سود تولیدات عشایری در جیب دلالان

نسا خلخالی | اشنویه - خبرنگار:


بیشترین پراکندگی عشایر در استان‌های زاگرس، البرز، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و نیز شرق کشور قرار دارد. آذربایجان غربی هم رتبه سوم را از نظر تعداد جمعیت عشایرنشین در کشور به خود اختصاص داده است. عمده تولیدات محصولات دامی کشور بر عهده این قشر از جامعه است. 

هرچند تولید محصولات دامی به‌تنهایی نمی‌تواند برای عشایر سودآور باشد بلکه باید حمایت‌هایی از این قشر انجام شود تا بتوانند با عرضه تولیدات خود به کارخانه‌های فراوری درآمدزایی داشته باشند. با توجه به مسافت زیاد عشایر از شهر و کارخانه‌های فراوری، دلالان از این فرصت استفاده می‌کنند و با خرید تولیدات عشایر با قیمت پایین و فروش آن‌ها با قیمت بالاتر، سود تولیدات این قشر را از آن خود می‌کنند.

در برخی موارد هم با خریده نشدن محصولاتشان از سوی دلالان خودشان ناچار به مصرف تولیداتشان می‌شوند؛ هرچند میزان محصولاتشان به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر از مقدار مورد نیازشان باشد. 


خرید شیر، سالی یک‌بار 

یکی از عشایر اشنویه‌ای می‌گوید: بزرگ‌ترین مشکل ما نبود حمایت از عشایر برای فروش تولیداتمان از جمله گوشت، پشم، لبنیات و تأمین نشدن علوفه برای دام‌هایمان است. «محمد احمدی» ادامه می‌دهد: شیر تولیدی از دام‌‌های عشایر فقط سالی یک بار به ناچار پیش‌فروش می‌شود؛ بدین ترتیب که کارخانه‌های فراوری در آذر و دی هر سال به روستاها و محل استقرار عشایر مراجعه می‌کنند و با پیش‌خرید شیر دام‌های عشایر، شیر دوشیده‌شده از دام‌ها را به مدت 45 روز برای خود می‌خرند. 

وی بیان می‌کند: این در واقع تنها درآمد مستقیم ما از دام‌هایمان است و سایر تولیداتمان را به ناچار با قیمت کم به دلالان می‌فروشیم. برای به هدر نرفتن تولیداتمان باقی‌مانده آن‌ها را نیز هرچند زیاد باشد خودمان مصرف می‌کنیم. 

وی می‌افزاید: تولیدات ما کاملاً طبیعی و سالم هستند و در همه جا طرفدار دارند؛ به طور مثال پنیر لیقوان تبریز که یکی از لذیذترین و پرفروش‌ترین پنیرهای ایران است، از شیر دام‌های ما تولید می‌شود. به همین دلیل ایجاد بازارچه‌های فروش محصولات عشایری می‌تواند یکی از بهترین راهکارها برای کمک به عشایر باشد تا تولیدات خود را در این بازارچه‌ها به طور مستقیم به خریداران عرضه کنیم و سود حاصل از زحمت‌هایمان نیز نصیب خودمان شود. 


تسهیلات بلااستفاده برای عشایر 

یکی دیگر از عشایر اشنویه درباره تسهیلات ارائه‌شده به عشایر اظهار می‌کند: تا جایی که ما می‌دانیم در طایفه ما هنوز کسی موفق به دریافت این تسهیلات نشده است؛ چراکه کارهای اداری پیچیده‌ای باید طی شود تا تسهیلات یادشده به ما اختصاص پیدا کند. 

از سوی دیگر برای دریافت این تسهیلات باید ضامن دارای زمین یا ساختمان داخل شهر به بانک معرفی شود. با توجه به این‌که تمام خانواده‌ و آشنایان ما عشایر هستند به ندرت کسی پیدا می‌شود در شهر مالک زمینی باشد و بتواند آن را  به عنوان ضمانت معرفی کند.  «محمد سلامی» از نبود سرویس بهداشتی به عنوان بزرگ‌ترین مشکل عشایر این منطقه یاد می‌کند و می‌گوید: نبود سرویس بهداشتی بزرگ‌ترین مشکل ماست و بارها از سوی مسئولان وعده ساخت آن داده شده، اما در عمل هیچ یک از این وعده‌ها عملی نشده است. 


