پیاده‌راه
معابر دوست‌داشتنی؛ انتظار شهروندی
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران: مناسب‌سازی باید برای همه جامعه شهری به یک دغدغه و مطالبه تبدیل شود
حامد فوقانی/خبر‌نگار
در هفته‌ای که گذشت و همانطور که پیش‌بینی می‌شد فضاهای رسانه‌ای پر از موضوعات مربوط به حوزه افراد دارای معلولیت و کم‌توان بود؛ از انتقاد گرفته تا حرف‌های کلیشه‌ای و شعارهایی که دست‌کم در 2دهه اخیر هیچ‌گاه به‌معنای واقعی عملی نشده‌اند. نمونه‌اش در دوره مدیریت شهری گذشته که اعلام شد 2 محور شریعتی و انقلاب به‌عنوان معابر مهم تهران، مناسب‌سازی خواهند شد تا الگویی شوند برای سایر محورهای دیگر شهر. از طرفی قرار بود در هریک از 122ناحیه شهری، یک‌معبر طبق دستورالعمل‌های تهیه شده مناسب‌سازی و معرفی شوند؛ اتفاقی که هیچ‌گاه رخ نداد و معبری معرفی نشد.
به هرترتیب شهر مناسب‌سازی شده در کلانشهرهای کشور و ازجمله تهران هنوز تا سرمنزل مقصود فاصله بسیار دارد؛ مسئله‌ای که یکی از پایه‌های اصلی شهر دسترس‌پذیر قلمداد می‌شود و نیازمند یک وفاق و تلاش همگانی است و ابتدا مسئولان باید در این زمینه پیشقدم شوند.
احمد مسجدجامعی چنین واقعیاتی را اینطور بیان کرده است: «ساختمان‌های شورا و شهرداری هم برای معلولان دسترس‌پذیر نشده است.» این عضو شورای شهر تهران همچنین اعتقاد دارد که وقتی مدیریت شهری متولی مناسب‌سازی فضا برای رفت‌وآمد این گروه‌ها به‌حساب می‌آید، باید این امر را در ساختمان‌های خود رعایت کند.
وضعیت بحرانی، مأموریت شهرسازی
به هر روی، واقعیت آن است که مناسب‌سازی معابر و فضاهای عمومی شهر تهران ازجمله مهم‌ترین شاخص‌هایی است که براساس آن می‌توان به مدیریت شهری ازجمله شوراها و شهرداری‌ها امتیاز داد. رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران نیز چنین عقیده‌ای دارد. محمد سالاری به همشهری می‌گوید: «باید اعتراف کنیم که وضعیت معابر، فضاها و اماکن عمومی ما نه‌تنها مناسب نیست بلکه وضعیت بحرانی و نابهنجاری دارد. در جامعه شهری امروز علاوه بر اینکه شهرها باید دوستدار کودکان، زنان، بزرگسالان، سالمندان و توان‌یابان باشند، ضرورت دارد آحاد مردم شهر را هم در این موضوعات درنظر بگیرند. اما متأسفانه وضعیت معابر و اماکن عمومی شهر ما نه‌تنها برای توان‌یابان و معلولان بلکه برای آحاد جامعه شهری مناسب نیست.» او البته عنوان می‌کند که موضوع مناسب‌سازی ازجمله یکی از ماموریت‌های حوزه شهرسازی و معماری است و این کمیسیون به‌صورت جدی در حال پیگیری این نیاز است.
پایان‌کار بدون رعایت مصوبات
مناسب‌سازی معابر شهر تهران در حالی به‌صورت جدی و یکپارچه انجام نشده که شورای شهر در ادوار مختلف مصوبات زیادی در این زمینه داشته است. سالاری در این خصوص می‌گوید: «ما در دوره‌های گذشته ازجمله دوره چهارم شورا، مصوبات خوبی را درخصوص مناسب‌سازی معابر و اماکن عمومی داشتیم و مجموعه‌ای از مصوباتی را درخصوص ساخت و سازهای شهر اعم از مسکونی، تجاری، اداری و خدماتی داریم که براساس آنها و به موجب ضوابط شهرسازی و معماری ملاک عمل، متولیان ساخت‌وساز و مسئولان حوزه شهرسازی و معماری مناطق را نسبت به رعایت آنها مکلف کرده و هم‌‌اکنون تا حد زیادی نیز رعایت می‌شود.» بر همین اساس او تأکید می‌کند که نهادهای عملیاتی، شهرداری‌های مناطق و سازمان‌های تابعه شهرداری باید اصولی را که مصوب شده‌اند رعایت کنند. این عضو شورا می‌گوید: «در تمام ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند باید رمپ معلول با شیب معین ایجاد یا جک معلول پیش‌بینی شود و نحوه طراحی و پلان‌های ساختمان به‌گونه‌ای باشد که تعداد محدودی از واحدهای آنها قابلیت بهره‌برداری برای معلولان را داشته باشند. همچنین سرویس‌های بهداشتی باید قابلیت استفاده برای معلولان را داشته باشند و پارکینگ‌های مخصوص نیز برای آنان درنظر گرفته شود. مواردی دیگر از این قبیل در مقررات شهرسازی و معماری لحاظ شده و اکنون هم در فرآیند صدور پروانه و گواهی‌های پایان کار این نکات لحاظ می‌شود.»
