چرا باید تاریخ بخوانیم؟

محمود برآبادی /نویسنده و منتقد




چرا باید کتاب‌های تاریخی را خواند؟ آشنایی نسل جوان با گذشته سرزمین خود چه سودی برای آنان دارد؟ همانطورکه هر فردی گذشته‌ای دارد که بدون آن گذشته، هویت او قابل تعریف نیست، ملت‌ها هم گذشته‌ای دارند که به آن تاریخ می‌گوییم. تاریخ واژه‌ای عربی به‌معنای «سرگذشت یا سلسله اعمال، وقایع و حوادث قابل ذکر است که به‌ترتیب زمان تنظیم شده باشد.» (فرهنگ معین ذیل واژه تاریخ) و در تعریفی کوتاه‌تر می‌توانیم بگوییم: تاریخ سرگذشت ملت‌هاست. حال این سؤال مطرح می‌شود: آگاهی از سرگذشت ملت‌ها یا تاریخ، به چه درد امروز ما می‌خورد؟ چرا ما باید از آن اطلاع داشته باشیم؟
پاسخ روشن است: اگر ما از گذشته اطلاع داشته باشیم اشتباهات گذشتگان را تکرار نمی‌کنیم یا آن ‌را به حداقل کاهش می‌دهیم. سؤال دیگر این است که مگر گذشتگان ما اشتباه هم داشته‌اند؟ 
مطالعه کتاب‌های تاریخی نشان می‎دهد که ملت ایران نیز همانند سایر ملت‌ها گذشته‌ای پرفرازونشیب داشته و افتخارات زیادی داشته، اما همه تاریخ ما اوج نیست، بلکه فرودهایی هم داشته‌ایم. کسانی که تاریخ خوانده باشند می‌دانند شاهان و سرداران ایرانی گاه به سرزمین‌های دیگر دست‌اندازی کرده‌اند. گاه شاهان و حکمرانان قساوت‌های غیرقابل باوری در مقابله با حرکت‌های مردمی از خود نشان داده‌اند و بیدادگری‌های فراموش‌نشدنی را از خود به‌یادگار گذاشته‌اند. درست به همین دلیل است که باید تاریخ را خواند و با فرازوفرودهای تاریخ آشنا شد، چراکه تاریخ گذشتگان، می‌تواند چراغ راه آیندگان باشد. اما چگونه می‌توانیم از گذشته آگاه شویم؟
گرچه نمی‌توانیم مثل داستان‌های تخیلی به گذشته سفر کنیم و با مردمی که خیلی سال پیش روی این کره خاکی زندگی می‌کرده‌اند، صحبت کنیم، اما می‌توانیم با استفاده از چیزهای بازمانده از آن دوران -چه کتاب‌ها و کتیبه‌ها و چه اماکن و اشیا- اطلاعات بسیاری درباره گذشته به‌دست آوریم.
آشنایی با تاریخ کشورمان برای نسل حاضر، هم ضروری است هم مفید. خواندن کتاب‌های تاریخی علاقه نوجوانان را به سرزمینی که در آن به دنیا آمده و بزرگ شده‌اند، افزایش داده و به پرورش روحیه میهن‌دوستی و ایجاد عرق ملی کمک می‌کند. همچنین آشنایی با تاریخ گذشتگان سبب می‌شود از تکرار تجربه‌های گذشته که گاه به قیمت گرانی تمام شده، جلوگیری شود.