آیین
شروه‌های جان سوز محرم
آیین تعزیه‌خوانی سنتی یکی از آیین‌های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است
سوگواری برای شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفایش قرن‌هاست در کهگیلویه و بویراحمد جریان دارد که در رسومی مانند شروه‌خوانی، کتل‌بندی، تعزیه‌خوانی و حلقه‌های سینه‌زنی نمود یافته است.
هر سال در ماه محرم و حتی چند روز پیش از آن، ارادتمندان به سرور شهیدان عالم در سراسر این کره خاکی در دوره‌های تاریخی مختلف هر کدام با آیین‌های خاص منطقه خود سوگواری می‌کنند.
آیین‌های مرسوم
شروه‌خوانی (نوای جان‌سوز) زنان ایلی کهگیلویه و بویراحمد یکی از آیین‌ها در رثای مظلومیت امام حسین(ع) و یاران باوفای آن حضرت است.
شروه‌خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و بیان کارهای شایسته اوست. این نوع موسیقی آوازی با لحنی اندوه‌بار و سوز درونی از سوی زنان و دختران به گویش‌های مختلف به صورت تک‌خوان اجرا می‌شود. در این آیین زنان و دختران ایلی و عشایری با بستن کمربندها و شال‌بندهای سیاه اطراف زن نوحه‌خوان حلقه می‌زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا سوگواری می‌کنند.
کتل‌بندی
کـُتل‌بندی و سیاه‌پوش کردن نیز از دیگر شیوه‌های سنتی و آیین‌های عزاداری در ایام حزن‌انگیز محرم به‌ویژه در شب تاسوعا و روز عاشورای حسینی در این خطه از ایران اسلامی است. در این آیین، اسبی را به عنوان اسب امام حسین(ع) زین و تزئین می‌کنند و بین هیات‌ها می‌گردانند، نوحه‌خوانان نوحه می‌خوانند و گاهی تعزیه واقعه کربلا را اجرا می‌کنند و زن‌ها نیز با دیدن این نمایش‌ها به رسم‌های محلی شیون می‌کنند که این آیین به «کتل» مشهور است.
تعزیه‌خوانی
آیین تعزیه‌خوانی سنتی نیز یکی از آیین‌های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که به طور معمول از سال ۱۲۸۷ در میان اقوام، ایلات و مناطق عشایرنشین این خطه اجرا می‌شود. مقتل‌خوانی و تعزیه‌خوانی در حقیقت شرح حال تاسوعا و عاشورا است.
این نوع ذکر مصیبت به صورت نوحه برای مردم بیان می‌شود و سوگواران برای آنچه بر امام حسین(ع) و یارانش گذشته به سوگواری و سینه‌زنی می‌پردازند.
آیین‌هایی که ثبت ملی شده است
مردم کهگیلویه و بویراحمد همگام با سایر نقاط ایران در ماه محرم آیین‌های ویژه‌ای دارند که برخی از آنان مانند استقبال از ماه محرم در روستای امام‌زاده علی(ع) در چرام، دمام‌زنی در گچساران، مویه‌خوانی زنان شهر سوق، ترقوخوانی و تعزیه‌خوانی در شهر لنده، آیین شام غریبان در سوق و مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
مردم آزادی‌خواه این خطه از ایران اسلامی از دیرباز تاکنون آیین‌های گوناگونی برای زنده نگه داشتن قیام عاشورای حسینی برگزار می‌کنند که عزاداری‌ها در شکل‌های امروزی و سنتی در مناطق روستایی و شهری جلوه‌ای از ارادت آنان به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است.
باورهای مردمی در مورد محرم
یک مرد کهنسال روستای نیمدور در گچساران می‌گوید: اگرچه شکل عزاداری‌ها در نقاط مختلف ایران با هم تفاوت‌هایی دارد، نیت قلبی همه سوگواران اباعبدالله الحسین(ع) زنده نگه داشتن این واقعه تاریخی تلخ و عبرت‌آموز است. «گل‌محمد رمضانی» معتقد است در ماه محرم دل‌های شیعیان به هم نزدیک‌تر می‌شود.
او می‌گوید: از کودکی تاکنون شاهد برگزاری سوگواری‌های محرم در مناطق شهری و روستایی بوده‌ام. مهم‌ترین ویژگی این آیین‌ها صداقت و ولایت‌مداری مردم بوده است.
یک بانوی باشتی که در مورد میراث مردم‌شناسی تحقیق می‌کند می‌گوید: بر جا ماندن صدها اثر در مورد واقعه عاشورا از شعر، نثر، نوحه و داستان از گذشته دور تاکنون نشان‌دهنده عمق حزن و اندوه واقعه عاشورا در قلب مردم ایران و سایر کشورهای اسلامی است.
«عشرت عسکری» مشاهدات عینی و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در ماه محرم همه مردم تلاش می‌کنند به طریقی عشق خود به امام حسین(ع) و یارانش را نشان دهند. وی بیان کرد: شکل عزاداری مردان به صورت‌های مختلف سینه‌زنی طولی و حلقه‌ای و زنجیرزنی است که در این شیوه در شکل سنتی سینه‌زنی مردان کمر همدیگر را میگیرند و دایرهوار دور علم و نوحه‌خوان میچرخند.
عسکری ادامه داد: در تمام مدت سوگواری سازهای موسیقی سنتی با نوایی سوزناک و غم‌انگیز که اکنون در بسیاری از مناطق این استان رنگ باخته است، عزاداران را همراهی می‌کند. او تصریح کرد: غبارروبی، سیاه‌پوش کردن مساجد و حسینیه‌ها، آماده کردن و شستن دیگ‌های بزرگ برای پخت نذری، خریدن و آماده کردن لباس‌های مشکی، برپا کردن پرچم‌های سیاه و سبز بر سردر خانه‌ها از جمله کارهایی است که از چند روز پیش از محرم هوای و هوای مناطق شهری و روستایی کهگیلویه و بویراحمد را عاشورایی می‌کند.
