نشاط و کتاب در انقلاب

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار

زمانی همه کتابفروشان تهران در ناصریه، حول مدرسه دارالفنون، شکل گرفتند. بعدها که دانشگاه تهران رونق گرفت کتابفروشان آرام‌آرام به مقابل دانشگاه تهران آمدند و در خیابان انقلاب مستقر شدند. حالا نیم‌قرنی از استقرار کتابفروشی‌ها در خیابان انقلاب می‌گذرد و خیابان انقلاب همچنان اصلی‌ترین راسته کتابفروشان تهران و یکی از پرازدحام‌ترین راسته‌های کتابفروشان در ایران و کشورهای منطقه است. در سال‌های بعد شماری از ناشران و کتابفروشان به خیابان کریمخان رفتند تا راسته تازه‌ کتابفروشان در آنجا شکل بگیرد.
حالا چند سالی است که کتابفروشی‌های خیابان ناصرخسرو و حوالی بازار یکی یکی خاموش می‌شوند و رو به تعطیلی می‌روند. بسیاری از کتابفروشی‌های خیابان انقلاب نیز جایشان را به کتابفروشی‌های کمک‌درسی و کمک‌آموزشی داده‌اند.
چند سالی است که بحث رونق‌بخشیدن به راسته خیابان انقلاب و خیابان کریمخان و تلاش برای تمایز آنجا به‌عنوان یکی از دو راسته اصلی کتابفروشان تهران مطرح است. علی اعطا از اعضای شورای شهرتهران چند روز پیش هنگام بازدید از نمایشگاه کتاب از برنامه‌های شورای شهر برای رونق بخشیدن به راسته‌های کتاب خیابان انقلاب و کریمخان خبر داد. اعطا درباره برنامه گذرهای فرهنگی در شورای شهر به همشهری می‌گوید: «در برنامه 5‌ساله سوم شهرداری تهران که اجرای آن از سال 1398آغاز شده به‌طور مشخص درباره حفظ و تقویت تنوع و تکثر فرهنگی و تولید و بازتولید منابع فرهنگی شهر سخن به میان آمده است. وقتی این پروژه‌ها در برنامه 5‌ساله آمده به این معنی است که در بودجه سالانه هم باید بیاید. این پروژه‌ها مجموعاً بیش از 15پروژه است. گذر کتاب، پهنه فرهنگی رودکی، گذر صنایع‌دستی و راسته خیابان انقلاب ازجمله این پروژه‌هاست.» 

تسهیل و تشویق به جای ممنوعیت 
اما شورای شهر برای اجرا شدن سریع‌تر ایده‌ها و مصوبه‌ها و مقرراتی که برای راسته‌ها و گذرها درنظر گرفته است چه گام‌هایی برداشته است؟ علی اعطا می‌گوید: «شواری شهر می‌تواند بعضی از کاربری‌ها را ممنوع کند و بعضی دیگر را مجاز تا راسته‌ها قوت و قدرت بیشتری بگیرند. اما راه دیگر این است که به جای ممنوعیت از سیاست‌های تشویقی استفاده کنیم. راه برای کاربری‌های مرتبط تسهیل و برای کاربری‌های غیرمرتبط دشوار شود. مثلاً اگر کتابفروشی بداند با ایجاد کتابفروشی در خیابان انقلاب و کریمخان عوارض کمتری پرداخت می‌کند، تشویق می‌شود که کتابفروشی‌اش را به آنجا منتقل کند. یا اگر مثلاً شغل غیرمرتبطی بداند که با حضور در این خیابان مجبور است عوارض بیشتری پرداخت کند ترجیح می‌دهد که مغازه خود را به جای دیگری منتقل کند.» 

