مرکبات شمال؛ نیازمند خلاقیت در بازارسازی

 اشکان جهان‌آرای | ‌ساری-خبرنگار


هر سال با فرارسیدن فصل پاییز دغدغه‌های باغداران مرکبات مازندران برای فروش مناسب محصولاتشان نیز آغاز می‌شود؛ دغدغه‌ای که در سال‌های اخیر با ورود ارقام جدید نارنگی به بازار از میانه‌های شهریور برای باغداران رنگ و بوی دیگری می‌گیرد. هر سال باز هم باغداران از روند فروش محصول و قیمت‌گذاری در بازار نارضایتی‌هایی دارند.محصولات باغ‌های مرکبات اعم از پرتقال، نارنگی و لیمو که پای ثابت سبد میوه ایرانی‌ها به شمار می‌آیند، با وجود ارزش غذایی بالایی که دارند، هنوز جایگاه مناسبی در قیمت‌گذاری به دست نیاورده‌اند و هر سال تولیدکنندگان مرکبات نگران چگونگی تامین هزینه‌های تولید محصول خود هستند.

از سوی دیگر این نکته قابل توجه است که تولید این کالای غذایی ارزشمند، با توجه به رشد چشمگیر و قابل توجه ناشی از پیشرفت دانش باغبانی، افزایش مناسبی داشته است. در حال حاضر مازندران بیشترین میزان مرکبات کشور را تولید می‌کند و قطب تامین مرکبات به شمار می‌آید. بر اساس آمارهای سازمان جهاد کشاورزی مازندران، این استان با تولید 2.5 میلیون تن مرکبات در سال، دهمین تولید‌کننده مرکبات در جهان است.


بسته کامل چالش‌ها

طی سال‌های اخیر حمایت‌های مشاوره‌ای برخی کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی مازندران و همچنین شرکت‌های خدمات مشاوره‌ای سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان منجر به استفاده از روش‌های آبیاری تحت فشار، کود آبیاری مناسب و کاشت نهال ارقام اصلاح شده دیربازده در باغ‌های استان شد که افزایش تولید محصول را به دنبال داشت، اما تولید مرکبات در مازندران با وجود این پیشرفت‌ها متاسفانه با تهدیدهای جدی اقلیمی و زراعی نیز مواجه است. تگرگ، سال بعد برف سنگین و سال دیگر نیز طغیان آفاتی مانند مگس میوه مدیترانه‌ای در کنار کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و خشکی چاه‌ها، چالش‌های جدی برای باغداران مازندران ایجاد می‌کنند.مشکل همیشگی افزایش قیمت چند برابری نهاده‌های زراعی هم پیش روی کشاورز و باغدار قرار دارد و خستگی را بر تن باغدار باقی می‌گذارد. همه این خستگی‌ها با قیمت پایینی که واسطه‌ها برای خرید محصول می‌دهند و سود زیادی که از فروش آن در بازار تحت تصرف خود به دست می‌آورند، چندین برابر می‌شود. در نهایت این قشر مولد و سرمایه‌ساز حاصل زحمات یک ساله‌ خود را در جیب واسطه‌ها می‌بیند.


راه چاره

حالا پرسش اینجاست که راه چاره چیست؟ آیا واقعا نهادهای متولی مانند جهاد کشاورزی و سازمان صنعت، معدن و تجارت که این روزها دوباره در مسیر احیا و جداسازی بخش بازرگانی قرار دارند، راه علاجی برای حل این چالش نه چندان سخت، اما بسیار جدی و اثرگذار ندارند؟ جایگاه کشاورزان در حل این مساله کجاست؟ آیا فقط باید نظاره‌گر و منتظر اقدامات دستگاه‌های دولتی و شبه‌دولتی باشند؟کارشناسان و صاحب‌نظران بر این باورند که می‌توان بازار مرکبات مازندران را با برخی برنامه‌ها به اندازه‌ای متحول کرد که بخش مهمی از نیاز استان به اشتغال را حل کند و به تحول در اقتصاد استان بینجامد.

مدیر گروه مهندسی و فناوری بخش کشاورزی دانشگاه پیام نور کشور در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که خروج وضعیت بازار مرکبات مازندران از رکود کنونی و ایجاد انگیزه برای باغداران، نیازمند تغییر جدی در فرصت‌های بازاریابی و بازارسازی این محصول است، گفت: اگر کمی کارشناسانه و با نگاهی فنی به ظرفیت‌های بازاریابی و بازارسازی این محصول ارزشمند نگاه کنیم، راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت بسیار مناسبی برای رونق تولید و اقتصاد کشاورزی در موضوع مرکبات، قابل طرح و عملیاتی شدن هستند.


بازارسازی کوتاه‌مدت

«بابک مومنی» اظهار کرد: یکی از نخستین راهبردهای کوتاه‌مدت برای بازارسازی محصولات مرکبات مازندران این است که مرکبات را به عنوان یک منبع سرشار از ویتامینC با دارا بودن خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضد سرطانی، تنظیم‌کننده رژیم غذایی و فشار خون به دلیل وجود پتاسیم بالا به صورت سازماندهی شده وارد سبد غذایی جامعه کنیم. برای مثال همانگونه که برای مصرف شیر در مدارس برنامه‌ریزی شده بود و البته فعلا بلاتکلیف مانده و اجرا نمی‌شود، فرصتی فراهم شود تا در فصول پاییز و زمستان که امکان تازه‌خوری این گروه از میوه‌ها فراهم است، هر روز یک میوه پرتقال، نارنگی یا لیموشیرین در سبد غذایی کودکان و نوجوانان قرار گیرد.

