در غیبت غول‌های جوان

زهرا رستگارمقدم


شرکت ملی نفتکش را بزرگ‌ترین شرکت نفتکش در جهان می‌دانند؛ هرچند در برخی شاخص‌ها، عقب‌ماندگی‌هایی وجود دارد اما از نظر تعداد نفتکش‌ها و ظرفیت نقل و انتقال همچنان این شرکت بی‌رقیب است. شرکت ملی نفتکش از شرکت‌های فرعی شرکت ملی نفت ایران است که در سال۱۳۳۴ تأسیس و در سال۱۳۸۸ به بخش خصوصی واگذار شد. این شرکت دارای 60 فروند کشتی نفتکش است که 40فروند از این کشتی‌ها vlcc است؛ سوپرنفتکش‌هایی بسیار بزرگ که در نوع خود بزرگ‌ترین نفتکش‌های حمل در دنیا محسوب می‌شوند و در مخازن هریک از این کشتی‌ها با معیار صادرات نفت ایران پیش از تحریم، یک روز صادرات نفتی ایران ذخیره می‌شود. این اعداد زمانی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتکش دنیا ممکن است 20تا 25سوپرنفتکش داشته باشد. شرکت ملی نفتکش، نفت خام ایران را به بازارهای صادراتی انتقال می‌دهد و همچنین در تجارت متقابل، محموله‌های نفتی دیگر کشورها را حمل می‌کند. از نظر تعداد ناوگان در چند سال اخیر، شرکت ملی نفتکش از بزرگ‌ترین شرکت‌های کشتیرانی نفتی دنیا به‌حساب می‌آمد. هرچند رنکینگ براساس معیارهای متفاوت تغییر می‌کند و ممکن است چند‌ماه شرکتی جای خود را به شرکت دیگری بدهد اما شرکت ملی نفتکش در سال‌های اخیر همواره به‌صورت کلی در جایگاه بالاترین و برترین شرکت‌های نفتی دنیا بوده است. این برتری البته دلایل بسیاری دارد که به چند مورد آن به شکل مختصر اشاره شد. اما دلیل دیگر برتری این شرکت تناژ و تعداد فروند کشتی‌هاست که جایگاه بالاتری را به‌خود اختصاص داده است. به لحاظ استانداردها، رده و رتبه‌بندی‌های مختلف در دنیا نیز این شرکت در جایگاه برترین قرار داشته و با توجه به بازرسی‌های شرکت‌های مختلف همواره درجه کیفیت، اچ‌اس‌سی و... که از مولفه‌های برتری محسوب می‌شود، از آن خود کرده است. شرکت‌های رقیب این شرکت، بحری عربستان، گازور قطری، چند شرکت‌ بزرگ چینی، یک شرکت نروژی، شرکتی یونانی و آمریکای جنوبی است و چند شرکت در برمودا که مالکان بین‌المللی دارند.

سن بالا
درباره سن ناوگان نفتکش ایران باید گفت از آنجا که برجام نتوانست به‌طور کامل تداوم داشته باشد، نوسازی ناوگان روی زمین ماند، بنابراین در این‌باره سن ناوگان چندان برتری نسبت به رقبای خود ندارد.

خصوصی‌سازی به قیمت افول
شرکت ملی نفتکش در سال 88به بخش خصوصی واگذار شد که تقریبا 66درصد سهام آن شرکت در قالب پروژه رددیون به صندوق کار و بازنشستگی کشوری و شستا واگذار شد. سال‌های 94تا 98فرصتی طلایی بود تا ناوگان شرکت ملی نفتکش نوسازی شود اما این اتفاق نیفتاد. یکی از دلایل این است که 66درصد سهام‌ شرکت مربوط به نهاد و سازمان‌های غیرتخصصی است، همین باعث شد درخصوص نوسازی، آرای یکسانی وجود نداشته باشد و با وجود قیمت‌های متعادل از این شرایط استفاده نشود. حال نیز با از سرگیری تحریم‌ها عملا این نوسازی بسیار سخت شده و هزینه هنگفتی خواهد داشت. شنیده‌ها حاکی از آن است که به‌زودی شرکت ملی نفتکش زیرنظر و تحت مدیریت شرکت ملی نفت اداره خواهد شد. این دو شرکت در سال‌های گذشته  روابط بسیار خوبی با یکدیگر داشته‌اند. 34درصد سهام شرکت ملی نفتکش مربوط به شرکت ملی نفت است. همین باعث می‌شود در ترکیب هیأت مدیره و مدیریت، این شرکت نقش داشته باشد.

