اَبَرروستاها در حاشیه شهر

حاشیه‌نشینی نه با افزوده شدن پهنه‌ها به شهر بلکه با گسترش آن در اطراف و بلعیدن روستاها رخ می‌دهد و این روند به رغم اقدامات اصلاحی در حریم مشهد همچنان در حال گسترش است. به گزارش ایرنا، در نیم قرن گذشته، مشهد ۸۰ روستا را در اطراف خود بلعیده است و در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد مشکلات کالبدی، وجود ساختمان‌های ناایمن و بافت‌های فرسوده ناشی از افزوده شدن همین روستاها به محدوده شهر است. بر اساس تعاریف تقسیمات کشوری، شهر محلی با حدود قانونی است که در محدوده جغرافیایی بخش واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل، دارای سیمایی با ویژگی‌های خاص خود است، به طوری که اکثر ساکنان دائمی آن در تجارت، صنعت، کشاورزی، خدمات و فعالیت‌های اداری اشتغال دارند و در زمینه خدمات شهری از خودکفایی نسبی برخوردار و کانون مبادلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزه پیرامون خود هستند. شهر دست‌کم دارای 10 هزار نفر جمعیت است. 


۲۰ اَبَرروستا

به نظر می‌رسد این تعریف برای بسیاری از روستاهای واقع شده در حریم شهر مشهد نیز صدق می‌کند؛ روستاهایی با پیکره شهری که بخشدار مرکزی مشهد از آنها به عنوان «اَبَرروستا» یاد می‌کند. «ابوطالب سرابیان» گفت: بخش مرکزی مشهد ۲۲۲ روستا دارد که ۱۳۵ روستا از این تعداد چسبیده به مشهد هستند و در حاشیه این کلان‌شهر قرار دارند. مطابق سرشماری سال ۹۵ حدود ۲۰ روستا دارای جمعیت بیش از چند هزار نفر هستند. وی افزود: روستاهای کشف با ۱۱ هزار و ۴۵۹ نفر، دوست‌آباد با 8 هزار و ۹۲۹ نفر، زرکش با 8 هزار و ۲۰۰ نفر، منزل‌آباد با 8 هزار و ۵۲۰ نفر، دهرود با ۱۱ هزار و ۸۶۹ نفر و گرجی‌سفلا با ۱۵ هزار و ۱۶۳ نفر جمعیت، ابرروستاهایی با سیمای شهری هستند که در حاشیه مشهد قرار دارند. 

سرابیان اظهار کرد: در حالی که نرخ رشد جمعیت روستاها در سایر نقاط یک یا ۲ درصد است، این مناطق سالانه ۱۵ تا ۱۷ درصد رشد جمعیت دارند. بخشدار مرکزی مشهد ادامه داد: برای دستیابی به توسعه پایدار نمی‌توان نسبت به حریم مشهد بی‌تفاوت بود، همچنین رسالت مدیریتی و اخلاقی ما نیز ایجاب می‌کند نسبت به فضاهای پیرامونی بی‌تفاوت نباشیم. نبود هماهنگی بین سازمان‌ها و نهادهای عمومی و ضعف قوانین و مقررات حاکم از مهم‌ترین علل بروز وضعیت کنونی شهر مشهد است. 


مهاجرت افغان‌ها به روستای کوشک‌مهدی

دهیاران تعدادی از ابرروستاهای ذکر شده وجود برخی مشکلات را ناشی از ناهماهنگی دستگاه‌های متولی در روستا و ضعف در اجرای قوانین می‌دانند. نماینده دهستان توس بخش مرکزی مشهد گفت: ساخت‌و‌سازها در روستاهای حاشیه شهر با بافت روستایی همخوانی ندارد، به گونه‌ای که برخی خانه‌های ساخته شده از خانه‌های شهری نیز شیک‌تر هستند. «مهدی رحمانی» افزود: قیمت زمین در این مناطق نصف قیمت زمین در مشهد است و نزدیک بودن به مشهد و بهره‌مندی از خدمات رفاهی موجب مهاجرت از شهرها و روستاهای خراسان رضوی و استان‌های مجاور همچون سیستان و بلوچستان و حتی افغانستان به این مناطق شده است. 

وی اظهار کرد: طی سال‌های اخیر مهاجرت افغان‌ها به روستای کوشک‌مهدی و خرید خانه‌‌های یک خیابان موجب ایجاد یک محله یا راسته افغانی‌ها در این روستا شد که به بروز برخی درگیری‌ها با اهالی روستا انجامید و حتی منجر به قتل شد. پرونده قتل همچنان در حال پیگیری است. رحمانی که دهیاری روستای کشف را هم برعهده دارد، گفت: این روستا بر اساس آمار موجود در خانه‌های بهداشت روستایی ۱۴ هزار نفر جمعیت دارد و مانند سایر روستاهای بزرگ شهرستان از مشکلات و ضعف در خدمات رنج می‌برد. ریشه این مشکلات همان حاشیه‌نشینی است. این دهیار افزود: دهستان توس بخش مرکزی مشهد دارای ۳۲ روستاست که ۲۸ روستا دهیار دارد و با ۳۷ هزار نفر جمعیت با مناطق ۲، ۱۰ و ۱۲ شهرداری مشهد مجاور است. وی با بیان این‌که آمار دقیق از شمار مهاجران افغان در منطقه در دست نیست، اظهار کرد: بر اساس برآوردها حدود ۲ هزار نفر از ساکنان دهستان توس افغان هستند. 


