ادبیات
جهانی شدن روز سعدی نیازمند عزم عمومی است
گپ و گفتی با کورش کمالی‌سروستانی، رئیس مرکز «سعدیشناسی» درباره برنامه‌های روز سعدی
مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار
«اول اردیبهشت‌ماه جلالی» چنان‌که در دیباچه گلستان آمده است روز آغاز نگارش گلستان است که در سال‌های اخیر به‌عنوان «روز سعدی» نامگذاری شده است. بسیاری از دوستداران سعدی اول اردیبهشت را فرصتی برای عرض ارادت به شیخ اجل می‌دانند. با این همه شاید آنچه برگزار می‌شود درخور شأن و جایگاه سعدی به‌عنوان یکی از قله‌های ادبیات فارسی نباشد.
در آستانه روز سعدی سراغ کورش کمـالی‌سروستانی، رئیس مـرکز سعدیشناسی رفتیم. کورش کمالی ازجمله پژوهشگرانی است که سال‌های زیادی را صرف سعدی‌پژوهی کرده است. کتاب «سعدی شیرازی» از مجموعه از ایران چه می‌دانیم، «سعدی شیرین سخن»، «عاشقانه‌های سعدی» ازجمله کتاب‌های او درباره شاعر بزرگ ایران است. همچنین او به‌عنوان رئیس مرکز سعدیشناسی، سرپرستی دانشنامه سعدی و سردبیری مجله سعدیشناسی را نیز به‌عهده دارد.
کورش کمالی از دلایل کم‌توجهی به سعدی در سال‌های اخیر و تلاش مرکز سعدیشناسی برای گسترش پژوهش‌ها درباره شاعر شیراز می‌گوید.
چرا همواره بیشتر به حافظ پرداخته‌اند تا سعدی؟
تا پیش از دوره قاجار همه شاعران با سعدی سنجیده می‌شوند. مکتب بازگشت، در حقیقت بازگشت به سعدی است. گزاف نیست اگر بگوییم تاریخ ادبیات به قبل و بعد از سعدی تقسیم می‌شود. اما از دوره قاجار نوعی سعدی‌گریزی و حتی سعدی‌ستیزی پدید می‌آید که در دوره‌های بعد نیز ادامه پیدا می‌کند. چیزهایی که نشان می‌دهد آنها که درباره سعدی نوشته‌اند ظرایف کلام او را به درستی درنیافته‌اند. کسانی مثل احمد کسروی و علی دشتی و دیگران. نمی‌شود این رویکردها را در سال‌های بعد نیز بی‌تأثیر دانست. توجه به سعدی از طرف بزرگان ما نیز کمتر صورت گرفته است. شمس لنگرودی می‌گوید شاملو زمانی گفته بود که سعدی ناظم است و شاعر نیست اما بعد فهمید چه اشتباهی کرده است. منتها هیچ‌گاه در نفی یا تصحیح سخن گذشته خود چیزی نگفت و از کنارش به سکوت گذشت. از آن طرف کسی مثل هوشنگ گلشیری می‌آید گلستان را منتشر می‌کند و در مقدمه‌اش می‌نویسد که روز من بدون سعدی نمی‌گذرد.
اما در سال‌های اخیر است که دوباره متفکران و پژوهشگران ما مثل جواد طباطبایی، مصطفی ملکیان، ضیاء موحد، غلامحسین ابراهیمی‌دینانی، عباس میلانی و دیگران متوجه ارزش و اهمیت سعدی می‌شوند. حالا شاید دوره بازگشت دوباره به سعدی است.
فارغ از توجه اندیشمندان و پژوهشگران کمتر برنامه‌هایی در شیراز برگزار می‌شود که همه دوستداران سعدی را به شیراز بکشاند. ما هیچ‌وقت درباره شاعران بزرگ ایران شاهداتفاقی نظیر آنچه درباره مولوی در قونیه برگزار می‌شود نیستیم. آن برنامه آن‌قدر شاخص است که همه مولوی‌دوستان از سراسر دنیا در آن تاریخ به قونیه می‌آیند. اما ما هنوز ضیافتی در این حد و اندازه درباره سعدی نداریم.
