حیات وحش
پلنگ‌هایی برای اسارت نه حیات وحش
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
پلنگ ایرانی، یکی از بزرگ‌ترین زیرگونه‌های پلنگ است که بومی غرب آسیاست و در فهرست جانوران در معرض خطر انقراض قرار دارد. چهارشنبه گذشته «گاسپار» و «کیجا »، 2 پلنگ نر و ماده‌ای که در باغ وحش تهران نگهداری می‌شوند، جفت‌گیری طبیعی داشتند و هم‌اکنون کارشناسان امیدوارند تا 100روز آینده توله‌های این 2 پلنگ ایرانی متولد شوند. جفت‌گیری این 2 پلنگ بعد از مدتی با تلاش‌های دامپزشکان این مرکز و برای نخستین بار در ایران و برای پلنگ‌های در اسارت اتفاق افتاده و می‌تواند امیدواری برای افزایش این گونه در معرض خطر انقراض را افزایش دهد، اما همچنان این سؤال مطرح است که چقدر می‌توانیم به ادامه حیات پلنگ‌های متولد شده در اسارت امیدوار باشیم.
نقش مؤثر پلنگ در بقای حیات وحش
هوشنگ ضیایی، استاد برجسته حیات وحش به همشهری میگوید: « پلنگ به‌طور کلی در میان گربه‌سانان موقعیت بهتری دارد و خطر جدی‌ای تهدیدش نمی‌کند چراکه توانسته خودش را با محیط تطبیق دهد. پلنگ از کل، بز، قوچ و میش تغذیه می‌کند، اما به‌دلیل کاهش جمعیت این گونه‌ها که در پی شکار رخ داده، طعمه‌اش را به گراز تغییر داده و از آن تغذیه می‌کند.»
از آنجا که گراز، حیوانی حرام‌گوشت است و گاهی در مقاطعی برای کنترل جمعیتش پروانه شکار صادر می‌شود، جمعیت مناسبی برای تغذیه پلنگ دارد که به گفته ضیایی پلنگ با شکار، جمعیت گرازها را کنترل می‌کند. به گفته او پلنگ در شمال ایران، بیشتر از گراز تغذیه می‌کند اما به جز اینها، پلنگ به گوشت سگ نیز علاقه بسیاری دارد؛ هرچند در مواردی دیده شده لاک‌پشت‌ها و گونه‌ای از جوندگان به نام پایکا نیز طعمه پلنگ می‌شوند. ضیایی همچنین میگوید: «پلنگ‌ها در جست‌وجوی طعمه به شهر‌ها نزدیک شده‌اند. دلیل این موضوع نیز کمبود طعمه است.»
مدیرکل وقت دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، سال 92در گفت‌وگو با همشهری جمعیت پلنگ‌ها را حدود 500قلاده اعلام کرد، اما ضیایی در مورد جمعیت حال حاضر پلنگ‌های ایران میگوید:« نمی‌توان عدد دقیقی در مورد جمعیت پلنگ‌ها اعلام کرد. آنها زندگی مخفی دارند، اگر متوجه حضور انسان‌ها در منطقه شوند خود را پنهان می‌کنند و در استتار بسیار قوی هستند. سرشماری پلنگ با دوربین‌های تله‌ای ممکن است و اگر تعداد این دوربین‌ها زیاد باشد می‌توان جمعیت آنها را سرشماری کرد. جمعیت پلنگ در گلستان، تندوره، سیستان و بلوچستان، بوشهر، یزد، کرمان و... پراکنده است. پلنگ همچون دیگر گوشت‌خواران در نوک هرم حیات وحش قرار دارد که از طبقات پایین‌تر هرم همچون علف‌خواران تغذیه می‌کند، اما یکی از فوایدی که این گونه برای حیات وحش دارد، کنترل جمعیت و کمک به بقای دیگر گونه‌هاست.» ضیایی در این خصوص می‌افزاید:« اهمیت پلنگ در از بین بردن حیوانات پیر و مریض است. حیواناتی که دچار بیماری شده و می‌توانند به‌دلیل حضور در آبشخورهای مشترک، بیماری‌شان را به تعداد بیشتری منتقل کنند، توسط پلنگ شکار می‌شوند و همین مسئله از انتشار بیماری در میان گونه‌ها، جلوگیری کرده و آنها را حفظ می‌کند. حتی با شکار علف‌خواران نیز، جمعیت آنها تعادل پیدا می‌کند.»
