب‌سایت و اپلیکیشن گیل‌قصه نیز فراهم است. معیار انتخاب داستان‌ها برای انتشار در درجه اول برجستگی زبانی و معیار و بعد نزدیک بودن داستان‌ها به مولفه‌های داستان امروز ایران و جهان است. این اثر اولین رخداد ادبی دوزبانه به صورت متن و صوت در زمینه ادبیات داستانی گیلکی است و شامل ۲۲ داستان از ۲۲ نویسنده و ۱۰ گویش مختلف زبانی استان است.