لزوم توجه فعالان منابع طبیعی کشور به تشکیل وزارت میراث فرهنگی

رحیم ملک‌نیا/دکتری جنگلداری، دانشیار دانشگاه لرستان

در روزهای اخیر قانون تغییر ساختار تشکیلاتی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و ارتقای آن به وزارتخانه ابلاغ شد. تشکیل این وزارت از جهاتی برای منابع طبیعی کشور دارای اهمیت است. مهم‌ترین جنبه این تغییر، نقش سازمان میراث‌فرهنگی در ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی است. اگرچه نقش سازمان میراث فرهنگی در این ثبت به‌دلیل وجود دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی بود، اما حضور آن در کنار سازمان جنگل‌ها به‌عنوان متولی اصلی این منابع در ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، با انتقاد بخشی از بدنه کارشناسی منابع طبیعی کشور همراه شد. بخشی از این انتقادات ناشی از تفاوت رسالت 2سازمان جنگل‌ها و میراث فرهنگی، نگاه آنها به جنگل و در نتیجه وجود برنامه‌های احتمالی مختلف برای مدیریت جنگل‌هاست. نگاه سازمان میراث فرهنگی و به‌تبع آن، وزارت تازه تشکیل شده به جنگل‌های کشور، به‌عنوان یک جاذبه گردشگری است و در پیام تبریک رئیس سازمان میراث‌فرهنگی به مناسبت ثبت جهانی جنگل هیرکانی نیز به آن اشاره و اظهار امیدواری شده بود که این رخداد موجب رونق صنعت گردشگری شود.
پتانسیل بالای منابع طبیعی کشور و به‌طور خاص جنگل‌ها برای توسعه گردشگری، برای وزارت تازه‌تاسیس دارای جذابیت خواهد بود. اما مسئله مهم، نوع گردشگری خاص این مناطق است که با گردشگری انبوه و اقتصادی مدنظر میراث‌فرهنگی که نیازمند ایجاد تسهیلات و تاسیسات است، متفاوت است. حتی اشکالی از گردشگری مبتنی بر طبیعت که به اشتباه تحت نام «اکوتوریسم» طبقه‌بندی می‌شود نیز دارای پتانسیل خسارت به عرصه‌های طبیعی است.
نکات بیان شده موید این است که گردشگری در عرصه‌های جنگلی باید با رعایت مسائل محیط‌زیستی و به‌صورت مسئولانه باشد. در این میان و با توجه به بازه زمانی یکساله برای تدوین شرح وظایف وزارت جدید، لازم است سازمان جنگل‌ها در کنار فعالان منابع طبیعی تلاش کند تا نقش این سازمان و حتی سازمان محیط‌زیست در مدیریت گردشگری در عرصه‌های طبیعی پررنگ شود. استفاده از عناصر غیرطبیعی مانند تله‌کابین، پل‌های معلق یا تبدیل عرصه‌های جنگلی به پارک‌های تفرجی شهری، اتفاقی است که در اثر مدیریت شهرداری‌ها بر مناطق طبیعی حاشیه شهرها رخ داده است و بیم آن می‌رود درصورت غفلت، این‌بار نیز در مقیاس وسیع و توسط وزارتخانه جدید، عرصه‌های طبیعی کشور قربانی توسعه گردشگری انبوه شود.
نمونه بارز غفلت سازمان جنگل‌ها در موضوع گردشگری در جنگل‌های شمال کشور، برنامه برگزاری آفرود در این مناطق بود که تنها واکنش فعالان منابع طبیعی، توجهات را به این سو سوق داد و با اطلاع‌رسانی بهنگام موجب لغو آن برنامه شد. در این میان باید مراقب بود تا نه‌تنها جنگل‌های شمال بلکه سایر عرصه‌های طبیعی کشور نیز قربانی طرح‌های وزارت جدید برای توسعه گردشگری انبوه نشود.