بله، البته اتفاق‌های پژوهشی و برنامه‌های عمومی در مقابل هم نیستند و مکمل یکدیگرند. اما چنین اتفاق‌هایی نیازمند عزم عمومی است. اینکه روز سعدی جهانی شود و برنامه‌هایی در سعدیه برگزار شود که هم متخصصان و پژوهشگران سعدی و هم عموم علاقه‌مندان را از اقصی‌نقاط ایران و جهان به شیراز بکشاند مستلزم این است که سعدی به دغدغه‌ای همگانی تبدیل شود. از شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کمیسیون فرهنگی مجلس تا صدا و سیما، آموزش و پرورش و همه نهادهای فرهنگی. در چنین شرایطی است که می‌توانیم بگوییم که روز سعدی به یک ضیافت ملی و جهانی تبدیل می‌شود و همه علاقه‌مندان سعدی در آن روز بر مزار سعدی در شیراز گرد می‌آیند.
مرکز سعدیشناسی برای عمومی شدن روز سعدی چه کرده است؟
همایش‌هایی برای بزرگداشت سعدی در رایزنی‌های فرهنگی ایران در کشورهای مختلف دنیا برگزار شده است و برنامه‌هایی در ایران برگزار می‌شود مثل همایش «سعدی و شیلر» که هفته گذشته در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد و برنامه‌های دیگری هم امسال در اول اردیبهشت در شیراز برگزار می‌شود. در عین حال برنامه‌های عمومی سعدی‌خوانی نیز به همت مرکز سعدیشناسی در شیراز برگزار می‌شود چه برنامه‌های هفتگی بوستان‌خوانی و گلستان‌خوانی و چه برنامه‌های عمومی‌تری مثل گلستان‌خوانی برای دانش‌آموزان که تاکنون 200هزار دانش‌آموز شیرازی در آن شرکت کرده‌اند.
اما برای برنامه‌های عمومی‌تر چنان‌که گفتم نیازمند عزم عمومی هستیم. برگزاری ضیافت‌های هنری با الهام از آثار سعدی و ساخت برنامه‌های مختلف درباره او مثل اپرای سعدی و... و اجرای آنها در اول اردیبهشت‌ماه در کنار مزار سعدی می‌تواند دوستداران سعدی را بیشتر از همه گرد هم بیاورد. شاید با ساخته شدن مرکز همایش‌های سعدی در کنار سعدیه مجال بیشتری برای برگزاری برنامه‌های عمومی در کنار سعدی فراهم شود.
برای کسانی که می‌خواهند تازه مطالعه سعدی را آغاز کنند چه کتاب‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
بهترین راه برای آشنایی با سعدی مطالعه خود آثار سعدی است؛ گلستان، بوستان، غزلیات و بعد قصاید ، قطعات و... . هنوز به‌نظرم تصحیح محمدعلی فروغی بهترین تصحیح سعدی است. بعد از مطالعه آثار سعدی شاید شرح‌هایی مثل شرح غزلیات دکتر فرح نیازکار یا کتاب سعدی دکتر ضیاء موحد برای مخاطبان جدی‌تر به‌کار بیاید و راهگشا باشد.
اول اردیبهشت امسال شاید روز خوبی برای همسایگان سعدی نباشد. سیلی که در آغاز سال اتفاق افتاد به بخش‌های زیادی از شیراز ازجمله سعدیه آسیب رساند. آیا مرکز سعدیشناسی برنامه‌ای برای همسایگان سعدی نیز تدارک دیده است؟
پویشی عمومی با عنوان «سعدی برای حمایت از ساکنان کویش» برگزار شد که مردم و دوستداران سعدی کمک‌های مالی و برای همسایگان سعدی جمع‌آوری کرده‌اند. این کمک‌ها در روز سعدی از طرف سعدی به همسایگان و ساکنان کوی سعدی اهدا می‌شود.
از نشست‌های علمی تا نقالی و گلباران مزار سعدی
نشست‌های علمی روز سعدی، از ساعت ۹ صبح روز دوشنبه در تالار فرهنگ مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار خواهد شد. اصغر دادبه، نصرالله پورجوادی، جعفر موید شیرازی، ابراهیم انصاری لاری، حسن ذوالفقاری، زیبا اشراقی، حسین کرمی، محمدرضا خالصی و منصور پایمرد؛ درباره زندگی و آثار سعدی سخنرانی خواهند کرد. برنامه نشست‌های عملی تا ساعت 19ادامه خواهد داشت. برگزاری نمایشگاه عکس و سند سعدیه، چاپ و انتشار کارت‌های غزل و حکایت و دوفصلنامه سعدیشناسی، گلباران آرامگاه سعدی، غزلخوانی و حکایت‌خوانی نقالان سعدی، خوشنویسی در آرامگاه سعدی، بازدید رایگان در دوم اردیبهشت‌ماه از سعدیه، اجرای سرود ویژه سعدی و مسابقه گلستان‌خوانی دانش‌آموزان، از دیگر برنامه‌های جنبی یادروز سعدی است.