وی ادامه داد: این راهکار با توجه به حجم قابل توجه جمعیت دانش‌آموزی کشور، می‌تواند فرصت بازارسازی بسیار مناسبی برای این محصول ارزشمند باشد. از طرفی با توجه به مناسب‌تر بودن قیمت این محصول نسبت به شیر، همیشه در دسترس بودن و دور بودن از مسائلی مانند ضرورت پاستوریزه بودن و بسته‌بندی‌های خاص بهداشتی، اجرای این طرح می‌تواند راحت‌تر و دائمی باشد.استادیار دانشگاه پیام نور مازندران استفاده از ظرفیت مراسم‌های مناسبتی مانند راهپیمایی عظیم اربعین را از دیگر فرصت‌های کوتاه‌مدت برشمرد و افزود: پذیرایی از زائران در موکب‌ها با توجه به آمار چند میلیونی زائران هم می‌تواند از فرصت‌های مناسب برای بازارسازی مرکبات در کوتاه‌مدت باشد. متاسفانه طی سال‌های اخیر این فرصت هم از دست رفته است. البته دست‌کم تا 3 سال دیگر هنوز این فرصت وجود دارد و می‌تواند راهکاری کوتاه‌مدت برای بازارسازی این محصول باشد.


رفتار تشکلی، راهبردهای میان‌مدت

این پژوهشگر حوزه کشاورزی و باغداری شمال کشور درباره راهکارهای میان‌مدت مدیریت بازار مرکبات شمال بیان کرد: در بخش راهکارهای میان‌مدت به نظر می‌رسد برای مدیریت بازار واقعی این محصول لازم است تحرکی توسط کشاورزان ایجاد شود. وی ادامه داد: حذف قدرت انحصار و زیاده‌طلبی واسطه‌ها و سوداگران که معمولا با پایین‌ترین قیمت مرکبات را از باغدار خریداری می‌کنند و در بازارهای مختلف به چند برابر قیمت خریداری شده می‌فروشند، به انسجام باغداران نیاز دارد. یعنی به جای اتحادیه‌ها و تشکل‌های دولتی یا دولت‌ساخته و دستوری، تشکل‌های مردم‌نهاد واقعی و اتحادیه‌های کارفرمایی و صنفی کشاورزی را تشکیل دهند و مدیریت بازار را خودشان به عهده بگیرند. مومنی افزود: چنین اقدامی را پسته‌کاران کرمان انجام دادند و به نتیجه هم رسیدند بنابراین می‌تواند برای باغداران مازندرانی هم مورد مطالعه و بهره‌برداری قرار گیرد تا سرنوشت بازار این محصول را در میان‌مدت، خودشان بر عهده بگیرند.



تمرکز بر بازارهای خارجی

مدیر گروه مهندسی و فناوری بخش کشاورزی دانشگاه پیام نور کشور در تشریح راهکار بلندمدت مدیریت بازار مرکبات شمال گفت: راه‌ حل بلندمدت این مساله در گرو 2 موضوع است. در درجه نخست توسعه صادرات به ‌ویژه با توجه به نیازهای همسایگان در منطقه اوراسیا باید مد نظر قرار گیرد. امروز بازار این کشورها به طور کامل تحت سلطه ترکیه قرار دارد، اما با برنامه‌ریزی و شناخت ذائقه‌ مردم در این بازار پرمصرف، همچنین ایجاد زیرساخت‌های لجستیکی برای تامین نیاز بازار کشورهای هدف می‌توان از میزان سلطه ترکیه بر بازار این کشورها کاست و سهم مرکبات شمال را در بازار منطقه افزایش داد.

مومنی یادآور شد: در این زمینه کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز گزینه‌های مهم و مناسبی هستند و حتی می‌توان نگاهی به بازار مصرف کشورهای اروپایی داشت که علاقه زیادی به مرکبات شمال ایران دارند. مرکبات تولید شده در اسپانیا و شمال آفریقا که در بازار کشورهای اروپایی عرضه می‌شود، از نظر کیفیت به‌ ویژه مزه سطح پایین‌تری نسبت به مرکبات شمال ایران دارند، به همین دلیل در صورت ورود مرکبات شمال با بسته‌بندی‌های مناسب و معیارهای ظاهری لازم به بازار کشورهای اروپایی، تردیدی نیست که از محصولات تولید شمال کشور در اروپا نیز استقبال می‌شود.


اصلاح باغ‌های مرکبات

استادیار گروه علوم کشاورزی دانشگاه پیام نور مازندران اصلاح کامل باغ‌های فرسوده و غیر تجاری استان را یکی از راهکارهای مدیریت درست بازار مرکبات شمال عنوان کرد و گفت: تغییر وضعیت باغ‌های سنتی به باغ‌هایی با تولید مرکبات صنعتی برای تولید محصول قابل استفاده در صنایع تبدیلی موضوع مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. «بابک مومنی» ادامه داد: در حال حاضر بخش قابل توجهی از باغ‌های مازندران ساختار کشاورزی مدرن ندارند و محصولی تولید می‌کنند که صرفا ارزش تازه‌خوری دارد و قابل استفاده در صنایع تبدیلی وابسته به میوه‌ها به ‌ویژه مرکبات نیست.

وی افزود: با توسعه و اصلاح باغ‌ها، نه تنها ظرفیت‌های تولید و درآمد باغداران افزایش می‌یابد، بلکه فرصت‌های شغلی جانبی در بخش‌های صنایع تبدیلی و تکمیلی و بسته‌بندی ایجاد خواهد شد و چرخ اقتصاد استان قطعا از این راه به حرکت در می‌آید و به سمت توسعه خواهد رفت.