سبزوار و حاشیه نشینی مهاجران روستایی

سحر وحدت | خراسان رضوی - خبرنگار:


  از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، توجه ویژه‌ای به بحث روستاییان شده است و گروه‌های سازندگی متعددی به روستاهای دورافتاده و مناطق محروم برای ارائه انواع خدمات اعزام شده‌اند. امروز با وجود ارائه خدمات آب، برق، گاز و تلفن باز هم شاهد مهاجرت روستاییان هستیم. در دولت تدبیر و امید این خدمات به سمت ایجاد اشتغال و کارآفرینی با ایجاد تعاونی‌های روستایی سمت‌وسو یافت و هدف دولت این است که اهداف خود را در این قالب ارائه دهد. با وجود تمام برنامه‌ریزی‌ها، غالب جمعیت در شهرها ساکنند. در شهرستان سبزوار حدود ۸۲ درصد جمعیت شهرنشین هستند و کمتر از ۲۰ درصد در روستاها سکونت دارند.

شهرستان سبزوار دارای ۱۸۲ نقطه روستایی است که براساس آخرین سرشماری، از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ تعداد ۱۰ روستا خالی از سکنه شده که به گفته مسئولان، اکثر این روستاها جمعیت‌های زیر ۳ خانوار داشته است.جمعیت روستایی شهر روداب سبزوار در چند سال گذشته به نصف کاهش پیدا کرده است. عضو شورای شهر روداب با تاکید بر این‌که روستاهای بالادستی در این بخش خالی از سکنه شده‌اند، می‌گوید: علی‌رغم این‌که در سال‌های اخیر دولت خدمات زیرساختی مانند برق، آب، گاز و تلفن را به روستاها برده است، اما چون به اشتغال روستاییان توجه نشده، شاهد مهاجرت روستاییان از روستاها به حاشیه شهر‌ها هستیم.

«سعید برزویی» می‌افزاید: قنوات و آب مهم‌ترین موضوع در اشتغال روستاییان است که متاسفانه به آن توجه نشده است. خشکسالی‌های اخیر دست به دست هم داده‌اند که روستاها خالی شوند و مردم در حاشیه شهر‌ها سکونت یابند. وی با بیان این‌که این مهاجرت‌ها نتیجه سیاست‌های غلطی است که در گذشته اجرا شده است، می‌گوید: به عنوان مثال شهرک‌های صنعتی به‌جای استقرار در شهرهای کوچک و روستاها، در شهرستان‌های اصلی مستقر شد و جوانان روستایی برای اشتغال به حاشیه شهر‌ها مهاجرت می‌کنند و حاشیه‌نشینی که معضل است، پیش می‌آید.

وی معتقد است از نیروی ارزان و توانمند روستایی با هدایت کردن از شغل‌های کاذب که به آن مشغول هستند به سمت و سوی شغل‌های دامداری و کشاورزی مکانیزه که صرفه اقتصادی داشته باشد، بهتر باید استفاده کرد. به گفته برزویی، مراتع و قنوات در بخش روداب خشک شده‌اند و امروز مسئولان و مردم به فکر تغییر کشت و اصلاح نژاد در بخش کشاورزی و دامداری افتاده‌اند. رئیس شورای اسلامی استان خراسان رضوی می‌گوید: روستاییان در حاشیه شهر‌ها گرفتار مشکلات حاشیه‌نشینی شده‌اند. به دلیل کمبود درآمد، معضلات اجتماعی گریبان‌گیر حاشیه‌نشینان است؛ ساماندهی شهری نشده و به لحاظ مدیریت شهری برنامه‌‌ریزی نشده است. 

وی می‌افزاید: در بحث قنوات برای احیا اقدامات خوبی درحال انجام است، اما سرعت کار پایین است و بازگشت جامعه‌ای که مهاجرت کرده‌اند سخت است. دستگاه‌های مختلف باید با همکاری و برنامه‌‌ریزی مدون و زنجیروار بستری را برای بازگشت روستاییان به روستاهای خود فراهم کنند. وی با تاکید بر این‌که در سال‌های گذشته حدود ۲۰ روستا از ۶۰ روستا در بخش روداب خالی از سکنه شده‌اند، می‌گوید: جمعیتِ بیش از ۲۰ هزار نفری به ۱۲ هزار نفر کاهش یافته که ۴۰ درصد این جمعیت شهرنشین هستند. برزویی با بیان این‌که عدالت در تقسیم امکانات رعایت نشده است، می‌گوید: بخش روداب در حوزه‌های مختلف از میانگین استان و شهرستان خیلی عقب است و توزیع در این بخش نسبت به سایر بخش‌ها عادلانه نبوده است. 


۱۰روستای خالی از سکنه

مهاجرت روستاییان به شهر در کل کشور وجود دارد، به طوری که در سال ۱۳۳۵ جمعیت روستایی کشور ۶۹ درصد بود که این رقم در سال ۹۵ به ۲۶ درصد رسیده است. معاون مالی و برنامه‌ریزی فرماندار شهرستان سبزوار می‌گوید: در کاهش جمعیت روستاها 4 عامل رشد طبیعی، مهاجرت، تبدیل روستاها به شهر و ادغام روستاها و شهرها نقش دارند. «حسین فیض‌آبادی» با بیان این‌که براساس آخرین بررسی‌های انجام‌شده رشد جمعیت روستایی در کشور و سبزوار منفی است، می‌افزاید: جمعیت شهری حال حاضر شهرستان سبزوار ۲۵۰ هزار و ۶۳۶ نفر و جمعیت روستایی شهرستان ۵۵ هزار و ۴۷۳ نفر است که نسبت به سال ۱۳۹۰ جمعیت روستایی رشد منفی داشته است. 