گذرها باید تبدیل به مقصد شوند
اما پرسش اصلی اینجاست که فارغ از تسهیلاتی که برای بازسازی فضاها درنظر گرفته است، ساماندهی گذر خیابان انقلاب و گذرهای فرهنگی به چه شکلی انجام می‌شود؟ علی اعطا می‌گوید: «ساماندهی معابر و خیابان‌ها صرفاً ساماندهی فیزیکی یا شکلی نیست. ساماندهی شکلی حداقل تلقی و توقع عمومی از ساماندهی است. اما نکته اصلی اینجاست که فضاها به‌گونه‌ای طراحی شوند که صرفاً‌ محلی برای عبور و مرور نباشند و خودشان تبدیل به مقصد شوند. یعنی در راسته‌ها و گذرها باید فضاهایی تعریف شود تا کسانی که به آن راسته می‌آیند بتوانند از آنجا به‌عنوان پاتوق استفاده کنند. در خود فضاهای شهری باید جاهایی باشد که شما بتوانید به‌عنوان مخاطب کتاب در آنجا مستقر شوید. یافتن فضای مناسب برای ایجاد یا بازطراحی فضاهای تازه شاید دشوارترین بخش ساماندهی گذرها باشد.» 
در سال‌های اخیر گالری‌های متعددی نیز اغلب از منطقه‌های شمالی تهران به مرکز تهران و حوالی میدان هفت تیر و خیابان کریمخان آمده‌اند. هم‌اکنون نزدیک به 20گالری در محدوده خیابان کریمخان و خیابان‌های منتهی به کریمخان مثل نجات‌اللهی (ویلا)، آبان و... مستقر شده‌اند. شمار کافه‌ها در این منطقه نیز روزبه‌روز بیشتر شده است و اکنون ده‌ها کافه در محدوده خیابان کریمخان می‌توان یافت. کافه‌هایی که بعضی از آنها پاتوق کتابخوان‌هاست و بعضی دیگر نیز جلسه‌های متعددی برای نقد و تحلیل کتاب‌ها برگزار می‌کنند.
این‌گونه که مسئولان شورای شهر وعده می‌دهند به‌زودی باید شاهد خیابان انقلاب و کریمخانی متفاوت‌تر از پیش باشیم. ساماندهی و تقویت خیابان انقلاب و کریمخان از آن رو ضروری و حیاتی است که خیابان انقلاب به سرنوشت خیابان ناصرخسرو دچار نشود و کسب و کارهای غیرفرهنگی به مرور آنجا را تسخیر نکنند و چراغ کتابفروشی‌ها یکی‌یکی خاموش نشود. ضروری است تا کتابفروشی‌ها به سرنوشت روزنامه‌فروشی‌ها دچار نشوند و روزی نرسد که نوشت‌افزارها و کالاهای فرهنگ و شبه‌فرهنگی کتابفروشی‌ها را تسخیر کند و ببینیم که کتابفروشی‌ها مثل روزنامه‌فروشی‌ها همه جور کالایی عرضه می‌کنند به جز کتاب.


   تحقق یک آرزوی قدیمی




حسن کیاییان، مدیر کتابفروشی و نشر چشمه که یکی از قدیمی‌های راسته کتابفروشان کریمخان است می‌گوید: ایده طراحی و تقویت راسته کتابفروشان از سال‌ها پیش مطرح شد. زمانی که ریاست اتحادیه ناشران را به‌عهده داشتم در مکاتباتی با اعضای شورای شهر و شهرداری تهران و شهرداری منطقه‌های 11و 6خواستیم که با توجه به اینکه دو راسته کتابفروشی خیابان انقلاب و خیابان کریمخان در تهران وجود دارد، تسهیلاتی برای کتابفروشی‌های این خیابان‌ها و طرح‌هایی برای ساماندهی این خیابان‌ها صورت بگیرد. به گمانم سند مکاتبه‌های ما با اعضای شورای شهر هنوز هم باید در اتحادیه موجود باشد. ایده ما این بود که شهرداری فعالیت‌هایی برای تمایز این راسته‌ها مثل رنگ‌آمیزی خاص، نصب نیمکت، نصب سردیس بزرگان فرهنگ گذشته و امروز و... صورت دهد تا این خیابان‌ها به پاتوق ویژه کتابخوان‌ها تبدیل شود. ایده ساماندهی راسته‌های کتاب در سال‌هایی فراموش شد. در سال گذشته، در روز کتابگردی این ایده را دوباره با آقای حق‌شناس مطرح کردم. حالا خوشحالم که دوباره در دستور کار قرار گرفته و شهرداری برای تحقق این خواسته قدیمی به میدان آمده است.


   اول انقلاب، بعد کریمخان



علی اعطا/عضو شورای شهر تهران

«شورای شهر تهران در این پروژه‌ها مکان‌هایی را انتخاب کرده است، که پیش از این ظرفیت‌ها و قابلیت‌های لازم را داشته‌اند و فعالیت‌هایی در این راستا در آن راسته‌ها صورت گرفته است. برای انجام این پروژه‌ها معابر تعیین شده باید برای این کار ساماندهی شود. فضاهای مکمل شکل بگیرد. طراحی‌های ویژه‌ای برای این معابر صورت بگیرد و تسهیلاتی برای اهالی آن راسته درنظر گرفته شود. گذر کتاب در گام نخست به خیابان انقلاب و کتابفروشی‌های محدوده میدان انقلاب تا چهارراه ولی‌عصر (عج) می‌پردازد. خیابان کریمخان می‌تواند گام بعدی گذر کتاب تهران باشد.»