درآمد سالانه 2میلیارد دلاری
آمار دقیقی از درآمد شرکت ملی نفتکش وجود ندارد. بخش زیادی از درآمد شرکت در واقع به‌صورت هزینه‌ای است و درآمد به‌دست‌آمده گویا بیشتر خرج ناوگان می‌شود. میانگین مالی شرکت ملی نفتکش بالغ بر 2میلیارد دلار در سال است که بخش بزرگی از تراکنش مالی حوزه نفتی دنیا را به‌خود اختصاص داده است. در دوره تحریم این درآمدهای شرکت در خارج از مرزهای ایران کاهش پیدا کرده است؛ در شرایط غیرتحریمی بیش از 80درصد ناوگان این شرکت در نقاط مختلف دنیا کار می‌کرد و برای شرکت‌های معتبر دنیا حمل انجام می‌داد. 20درصد نیز در اختیار صادرات و حمل‌ونقل ایران بود اما در شرایط تحریمی این نسبت تغییر کرده و همه ظرفیت شرکت در اختیار صادرات و حمل نفت و فراورده‌های نفتی ایران قرار گرفته است. در این چند سال با وجود رکود در حوزه کشتیرانی نفتی و بازارها، در نیمه اول سال2019 وضعیت بهتر شد و پیش‌بینی می‌شود این وضعیت در سال آینده نیز همین روند بهبود را ادامه دهد. با همه این توضیحات اکنون با توجه به اینکه ناوگان در اختیار وزارت نفت است، بخشی از درآمد حاصله به‌صورت طلب شرکت از وزارت نفت خواهد بود. وضعیت تحریم نیز درباره شرکت ملی نفتکش به این صورت است که این تحریم مربوط به اتحادیه اروپا نیست و رأی دادگاه‌های سال2014 اکنون دیگر موضوعیتی ندارد. طبق برجام، شرکت ملی نفتکش از حوزه تحریمی مقررات اروپا خارج شده و مثل شرکتی عادی عمل می‌کند. تنها تحریم‌های ایالت متحده اجرا می‌شود که تابع وضعیت کلی کشور است.

کشتی‌های غول‌پیکر در داک‌های داخلی تعمیر می‌شود
اما اتفاق و سوانح مهم در این شرکت مربوط به 2 سانحه دریم ۲ در سال۱۳۹۵ و نفتکش سانچی است؛ سوانحی دریایی که در همه نقاط دنیا اتفاق می‌افتد. بنا به آمار موجود هر هفته چندین تصادف در نقاط پرترافیک دریایی رخ می‌دهد؛ مثل اتفاقی که در نقاط پرترافیک برای دریم و سانچی رخ داد. البته گویا برنامه‌ سال‌های آتی شرکت جوان‌سازی و نوسازی ناوگان، تنوع در حمل محموله‌ها و گسترش ناوگان گازبر و فراورده‌بر است. این امکان وجود دارد که در چند سال آینده 30کشتی جدید نیاز شود که این شرکت باید آنها را خریداری کند. شرکت ملی نفتکش در سال گذشته به‌علت تحریم‌ها در عملیاتی پرریسک، کشتی‌هایش را به داک‌های تعمیراتی داخلی آورد. پیش از این شرکت از داک‌های تعمیراتی چین، امارات، عمان و... استفاده می‌کرد. از آنجا که vlcc‌ها بسیار غول‌پیکرند جز اینکه در هر داکی جا نمی‌شوند، به لحاظ فناوری، تکنولوژی، قطعات و تعمیر تجهیزات در ایران با مشکلاتی روبه‌رو خواهند بود. با این‌حال 6کشتی تا امروز در داک‌های بندرعباس وارد شده است؛ ازجمله کشتی 300هزار تنی. این اعتماد به نیروهای داخلی تا امروز از خروج ده‌ها میلیون دلار ارز جلوگیری و شغل‌های تازه‌ای ایجاد و به اشتغال‌زایی کمک کرده است.