دستگیری از بینوایان نزد ایرانیان

میرجلال‌الدین کزازی ـ نویسنده و استاد دانشگاه

در خوی و خیم ایرانی و منش و کنش خجسته ایرانیان، دیگردوستی، جایی برین و بنیادین دارد. من اگر بخواهم منش‌های فراگیر ایرانی را برشمارم یکی از آنها بی‌گمان مردم‌دوستی است. ناگفته پیداست که یکی از نمودهای ناب و بی‌چند و چون مردم‌دوستی، گره از کار دیگران گشودن است و به فریاد نیازمندان و بینوایان رسیدن و از آنان دست گرفتن و کوشیدن تا تهیدستان و کسانی را که در تنگنا و دشواری درافتاده‌اند یاری برسانند و زمینه آسایش آنان را فراهم بیاورند. ازهمین‌رو همواره در ایران دستگیری از بینوایان و نیازمندان، تنها رفتاری نیست که هرکس به‌تنهایی بدان دست ‌یازد. سازمان‌هایی گاه گسترده و پرتوان بنیاد نهاده می‌شده است که گره از کار فروبسته نیازمندان بگشایند. بیشینه این سازمان‌ها سرشتی آیینی داشته و در پیوند بوده است با پرستشگاه‌ها و نهادهای دینی.
یکی از این سازمان‌ها که تاکنون پایدار مانده و آوازه‌ای یافته است، سازمانی است که می‌توانیم آن ‌را سازمان نهشت یا نهادگی بنامیم؛ همان سازمان که در زبان تازی وقف نامیده می‌شود. گونه شناخته از این سازمان در تاریخ، پرستشگاه بزرگ ایران در استخر بوده است؛ پرستشگاه آناهیتا که دینسالار آن بابک نامیده می‌شده است. بابکی که به‌پاس فرزند برومند و نام‌آور خویش پرآوازه شده است؛ اردشیر بابکان بنیادگذار دودمان فرمانروایی ساسانی. اردشیر بابکان به‌معنی اردشیر پوربابک است. نهادی از اینگونه پیوسته به این پرستشگاه که بسیار گسترده و توانگر نیز بوده، از تهیدستان دست می‌گرفته و آنان را یاری می‌رسانیده است. این سازمان‌های نهشگر تنها نیازهای بیرونی را برنمی‌آوردند و به نیازهای نمادین‌تر و بنیادین‌تر نیز می‌پرداخته‌اند. به کارهای فرهنگی دست یازیده می‌شده است در این سازمان‌ها. این مردم‌دوستی و یاری رسانیدن به مردمان به روش‌های دیگر نیز انجام می‌گرفته است که آنها نیز کمابیش برجای مانده است. تنها به یک نمونه شناخته بسنده می‌کنم.
کسی با آفریدگار پیوند می‌بسته اگر خواسته او برآورده شود به آتشکده یا هر پرستشگاهی ارمغانی ارزانی بدارد. بیشینه این ارمغان‌ها خوراک بوده است. 2 گونه خوراک را به آتشکده ویژه می‌داشته‌اند؛ یکی را «مِیَزد» می‌گفته‌اند که خوراکی بوده است آش‌گونه، دیگری را «زُهر» یا «زُور» که خوراکی بوده است سخت. این خوراک به‌گونه‌ای فراهم آورده می‌شده است که شماری از گرسنگان را با آن سیر می‌توانسته‌اند کرد. هنوز این خوراک‌های آیینی در ایران روایی دارد؛ در جشن‌های دینی یا در بزم‌ها و یادبود پخته می‌شود و خوانی به آنها آراسته که هرکس نیاز دارد یا به‌پاس خجستگی می‌خواهد بهره‌ای داشته باشد، بر این خوان می‌نشیند.