مشکلات روستاهای دیگر از زبان دهیاران

دهیار روستای دهرود نیز مهم‌ترین مشکل این روستای ۱۸ هزار نفری را توقف اجرای طرح هادی روستایی عنوان کرد و گفت: از ۶ سال قبل روند اجرای طرح هادی این روستا تغییری نکرده است. «امیر رضایی» افزود: بنیاد مسکن به عنوان متولی طرح‌ هادی اعلام کرده به دلیل تداخل حریم راه‌ها و شبکه برق به ویژه خط انتقال گاز و اختلاف با دستگاه‌های ذی‌ربط امکان اجرا و توسعه این طرح وجود ندارد. وی محدوده مسکونی این ابرروستا را ۶۰ هکتار عنوان و اظهار کرد: در حال حاضر شاهد احداث ساختمان‌های چند طبقه در معابر ۶ متری روستا هستیم. رضایی میزان تولید زباله در دهرود را ۶ تن در روز اعلام کرد و گفت: بخشی از آب روستا توسط شرکت آب و فاضلاب روستایی و بخشی دیگر از آب مشهد تامین می‌شود، اما مشکل سختی و کمبود فشار آب همچنان پابرجاست. 

دهیار روستای دهرود افزود: این روستا در مجاورت بلوار طبرسی شمالی مشهد قرار دارد. در حال حاضر ساکنان روستا توقعات شهری پیدا کرده‌اند و مدیریت روستایی آنان را راضی نمی‌کند. راه‌حل مشکل آنان، الحاق این روستا به شهر و قرار گرفتن در حوزه مدیریت و خدمات شهری است. «مسعود رضایی» دهیار روستای دوست‌آباد که جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود 8 هزار و ۹۰۰ نفر اعلام شده نیز گفت: کاهش فشار آب شرب و ضعف در ارائه خدمات از جمله مشکلات این قبیل روستاهاست، اما مشکل اصلی ارائه نشدن خدمات توسط بنیاد مسکن است. 

دهیار روستای کال زرکش هم بیان کرد: این روستا در حاشیه جاده مشهد-قوچان قرار دارد و جمعیت آن براساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۶ هزار نفر بود، اما با ایجاد موج مهاجرت‌ در 3 سال گذشته و براساس آمار مرکز بهداشت روستایی، جمعیت روستای کال زرکش به ۱۴ هزار و ۶۵۰ نفر رسیده است. «بابک علیزاده» با اشاره به مهاجرت اقوام کرد و کرمانج از شهرستان‌های کلات، قوچان و چناران به این روستا افزود: هم‌اکنون تولید روزانه زباله در این روستا 2.5 تن است. در کال زرکش ۸۰۰ مهاجر افغان مجاز و غیرمجاز زندگی می‌کنند. وی اظهار کرد: در حال حاضر همه امور مرتبط به حوزه دهیاری توسط یک نیرو انجام می‌شود و مکاتبات با بخشداری برای جذب نیرو بی‌ثمر بوده است. علیزاده گفت: مجموع بودجه سال گذشته روستا ۱۰ میلیارد ریال بود که حدود 4 میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال آن تخصیص یافته است. درآمدهای روستا بابت عوارض بسیار ناچیز است. 


دولت تمایلی به بزرگ شدن شهرها ندارد

مدیر کل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی با اشاره به مهاجرت روستاییان به شهرهای استان به‌ویژه حاشیه شهر مشهد بیان کرد: مهم‌ترین علت افزایش مهاجرت روستاییان به حاشیه مشهد طی سال‌های گذشته کاهش درآمد مستمر و پایدار در جوامع روستایی به دنبال بحران‌هایی نظیر خشکسالی، سیل و از بین رفتن منابع آب و خاک در روستاها بوده است. «محمدعلی همدمی‌نژاد» در تشریح راهبردهای موجود برای ساماندهی ابرروستاهای حاشیه شهر مشهد افزود: براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی برخی روستاهای بزرگ حاشیه مشهد باید به بافت شهری متصل شوند و دهرود از آن جمله است. 

وی اظهار کرد: الحاق روستاها به مشهد از سوی شوراهای اسلامی چهارم و پنجم با مخالفت مواجه شد. در برخی موارد به دلیل پایین بودن هزینه زندگی روستایی، روستاییان نیز تمایلی به الحاق روستا به شهر مشهد و پرداخت عوارض شهری ندارند. دولت نیز تمایلی به بزرگ شدن شهرها و از بین رفتن تدریجی بافت روستایی ندارد. همدمی‌نژاد گفت: الحاق روستاهای حاشیه مشهد به شهر جدید به دلیل ویژگی‌ها و شرایط خاص این مناطق منتفی است. البته از ابتدای سال جاری چند روستا که به عنوان مراکز بخش معرفی شده بودند، به شهر ارتقا پیدا کرده‌اند که مربوط به بخش‌های تازه‌تاسیس در شهرستان‌هایی مانند صالح‌آباد هستند. 

مشهد با 3.5 میلیون نفر جمعیت و ۹ هزار و ۸۱ کیلومترمربع مساحت متشکل از 3 بخش مرکزی، احمدآباد و رضویه، ۱۱ دهستان و ۳۵۷ روستاست. در بخش مرکزی مشهد ۲۲۰ روستا با بیش از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت قرار دارد که از این تعداد ۱۳۵ روستا به کلان‌شهر مشهد چسبیده‌اند و در حریم آن قرار دارند. بیشترین میزان ساخت‌و‌سازهای غیرمجاز مربوط به این مناطق است. از مجموع جمعیت 3.5 میلیون نفری مشهد، یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر حاشیه‌نشین در 8پهنه و ۶۶ محله و روستاهای واقع در حریم شهری سکونت دارند.