زلزله بار دیگر کرمانشاه را لرزاند اما خانه‌های جدید نلرزیدند و ارزش کار افرادی مانند نرگس کلباسی بیشتر مشخص شد
نرگس درکرمانشاه می‌ماند
نرگس قوی‌زری
هفته گذشته در منطقه سرپل‌ذهاب در کرمانشاه زلزله آمد؛ درست بعد از گذشت یک سال از زلزله شدیدی که خسارات جانی و مالی بسیاری برجای گذاشت و زندگی بسیاری از اهالی را مانند خانه‌هایشان زیرورو کرد. اما اتفاق خوبی که افتاد این بود که در این زلزله، خانه‌هایی که بعد از زلزله ساخته شده بودند خسارتی ندیدند و با وجود بزرگی زلزله همه‌‌چیز آرام و تحت کنترل بود. بین خیرین و مؤسسات و بنیادهای مختلفی که در مناطق زلزله‌زده درحال فعالیت و کمک به بازسازی روستاها و خانه‌ها هستند، نرگس کلباسی بیش از همه مورد توجه قرار گرفته و فعالیت‌هایش با حاشیه‌های زیادی که برایش ساخته‌اند همراه بوده است. او گزارش‌های کاملی از فعالیت‌های خود و هزینه‌هایی که از کمک‌های مردم انجام می‌دهد به‌صورت مرتب ارائه می‌دهد و همچنان چیزی حدود 20میلیون تومان در روز به حسابش واریز می‌شود. این یعنی مردم به او اعتماد و کارش را قبول دارند. گفت‌وگو با او درست یک روز بعد از زلزله اخیر چیزی بود که می‌توانست خیلی از نقاط مبهم را روشن کند. اما کلباسی در پاسخ ایمیلی برای درخواست مصاحبه، اعلام کرد که تمایلی به گفت‌وگو ندارد و مدیر اجرایی پویش «یاران عشق» را برای پاسخگویی معرفی کرد. دکتر عبدالصمد رحمانی که از همان روز اول در کنار نرگس بوده و در جریان همه فعالیت‌های اوست به سؤال‌های ما پاسخ داد.
از کی خانم کلباسی را می‌شناسید و چه مدت است با او همکاری میکنید؟
من دانشجوی سال آخر دکتری در رشته اقتصاد در دانشگاه اصفهان هستم. بعد از زلزله یکی از اساتید من که از آشنایان قدیمی پدر خانم کلباسی بودند به ایشان پیشنهاد دادند که در منطقه یک نفر کردزبان همراه ایشان باشد. آشنایی ما و آغاز همکاری‌مان به این صورت بود و از همان اول به‌عنوان مدیر اجرایی پویش در کنار خانم کلباسی بودم.
محدوده فعالیت‌های پویش یاران عشق در کدام بخش از مناطق زلزله‌زده است؟
ما موقعی که به منطقه وارد شدیم فعالیتمان از 4روستا شروع شد. نخستین روستا امام‌عباس اولیا بود بعد از آن با حمایت‌های مردم و کمک‌های مالی آنها، چند روستای دیگر هم اضافه شد. روستاهای شمشیرداره رشید، تپه‌کبود سفلی و دماغ سفید. در نخستین اقدام به‌صورت کامل به اهالی این 4روستا کانکس دادیم. با شروع فعالیت‌های ساختمان‌سازی، با توجه به حمایت‌های مردم توانستیم 2روستای دیگر را هم به زیرمجموعه‌مان اضافه کنیم. تپه‌کبود علیا و امام‌عباس سفلی اضافه شدند و مجموع آنها به 6روستا افزایش یافت.
چه تعداد واحد مسکونی تا به‌امروز احداث شده است؟
کار احداث واحدهای مسکونی به‌طور همزمان در هر 6روستا آغاز شد که در این زمینه ما 113واحد مسکونی در حال ساخت داریم. از این 113واحد 82واحد کارش به‌صورت کامل تمام و به مالکان تحویل داده شده است. 31واحد باقیمانده هم حدود 75درصد از فعالیت‌های اجرایی‌اش به پایان رسیده و مابقی آنها تا 40-30روز آینده تکمیل می‌شود. روستاهای امام‌عباس علیا و سفلی صددرصد تخریب شده بودند و ما این 2روستا را به‌صورت کامل تحویل داده‌ایم و فعالیت‌های ساختمان‌سازی‌‌مان در این 2روستا به پایان رسیده است.