کیجا منتظر توله است
روز گذشته، ایمان معماریان، دامپزشک باغ وحش تهران در گفت‌وگو با مهر، از جفت‌گیری کیجا،ماده پلنگ ایرانی و گاسپار پلنگ نر ایرانی باغ وحش پرتغال، خبر داد و گفت: شانس بارداری کیجا بسیار زیاد است و امیدواریم بین 93تا 100روز آینده توله‌ها به دنیا بیایند. او با اشاره به اینکه پلنگ بین یک تا 6توله می‌آورد و معمولا دوقلوزاست، گفت: این نخستین باروری کیجاست و ممکن است تعداد توله‌ها یکی دوتا باشد اما از آنجا که جفت‌گیری به‌صورت طبیعی انجام شده، شانس اینکه تعداد توله‌ها بیشتر شود وجود دارد. او تأکید کرد که برای نخستین بار در تاریخ نگهداری پلنگ‌ها در اسارت در ایران این اتفاق رخ می‌دهد.
ضیایی اما در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به زحمات انجام شده برای این اتفاق میگوید: « باید پلنگ را در زیستگاه حفظ کرد. این توله‌ها را نمی‌توان در طبیعت رها کرد زیرا باید قبل از ورود به طبیعت آموزش‌هایی را در کنار مادرش فراگرفته باشد. مدتی قبل تعدادی پلنگ را در پارک گلستان رها کردند اما با وجود اینکه تحت حفاظت قرار داشتند، سریع از بین رفتند. پلنگ دست‌آموز که شکار کردن را بلد نباشد، نمی‌تواند زندگی کند. معمولا در باغ وحش‌ها اجازه نمی‌دهند زایمان پلنگ‌ها زیاد بشود چراکه باید برایشان غذا تهیه کنند، بعد از بزرگ شدن توله‌های پلنگ هم تنها می‌توان آنها را به باغ وحش‌های دیگر داد. کارشناسان باغ وحش که شرایطی برای جفت‌گیری آنها ایجاد کرده‌اند اقدام بزرگ و با اهمیتی انجام داده‌اند، چراکه پلنگ قلمروطلب است و نمی‌توان پلنگ نر را به راحتی کنار پلنگ ماده فرستاد؛ باوجود این، از نظر ما محیط‌زیستی‌ها این پلنگ‌ها مناسب طبیعت نیستند.»
3 عامل اصلی تهدید جمعیت پلنگ‌ها
فقط در یک سال - از ابتدای سال 92 تا بهمن‌ماه همان سال- 12قلاده پلنگ به دلایل مختلف تلف شدند که این موضوع موجب حضور اعتراض‌آمیز فعالان محیط‌زیست در مقابل سازمان حفاظت محیط‌زیست شد. آنها خواستار اقدام جدی و اتخاذ تدابیری برای حفظ این گونه حیات وحش شدند. در پی این ماجرا، کمیته‌ای برای پیشگیری از تلفات پلنگ‌ها تشکیل و سازوکارهایی اتخاذ و به ادارات محیط‌زیست استان‌های مختلف ابلاغ شد. آموزش و اطلاع‌رسانی در جوامع محلی، ایجاد سیستم‌های کاهنده سرعت و نصب تابلوهای هشدار‌دهنده راهنمایی و رانندگی در جاده‌های محل عبور و مرور پلنگ‌ها و استفاده از ظرفیت‌های تشکل‌های مردمی از راهکارهای نخستین نشست این کمیته بود. ضیایی میگوید:« کاهش طعمه، شکار بی‌رویه و طعمه مسموم، از عوامل اصلی تهدید جمعیت پلنگ‌ها محسوب می‌شود. پلنگ‌ها بعد از شکار و تغذیه از آن، مابقی‌اش را رها کرده و بعد دوباره به آن سر زده و از آن تغذیه می‌کنند. در این فاصله گاهی اوقات دامدارانی که دامشان طعمه پلنگ شده، مابقی گوشت شکار شده را با هدف انتقام از پلنگ، مسموم می‌کنند و پلنگ با خوردن آن تلف می‌شود.» ضیایی در مورد نقش تصادفات جاده‌ای در از بین رفتن پلنگ‌ها نیز معتقد است که این عامل به اندازه شکار و طعمه مسموم، نقش ندارد. او می‌افزاید:
« میزان تصادفات پلنگ به اندازه یوز نیست چرا که پلنگ، قلمرو کوچکی داشته و وابسته به صخره است اما یوز، گستره خانگی‌اش وسیع‌تر است و شاید به 200کیلومتر هم برسد،به همین دلیل جاده‌هایی که در زیستگاه آنها کشیده می‌شود جمعیت آنها را تهدید می‌کند.»