سود پشم‌چینی هم به عشایر نمی‌رسد

«محمد پورحسین‌»، از چوپانان عشایر اشنویه، هم بیان می‌کند: هر سال در زمان پشم‌چینی مقدار جالب توجهی پشم از دام‌ها تولید می‌شود اما هیچ برنامه‌ای از سوی دولت یا سازمان عشایری برای خرید این محصولات وجود ندارد. 

وی ادامه می‌دهد: ‌عشایر قبل از پشم‌چینی، گوسفندان را در یک رودخانه یا برکه‌ای می‌شویند تا پشم گوسفندان از گرد و خاک، خارهای چسپیده به پشم‌ها و حشرات موذی پاک و تمیز شود. شست‌وشوی گوسفندان معمولاً توسط جوانان انجام می‌شود و پس از خشک شدن پشم گوسفندان، پشم‌چینی به صورت گروهی و دسته‌جمعی آغاز می‌شود. دام‌هایی که در مناطق سردسیر و مرتفع زندگی می‌کنند پوشش ضخیم‌تر و کیفیت مناسب‌تری دارند اما این ظرفیت مورد توجه قرار نمی‌گیرد. 

پورحسین‌ با بیان این‌که از دیرباز تاکنون پشم یکی از اصلی‌ترین مواد اولیه در صنایع نساجی و تهیه پوشاک بوده است، اظهار می‌کند: علاوه بر نساجی و قالیبافی پشم در زمینه‌های متعدد دیگر همچون بافندگی (گلیم، جاجیم، توبره و...) نیز پرکاربرد است اما همچنان خام‌فروشی این تولیدات ادامه دارد و نه مسئولان به فکر استفاده از این ظرفیت هستند و نه عشایر سود چندانی از آن می‌برند. 

وی تأکید می‌کند: در قوم ما، زمان پشم‌چینی در اوایل تیرماه هر نفر در روز بین ۲۵ تا ۳۰ گوسفند را پشم‌چینی می‌کند و هر گوسفند بین یک تا 2 کیلو پشم دارد که فروش این پشم‌ها می‌تواند به اقتصاد عشایر کمک کند؛ اما دلال‌ها با قیمت پایین پشم تولیدی را از عشایر می‌خرند و به صورت خام به کارگاه‌های رنگرزی و ریسندگی در دیگر استان‌های کشور می‌فروشند. 


ظرفیت اخذ درآمد 500 میلیون تومانی برای عشایر

مدیر کل امور عشایر آذربایجان غربی در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به این‌که طبق آمار سازمان برنامه و بودجه، این استان رتبه سوم در کشور را از نظر تعداد عشایر به خود اختصاص داده است، اظهار می‌کند: این قشر از جامعه نقش بسیار مهمی در تولیدات کشاورزی، دامی و صنایع دستی استان ایفا می‌کنند. 

 «بهرام زینال‌زاده» با اشاره به نقش عشایر در اقتصاد استان بیان می‌کند: میزان تولیدات عشایر استان سالانه 320 هزار تن است که عمده این تولیدات شامل 15 هزار تن گوشت قرمز، 50 هزار تن شیر و 3 هزار تن پشم و مو می‌شود. 

در صورت بازاریابی مناسب و درست با تولید و فروش این محصولات بیش از ۵۰۰ میلیون تومان درآمد کسب خواهد شد. وی می‌افزاید: 15 هزار و 599 خانوار عشایر شامل 3927 نفر از 12 ایل و 21 طایفه در 16 شهرستان آذربایجان غربی زندگی می‌کنند که به ییلاق و قشلاق می‌پردازند، اما 2030 خانوار عشایر نیز در روستاها ساکن شده‌اند به طوری که بیش از 336 روستای استان به طور مطلق عشایرنشین هستند. 