به گفته وی، نسبت شهرنشینی به روستانشینی در سبزوار ۸۲ به ۱۸ درصد است. در سال ۱۳۹۰ جمعیت روستایی شهرستان ۵۸ هزار و ۶۵۲ نفر بوده که این رقم در سرشماری سال ۱۳۹۵ به ۵۵ هزار و ۴۷۳ نفر کاهش پیدا کرده است. وی با بیان این‌که از سال ۹۰ تا ۹۵ براساس سرشماری انجام‌شده ۱۰ روستای زیر ۱۰۰ نفر جمعیت در شهرستان سبزوار خالی از سکنه شده‌اند، ادامه می‌دهد: در تعریف روستا، مناطق بالای ۲۰ خانوار روستا محسوب می‌شوند، در حالی که مناطق خالی از سکنه‌شده جمعیت خیلی پایینی داشته‌اند. 

به گفته معاون فرماندار سبزوار، در بخش روداب جمعیت روستایی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ از 9۴۴۹ نفر به 9۳۴۲ نفر کاهش پیدا کرده است و رشد جمعیت در این بخش منفی ۲۲ درصد بوده است. فیض‌آبادی با بیان این‌که بخش روداب در حال حاضر دارای ۶۰ روستاست، می‌گوید: از سال ۹۰ تا ۹۵، 3 روستای این بخش خالی از سکنه شده است. وی با بیان این‌که مهم‌ترین دیدگاه غالب در مهاجرت بحث اقتصادی است، می‌افزاید: ۲ رویکرد در توسعه روستایی وجود دارد. یکی تامین نیازهای اساسی و خدمات‌رسانی به روستاها و دیگری شیوه تولیدمحور است. به گفته فیض‌آبادی در بحث تامین نیازهای اساسی و امکانات، اقدامات خوب و موثری در روستاها انجام شده است، اما باز هم شاهد مهاجرت از روستاها به شهرها هستیم که این امر باعث شده امروز توجه به تولیدمحوری در روستاها مورد توجه قرار گیرد. 

وی با تاکید بر تنوع‌بخشی به فعالیت‌های روستایی می‌گوید: اگر در بخش روداب قنوات خشک شده باید جایگزین مناسبی برای آنها پیدا کنیم. کویر روداب پتانسیل خوبی برای گردشگری و کویرگردی دارد که می‌تواند جایگزین خوبی برای کشاورزی و دامداری باشد. فیض‌آبادی ادامه می‌دهد: برای گردشگری روداب پیگیری‌های زیادی انجام شده است که از این ظرفیت استفاده شود. در همین راستا بخش خصوصی شرکتی در این بخش به ثبت رسانده که از این ظرفیت‌ها استفاده کند. 

وی اضافه می‌کند: همچنین با پیگیری‌های انجام‌شده شاهد احیای سفال در روستای برآباد هستیم. امروز پس از گذشت ۴۰ سال با ارائه تسهیلات در سامانه کارا کارگاه‌های سفال‌سازی در این بخش راه‌اندازی شد‌ه است و ۲ واحد دیگر نیز در حال اضافه شدن هستند. معاون فرماندار سبزوار می‌افزاید: در بخش روداب همچنین پروژه ترسیب کربن با رویکرد توانمندسازی روستاییان در بخش‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در ۶ روستا در حال انجام است. فیض‌آبادی با اشاره به تخصیص ۷۰ درصد اعتبارات عشایری استان به بخش روداب، می‌گوید: در حوزه تسهیلات سامانه کارا برای عشایر نیز در سال گذشته 3 میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان در حوزه دام به عشایر روداب اختصاص یافت. 


مکث


روستا؛ پایگاه رونق اقتصادی


رمضانعلی سبحانی‌فر|نماینده سبزوار در مجلس شورای اسلامی:


مهاجرت روستاییان در ۴۰ سال گذشته شیب تندی به سمت شهرها و کلان‌شهرها داشته است. اگرچه در این مدت توجه بیشتری به روستاها برای تامین زیرساخت‌ها شده است، اما باز هم شاهد مهاجرت به شهرها هستیم. متاسفانه زمانی متوجه این امر شدیم که دیر شده بود و اغلب روستاییان مهاجرت را آغاز کرده بودند؛ به‌خصوص در روستاهایی که درآمدزایی برای معیشت کفایت نمی‌کرد و روستاییان اشتغال مناسب نداشتند باعث شد که شیب مهاجرت تندتر شود. آنچه امروز دولت و مجلس بر آن مصمم است تاکید بر نگه داشتن روستاییان در روستاهاست، زیرا روستا پایگاه رونق اقتصادی است و با توجه به این‌که اقتصاد کشور ما بر محور کشاورزی و دام و طیور است، باید به این امر توجه ویژه داشته باشیم. 

در چند سال اخیر اقدامات خوبی انجام شده و خدمات زیرساختی به روستاها برده شده است. همچنین تسهیلات با بهره کمتر در اختیار روستاییان و عشایر قرار می‌گیرد. تسهیلات اشتغال‌های خانگی که تصویب شده و پرداخت می‌شود باید افزایش یابد و با ساماندهی این تسهیلات در جای خود هزینه شود. این تسهیلات در بخش‌های دامداری، گلخانه، مکانیزاسیون و کشاورزی ارائه می‌شود که به معیشت و درآمد مردم کمک کند. همچنین تسهیلات ارزان‌قیمت می‌تواند در حوزه بومگردی و صنایع‌ دستی اشتغال مناسب ایجاد کند و درآمد را افزایش بدهد. امروز با اقدامات انجام‌شده در مناطقی که ظرفیت اشتغال‌زایی و توانمندی در آنها وجود دارد، شاهد آغاز مهاجرت معکوس هستیم‌.