طالبان به‌دنبال شراکت در قدرت است
گفتوگو با وحید مژده، از شخصیت‌های سیاسی افغان حاضر در نشست صلح افغانستان در مسکو
محمدامین خرمی ـ خبرنگار
نام افغانستان طی 4 دهه گذشته با واژه «جنگ» هم‌نشین بوده است. حدود نیمی از این مدت، آمریکا یک پای جنگ بوده و باقی را یا افغان‌ها با یکدیگر جنگیده‌اند یا در برابر ارتش سرخ روسیه مشغول «جهاد» بوده‌اند. اکنون اما کورسویی از «صلح» هم دیده می‌شود. مسکو طی دیروز و امروز میزبان نشست صلح افغانستان با حضور بیش از 70 نفر از چهره‌های سیاسی مطرح این کشور بود. هیأتی از طالبان نیز در این نشست حضور داشتند تا دیدگاه‌شان درباره آینده قدرت و سیاست در افغانستان را با دیگر گروه‌های افغان در میان بگذارند. این نشست کمتر از 2 هفته پس از توافق آمریکا و طالبان برای خروج نیروهای خارجی از افغانستان تشکیل می‌شود؛ توافقی که پس از حدود 4 ماه مذاکره میان دو طرف به دست آمد. روسیه 3 ماه پیش نیز میزبان نشست مشابهی بود که نمایندگانی از کشورهای همسایه افغانستان نیز در آن حضور داشتند. غایب بزرگ تمام این نشست‌ها اما دولت افغانستان بوده است. نه تنها مردم افغانستان، بلکه کشورهای جهان هم دیگر از جنگ افغانستان خسته‌اند و ترجیح می‌دهند به روند کنونی امیدوار باشند. افغانستان بدون جنگ و با حضور طالبان در قدرت هنوز برای بسیاری مبهم است. وحید مژده، از چهره‌های سیاسی مطرح در کابل که خود زمانی در حکومت طالبان حضور داشته جزو این دسته است. او دلیل حضورش در نشست مسکو را انتقال نگرانی‌های مردم به گروه‌های حاضر در نشست از جمله طالبان درباره آینده عنوان می‌کند. مژده دلیل 4 دهه جنگ در افغانستان را انحصارطلبی گروه‌های مختلف برای قبضه کردن قدرت می‌داند و می گوید: هیچگاه گروه‌هایی که تمامیت‌خواه بوده‌اند پیروز نشده‌اند؛ این بار به نظر می‌رسد طالبان دیگر همه قدرت را نمی‌خواهد و به دنبال شراکت در قدرت است.
هیأتی از طالبان در غیاب نمایندگان دولت، در نشست مسکو حاضر شده است. بسیاری می‌‌پرسند چرا اساسا طالبان حاضر نمی‌شود با دولت افغانستان مذاکره کند. طالبان حتی حضورش در نشست مسکو را به عدم‌حضور نمایندگان دولت مشروط کرده بود. این رویکرد طالبان به چه دلیل است؟
طالبان بارها دلیل این مسئله را تشریح کرده است. رهبران طالبان می‌گویند که ابتدا باید مشکل خود را با خارجی‌ها حل کنند و اشغال افغانستان را پایان دهند. آنها می‌گویند که آمریکا در افغانستان، یک طرف جنگ است اما میخواهد خود را در نقش میانجی بین دولت و طالبان جا بزند که قابل‌قبول طالبان نیست. طالبان می‌گوید اگر با دولت افغانستان مذاکره کند، درواقع آن را به رسمیت شناخته است. این به‌معنای پذیرش ارتباط میان دولت افغانستان و آمریکا و قرارداد امنیتی میان این دو است. طالبان چنین چیزی را نمی‌‌پذیرد. طالبان، حکومت افغانستان را دست‌نشانده آمریکا می‌داند و می‌گوید که ترجیح می‌دهد به جای مذاکره با حکومت، با ارباب آن یعنی آمریکا بر سر میز مذاکره بنشیند.
دولت افغانستان به هر حال در چارچوب انتخابات روی کار آمده است و در نقاط مختلف کشور در شهرها و روستاها نهاد اداره‌کننده امور دارد و در مجامع بین‌المللی به‌عنوان حاکم بر افغانستان شناخته می‌شود. چطور می‌توان تصور کرد که طالبان این دولت را به رسمیت نشناسد؟ چه تضمینی وجود دارد که بعد از اینکه مشکل طالبان با آمریکا حل شد و آمریکایی‌ها به اشغال افغانستان پایان دادند، رهبران طالبان بپذیرند که با دولت سر میز مذاکره بنشینند؟
طالبان اصولا دولت افغانستان را یک دولت غیرمشروع می‌داند. طالبان اساسا انتخاباتی را که برگزار شده به رسمیت نمی‌شناسد. آنها می‌گویند انتخاباتی که با حضور نیروهای خارجی در افغانستان برگزار شده معنی ندارد. به اعتقاد آنها نیروهای خارجی در افغانستان به‌عنوان اشغالگر وارد شده‌اند و حکومتی را به‌وجود آورده‌اند و برای آنکه به آن مشروعیتی بدهند، انتخاباتی هم سرهم کرده‌اند. از نگاه طالبان کل این روند غیرمشروع است چرا که همه مردم در انتخابات رأی نداده‌اند که بخواهند حضور این حکومت را بپذیرند.