این مسئول تاکید می‌کند: 2 میلیون و 670 هزار هکتار مرتع در آذربایجان غربی وجود دارد که از این مقدار یک میلیون و 615 هزار هکتار یا به عبارتی 60 درصد از آن متعلق به عشایر استان است. وی از رسیدگی 10 شرکت در استان به مسائل مربوط به عشایر خبر می‌دهد و می‌گوید: در سال گذشته آب، سوخت و 20 هزار تن نهاده‌های دامی از سوی اتحادیه شرکت‌های تعاونی عشایری استان و این شرکت‌ها بین عشایر توزیع شده است. 

مرمت راه عشایری، تهیه آب بهداشتی سالم برای شرب انسان و دام، توزیع پک و آبگرمکن‌های خورشیدی، توزیع نهاده‌های دامی، آرد، مواد سوختی و اعطای تسهیلات کم‌بهره به عشایر استان در برنامه کاری امور عشایر آذربایجان غربی قرار دارد. 


ارائه خدمات به عشایر

زینال‌زاده از پرداخت 200 میلیارد ریال تسهیلات کم‌بهره به عشایر در 3 سال گذشته خبر می‌دهد و بیان می‌کند: تاکنون 13 حمام خورشیدی در اختیار عشایر قرار گرفته شده است و تا پایان امسال نیز 100 دستگاه پکیج خورشیدی و 15 دستگاه آبگرمکن خورشیدی در بین عشایر توزیع خواهد شد. مدیر کل امور عشایر آذربایجان غربی با اشاره به لزوم تسهیل و مرمت راه‌های عبور و مرور عشایر، اظهار می‌کند: هم‌اکنون ۹۰ طرح عمرانی در دست اجرا هستند و با تکمیل این طرح‌ها ۳۰۰ کیلومتر راه عشایری مرمت خواهد شد. 

این مسئول می‌افزاید: سود زیادی از تولیدات عشایر به جیب خود آن‌ها نمی‌رود و تنها افرادی که در این بین منفعت می‌برند واسطه‌ها هستند؛ به طور مثال دلالان شیر دام‌های عشایر را به قیمت 4700 تومان می‌خرند و بعد همان شیر را به قیمت 17 هزار تومان یا بالاتر به کارخانه‌های فراوری بزرگ می‌فروشند. وی درباره بیمه عشایری هم می‌گوید: بیشتر دام‌های عشایر بیمه هستند اما به دلیل این‌که روند پرداخت خسارت به افراد در صورت تلف شدن دام‌هایشان هنگام بروز حوادث غیرمترقبه بسیار طولانی است، دیگر عشایر رغبتی به پرداخت حق بیمه ندارند.


ییلاق عشایر در جنوب و شمال استان 

در آذربایجان غربی 104هزار نفر جمعیت عشایری در قالب ۱۲ ایل و ۲۱ طایفه زندگی می‌کنند که ۱۰ درصد جمعیت روستایی و 5 /3 درصد جمعیت کل استان را تشکیل می‌دهند. عشایر این استان، هر سال با شروع فصل تابستان و بهبود پوشش طبیعت، 2 میلیون واحد دامی خود را به مناطق خوش آب و هوای ییلاقی کوچ می‌دهند. 

4 هزار خانوار از عشایر شمال استان بیشتر به مناطق ییلاقی چالدران کوچ می‌کنند و عشایر جنوب نیز به مناطق ییلاقی در دامنه‌های سهند و مراتع مرند، نقده، میاندوآب، شاهین‌دژ و بوکان می‌روند. عشایر تا پایان مرداد یا اوایل شهریور در این مناطق حضور خواهند داشت و سپس کوچ خود را به مناطق قشلاقی آغاز می‌کنند؛ البته حدود 600 خانوار از آن‌ها هم به ییلاق‌های خارج از استان در دامنه‌های جنوبی سهند و اطراف شهرستان مرند از توابع آذربایجان‌شرقی کوچ می‌کنند.