حال سؤال اینجاست که چرا تاکنون چنین مسائلی اغلب رعایت نشده‌اند. سالاری، مشکل را در پایان‌کار می‌داند؛ «پس از گرفتن گواهی پایان‌کار به‌دلیل نبود فرهنگسازی، خود اهالی ساختمان این موارد را جدی نگرفته و مطالبه نمی‌کنند و در نهایت با تصمیم مشترک اقدام به جمع‌آوری جک‌ها و رمپ‌های معلولان می‌کنند. مهم‌ترین مشکل ما در حوزه مناسب‌سازی فضاهای شهری مربوط به معابر و پیاده‌راه‌های شهر تهران است.»
رویکرد سلیقه‌ای
استفاده از مواداولیه متفاوت که سنخیتی با پیاده‌راه ندارند، ازجمله مشکلات حوزه مناسب‌سازی به‌حساب می‌آید. در این میان، سازندگان و پیمانکاران با وجود ابلاغ شیوهنامه چگونگی اجرا با رعایت اصول مناسب‌سازی که در شهریور‌ماه سال 95ابلاغ شد، با تشخیص شخصی خود کد ارتفاعی پیاده‌راه‌ها یا نوع مصالح را تعیین می‌کنند.
سالاری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران همچنین می‌گوید: «بعضا ما می‌بینیم پیاده‌راه هر ساختمان با ساختمان مجاور اختلاف ارتفاع تا ۴۰سانتی‌متر دارد و تردد در این معابر، خطرات جدی را نه‌تنها برای توان‌یابان که برای تمام مردم در پی دارد. مسئله دیگر این است که اساسا موضوع مناسب‌سازی پیاده‌راه‌ها برای کل جامعه شهری به یک دغدغه و مطالبه تبدیل نشده و این موضوع بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه ما به هر میزان هم که الزامات داشته باشیم، تا وقتی نظارت همگانی و مطالبه شهروندان و ساکنان نباشد، تأثیرگذار نخواهد بود. مردم از وضعیت نامناسب معابر ناراضی هستند اما هنوز جامعه شهری این موضوع را به‌صورت جدی از سازندگان و صاحبان املاک مطالبه نکرده است.»
نقشه راه شیوهنامه مناسب‌سازی چیست؟
تدوین دستورالعمل مناسب‌سازی معابر شهر تهران اواخر مرداد 95بود که به اتمام رسید؛ دستورالعملی که برای تهیه آن، آیین‌نامه‌های خارجی و ابلاغیه‌های پیشین این حوزه، همچون ابلاغیه سال 87در مدت زمان بیش از یک سال مورد بررسی قرار گرفتند. نکته اینجاست که براساس مصوبه شورا و ابلاغ این شیوهنامه مصور، تمامی دستورالعمل‌های آن باید در پروژههای شهری تهران، از پروژههای راه و باند و ساختمان‌سازی گرفته تا پروژههای خدمات شهری و نگهداشت مورد توجه قرار گیرد و لازم‌الاجراست. این شیوهنامه پیوست اسناد پیمانی و مناقصه‌های پروژههای شهری تهران نیز شده است. هنگام تحویل یک‌پروژه نیز تمام قواعد دستورالعمل از سوی ناظران جز به جز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
انتقاد از اقدامات غیرکارشناسی
داوود محمدی
در حوزه ساختمان‌سازی، بهسازی و روان‌سازی خانه معلولان باید اقدامات عملی و کارشناسی انجام شود. این در حالی است که نه‌تنها در حوزه معلولان، بلکه در بسیاری از زمینه‌ها کارهای بدون مطالعه و برنامه‌ریزی که بهره‌وری و کارایی لازم را ندارد، در کشور ما زیاد به چشم می‌خورد. همچنین دولت، مسئولان و مجلس باید تلاش کنند تا شرایط مناسبی برای حضور معلولان در اماکن عمومی و در مجموع در جامعه فراهم شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر شهرداری‌ها، اقدامات خوبی را در این حوزه انجام داده و سعی کرده‌اند معابر و پیاده‌روها را برای عبور معلولان ساماندهی کنند، اما به هر حال این اقدامات هنوز کامل نیست و ضرورت دارد توجه بیشتری به این مسائل صورت بگیرد. برای هر کاری ابتدا باید مطالعه و برنامه‌ریزی کافی صورت بگیرد، از طرفی می‌توانیم دانش و تجارب کشورهای موفق و پیشرفته دنیا را براساس فرهنگ و جامعه خودمان بومی‌سازی کرده و در راستای رفع چالش‌های حوزه معلولان گام برداریم. متأسفانه سال گذشته بودجه مناسبی برای قانون حمایت از جامعه معلولان به‌دلیل تأخیر در تصویب این قانون لحاظ نشد، اما امیدواریم برای سال 98بودجه لازم و مناسبی برای حمایت از جامعه معلولان درنظر گرفته شود.
