کوه‌ها مهم‌اند!

عباس محمدی/مدیر گروه دیده‌بان کوهستان

فردا (11دسامبر /20آذر) روز جهانی کوهستان است. اگرچه سال‌هاست که اهمیت کوه‌ها برای زیست انسان و به‌طورکلی برای همه‌ زیستمندان شناخته شده و حتی در بسیاری از اسناد جهانی (از جمله در سند  2030 سازمان ملل) بر این نکته تأکید شده اما به‌نظر می‌رسد که این پدیده‌های شگرف و غول‌آسا از دید شخصیت‌های سیاسی و مدیران کشورها دور مانده‌اند! کوه‌ها به‌خاطر تأمین آب اهمیت دارند؛ کوه‌ها که به‌درستی از آنها با عنوان «برج‌های آب» یاد می‌شود، مطابق برآوردهای گوناگون، 60 تا 80 درصد آب شیرین جهان را تولید می‌کنند. تغییر اقلیم که شاخص‌ترین نمود آن گرم‌تر شدن زمین است، سبب نابودی صدها یخچالِ کوهستانی شده و زندگی میلیاردها انسان و پایداری بسیاری از زیست‌بوم‌ها را به خطر انداخته است. در ایران، ذوب شدن یخ‌های کهن یخچال‌ها و کوتاه شدن عمر برفچال‌ها، موجب فصلی شدن بسیاری از رودخانه‌ها، راه افتادن سیل‌های غیرعادی و کم‌آب شدن آورد رودخانه‌ها در فصل‌های گرم شده است. در این شرایط، ضمن آنکه باید برای جلوگیری از گرم‌تر شدن زمین تلاش‌های جدی صورت گیرد، ضرورت دارد که بیش از پیش مراقب کوه‌ها باشیم.مهم‌ترین کار برای حفظ کوهستان و آبزایی آن، مراقبت از پوشش گیاهی است.  این نکته‌ حیاتی در طرح‌های عمرانی و حتی در طرح‌هایی که به‌ظاهر برای کمک به افزایش تولید کشاورزی و حمایت از کشاورزان مطرح می‌شود، نادیده گرفته می‌شود. ازجمله، می‌توان از طرح اخیر وزارت کشاورزی برای واگذاری عرصه‌های جنگلی زاگرس و تبدیل قطعی آنها به زمین زراعی و طرح انتقال آب از مازندران به استان سمنان یاد کرد. در هر دوی این طرح‌ها، بی‌اعتنایی به شکنندگی زیست‌بوم کوهستان و نادیده گرفتن خطر ناشی از نابود شدن پوشش‌های گیاهی طبیعی موج می‌زند.
کوه‌ها به‌خاطر موضوع بلایای طبیعی اهمیت دارند؛ با شدیدتر شدن روند تغییر اقلیم و بی‌اعتنایی انسان‌ها به حفظ طبیعت کوهستان، شدت فاجعه‌هایی مانند فرسایش خاک، رانش دامنه‌های پرشیب و سیل‌های ویرانگر بیشتر شده و به تعداد بس بیشتری در هر سال روی می‌دهند.
کوه‌ها به‌خاطر تأمین خوراک اهمیت دارند؛ کوهستان‌ها، بستر تنوع زیستی بوده و از این‌رو اندوختگاه‌های بی‌مانند ژنتیک هستند. به‌علاوه، زمین‌های کوهستانی متأثر از آب‌وهوای کوهستان کشتگاه بسیاری از محصولات مهم هستند. در ایران، بیشتر میوه‌ها مانند سیب، هلو، زردآلو، انگور و... و بسیاری از محصولات زراعی استراتژیک مانند سیب‌زمینی در این‌گونه زمین‌ها به‌دست می‌آیند. همچنین بخش مهمی از محصولات لبنی و گوشتی ما از دام‌هایی فراهم می‌شود که در کوهستان می‌چرند.
کوه‌ها به‌خاطر تنوع و چشم‌انداز اهمیت دارند؛ تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری که در کوه‌ها می‌زیند، تنوع فرهنگی جامعه‌های انسانی کوه‌نشین، زیبایی‌های خیره‌کننده‌ کوه‌ها و امکان پیاده‌روی‌های پرکشش در محیط‌های کوهستانی، سرمایه‌های ارزشمندی هستند که می‌توانند دستمایه شکل‌های گوناگونی از گردشگری قرار گیرند.
گردشگری در کوهستان، حدود 20 درصد گردشگری جهان را دربرمی‌گیرد اما مردم بومی کوه‌نشین سهم متناسب خود را از درآمدهای گردشگری ندارند. در ایران، علاوه بر معضل بیکاری که موجب مهاجرت جوانان محلی به شهرها و از دست رفتن نیروهای فعال جامعه کوه‌نشین می‌شود، مشکلات ناشی از سیاست خارجی ضعیف و تحریم‌های اقتصادی مختلف سبب رشدنیافتگی گردشگری کوهستان شده است.