خب،تصور کنیم که نیروهای خارجی از افغانستان خارج شوند. قدم بعدی از نظر رهبران طالبان چیست؟
نیروهای خارجی یکروزه وارد افغانستان نشده‌اند که بخواهند یکروزه هم خارج شوند. قطعا خروج نیروها ماه‌ها زمان خواهد برد. طی این مدت، مذاکرات بین‌الافغانی شکل خواهد گرفت و در این مذاکرات روی آینده افغانستان صحبت خواهد شد. گروه‌های افغان در این مذاکرات توافق خواهند کرد که پس از خروج نیروهای آمریکایی و دیگر نیروهای خارجی، چه نوع نظامی در افغانستان باید شکل بگیرد. اینها تنها درصورتی امکان‌پذیر است که جدول زمانی خروج نیروها اعلام شود. اعلام زمانبندی خروج، لازمه مذاکرات بین‌الافغانی است.
یعنی در مذاکرات بین‌الافغانی هم احتمالا طالبان حضور دولت را نخواهد پذیرفت؟ بالاخره دولت باید یک پای آن مذاکرات باشد.
طالبان همیشه می‌گوید که ما با جناح‌ها، احزاب و شخصیت‌های مستقل سیاسی مذاکره می‌کنیم. نشست مسکو هم نشستی از همین دست است. رهبران سیاسی، نمایندگان احزاب و شخصیت‌های مستقل در نشست مسکو حضور دارند.
اما آقای عبدالله عبدالله یک روز قبل از آغاز نشست مسکو در گفتوگو با خبرنگاران تأکید داشت که حاضران در نشست مسکو درنظر داشته باشند که در نهایت باید محور مذاکرات صلح افغانستان، دولت این کشور باشد. شما به‌عنوان یکی از شرکت‌کنندگان در نشست مسکو با این موضوع موافقید یا مخالف؟
ما کسانی هستیم که می‌خواهیم بین دولت و طالبان نقش میانجی داشته باشیم. شرکت‌کنندگان در نشست مسکو نماینده دولت نیستند. تلاش ما این است که متوجه شویم طالبان بالاخره چه موضعی در مورد آینده افغانستان دارد. به‌خصوص باید بدانیم پس از اعلام آتش بس و آغاز مذاکرات بین‌الافغانی، موضع رهبران طالبان در قبال جامعه افغانستان چیست. اینها نگرانی‌هایی است که مردم در مورد آینده دارند.
نشست مسکو 2هفته پس از توافق شکل گرفته میان آمریکا و طالبان برگزار می‌شود. برخی معتقدند روسیه سعی دارد از معادلات افغانستان جا نماند و به همین دلیل این نشست را برگزار کرده است. روسیه در مسائل افغانستان چه نقشی ایفا می‌کند؟
روسیه به‌عنوان کشوری قدرتمند در منطقه نگرانی‌های خاص خودش را در حوزه افغانستان دارد. کشورهای منطقه و همسایه افغانستان، نگران این هستند که مبادا با خروج نیروهای خارجی، بار دیگر گروه‌های تروریستی فرصت آن را پیدا کنند که پایگاه‌های خود را تقویت کرده و علیه منافع همسایگان دست به عملیات بزنند. روسیه نیز همچون دیگران در مورد خودش و در مورد کشورهای آسیای میانه نگران است و میخواهد مطمئن شود که آنچه در افغانستان اتفاق می‌افتد، مشکلی برای خودش و متحدانش ایجاد نخواهد کرد. آمریکایی‌ها نیز در مذاکرات اخیر با طالبان به‌طور مشخص اعلام کرده‌اند که از طالبان می‌خواهند ضمانت کند بعد از خروج نیروهای خارجی، افغانستان به پایگاهی برای گروه‌های تروریستی و مخالفان آمریکا تبدیل نخواهد شد.
با توجه به اطلاعاتی که از مذاکرات دارید و با توجه به شرایطی که در افغانستان حاکم است، فکر می‌کنید واقعا خروج 14هزار نیروی آمریکایی اتفاق بیفتد؟
براساس اطلاعاتی که داریم نمایندگان آمریکا و طالبان بر سر خروج نیروها توافق کرده‌اند. آمریکایی‌ها نه می‌خواهند و نه می‌توانند این جنگ دائمی و بی‌حاصل را در یک کشور دور ادامه دهند. آنها هیچ امیدی برای پیروزی در این جنگ ندارند. برای آمریکا، جنگ افغانستان سالانه 50میلیون دلار هزینه دارد. به اعتقاد من این تصمیم در آمریکا گرفته شده که نیروهای آمریکایی به هر حال از افغانستان خارج شوند.
اگر این نیروها خارج شوند و آنگونه که شما گفتید گروه‌ها و احزاب سیاسی مختلف در مذاکرات بین‌الافغانی بر سر میز مذاکره بنشینند، آیا طالبان همه قدرت را میخواهد یا به شراکت در قدرت رضایت می‌دهد؟
در افغانستان هیچگاه گروه‌هایی که تمامیت‌خواه بوده‌اند پیروز نشده‌اند؛ شاید توانسته‌اند مدتی به قدرت برسند اما هرگز نتوانسته‌اند یک حکومت پایدار تشکیل دهند. این مشکل در طول 40سال جنگ در افغانستان ادامه داشته است. هر کسی آمده سعی کرده همه قدرت را به‌طور کامل در اختیار بگیرد، دیگران را حذف کند و بخشی از گروه‌های سیاسی را بر دیگران حاکم کند. به همین دلیل بوده که افغانستان همیشه در جنگ باقی مانده است. امیدواریم با توجه به این تجربه، این بار دیگر شاهد تکرار انحصارطلبی در قدرت نباشیم و افغانستان خانه همه افغان‌ها باشد و حکومتی داشته باشد که مورد اتفاق همه گروه‌ها باشد. این موضوع را در نشست مسکو، با نمایندگان طالبان در میان می‌گذاریم. البته آنها در نشست قبلی تأکید کردند که به‌دنبال انحصار قدرت نیستند؛ چرا که جامعه افغانستان یک جامعه کثیرالاقوام است.
کمی به عقب برمی‌گردم. مذاکراتی که طی ماه‌های گذشته میان آمریکایی‌ها و طالبان برگزار شد، قرار بود در عربستان ادامه پیدا کند. یک دور از مذاکرات در امارات برگزار شد و قرار بود دور بعدی در عربستان برگزار شود. این روند اما متوقف شد و در واقع مذاکرات آمریکا و طالبان از مدار عربستان و امارات خارج شد. موضوع چه بود؟
اصل ماجرا این بود که عربستان، پاکستان و امارات سعی داشتند به طالبان فشار وارد کنند که با حکومت افغانستان بر سر میز مذاکره بنشیند. این بود که نمایندگان طالبان به قطر برگشتند و اعلام کردند با هیچ‌کسی جز آمریکا مذاکره نمی‌کنند. از سوی دیگر، عربستان طی سال‌های گذشته رابطه چندان خوبی با طالبان نداشته است. حتی در ماجرای تنش میان قطر و عربستان، سعودی‌ها به‌دلیل وجود دفتر سیاسی طالبان در دوحه، قطری‌ها را به حمایت از تروریسم متهم کردند. رابطه عربستان و طالبان اصلا در وضعیتی نیست که سعودی‌ها بتوانند رهبران طالبان را به کاری مجبور یا تطمیع کنند. بنابراین طالبان ترجیح داد ادامه مذاکرات در دوحه باشد.
چند‌ماه قبل ملا عبدالغنی برادر پس از 8سال زندان در پاکستان، آزاد شد. او سپس به‌عنوان معاون سیاسی طالبان و رئیس دفتر این گروه در قطر معرفی شد. حتی گفته می‌شود پیوستن او به مذاکرات باعث شد تا آمریکا و طالبان به توافق برسند. حضور ملا برادر در پست معاونت سیاسی طالبان با تغییرات گسترده در سطح روسای کمیسیون‌های طالبان همراه بود. آیا می‌توان گفت طالبان با قدرت دادن به ملا برادر و انجام تغییرات تازه، در حرکت به سمت صلح جدی است؟
به هر حال ملا برادر به‌عنوان معاون آقای مولوی هبت‌الله در مذاکرات حاضر شده و حضور چنین فردی با این صلاحیت می‌تواند در تسهیل مذاکرات بسیار مؤثر باشد؛ چرا که او تصمیم‌گیرنده است. این موضوع تحرک بیشتری به روند صلح داده است. از این منظر انتخاب ملا برادر تعیین‌کننده است. تغییرات گسترده در سطح کمیسیون‌های طالبان هم نشاندهنده آن است که طالبان دارد خود را برای مذاکرات بین‌الافغانی آماده می‌کند.
در افغانستان هیچگاه گروه‌های تمامیت‌خواه پیروز نشده‌اند؛ این در طول 40سال جنگ ادامه داشته است. هر کسی آمده سعی کرده همه قدرت را به‌طور کامل در اختیار بگیرد، دیگران را حذف کند و بخشی از گروه‌های سیاسی را بر دیگران حاکم کند. به همین دلیل بوده که افغانستان همیشه در جنگ باقی مانده است