در هر روستا چطور نیازسنجی کردید؟ اینکه چند خانواده هستند و چند خانواده می‌خواهند در این روستا بمانند و...
شرط اصلی ما برای خدمات‌دهی حتی در زمان کانکس‌دهی، این بود که افراد در زمان زلزله و پیش از آن ساکن دائمی روستا باشند. این آمار را هم از دهیار روستا، شورای روستا و معتمدان و براساس آمار و اطلاعات شبکه بهداشت به‌دست آوردیم و توانستیم ساکنان دائم روستا را شناسایی کنیم. به هر حال مراجعه به روستاها زیاد بود. برای این افراد که خانه‌هایشان به‌صورت کامل تخریب شده بود واحدهای مسکونی ساختیم و در روستای شمشیر که 31واحد به تعمیرات نیاز داشتند و ساختمان‌ها تخریب نشده بودند، خانواده‌ها خودشان تعمیراتشان را انجام دادند و ما بخشی از هزینه‌ها را به آنها دادیم. تعدادی از خانه‌هایی که احداث کردیم هم مربوط به خانواده‌های به‌شدت نیازمندی بود که شناسایی کردیم که در زمان زلزله در سرپل‌ذهاب اجاره‌نشین بودند. وقتی سطح نیازمندی‌شان را سنجیدیم و به این نتیجه رسیدیدم که بعد از زلزله می‌خواهند به زندگی‌شان در روستا ادامه دهند برایشان خانه ساختیم. اما برای افرادی که اهل روستا بودند و پیش از زلزله مهاجرت دائمی به شهر کرده بودند و می‌دانستیم جایی برای زندگی دارند، خانه‌ای نساختیم. در واقع فقط برای ساکنان دائم و برای اهالی روستا که به دلایلی به شهر مهاجرت کرده بودند و از لحاظ مالی در تنگنا بودند اما می‌دانستیم می‌خواهند برگردند، خانه ساختیم.
همکاری اهالی روستاها چطور بود؟
کل فعالیت‌هایی که در روستاها انجام شده است از همان روز اول با مشورت اهالی روستا و معتمدین بوده. از همان روز اول که وارد منطقه شدیم یک تیم محلی تشکیل دادیم. افراد برحسب علاقه‌مندی شان در کل فعالیت‌ها به ما کمک کردند. تا امروز درمجموع 24نفر به‌صورت ثابت عضو تیم محلی هستند و تعداد دیگری از افراد هم به‌صورت مقطعی و موردی به ما کمک می‌کنند؛ ضمن اینکه برای فعالیت‌های ساختمانی تا جایی که امکان داشت از خود اهالی روستا به‌عنوان نیروی کار استفاده کردیم که هم بتوانند از فضای زلزله خارج شوند و هم درآمدی برایشان باشد.
واحدهای مسکونی که ساخته شده‌اند از نظر معماری به چه شکل هستند؟ براساس زندگی روستایی طراحی شده‌اند؟
براساس سبک زندگی مردم، ما برای هر خانواده یک ساختمان یک‌طبقه احداث کردیم و تا جایی که توانستیم نظر خود اهالی را هم لحاظ کردیم؛ برای مثال اهالی خودشان نمی‌خواستند سرویس بهداشتی داخل ساختمان باشد و بنابه در خواست‌شان سرویس بهداشتی و حمام داخل ساختمان احداث نشد. این یک نمونه بود که به لحاظ فرهنگی عادت داشتند بیرون باشد و ما طبق نظرشان عمل کردیم.
مساحت خانه‌ها و متراژها برچه اساسی است؟
ما به همه اعلام کرده بودیم که واحدهای مسکونی 90متری می‌سازیم. تعدادی از خانواده‌ها خودشان اعلام کردند واحد کوچک‌تر می‌خواهند یا خانواده‌هایی که زمین نداشتند برای آنها تعدادی واحد 60متری احداث شده است، اما مابقی همگی 90متری هستند.
جانمایی چطور انجام شده است؟ خانه هرکس در جای خانه قبلی‌اش ساخته شد؟
جانمایی با همکاری بنیاد مسکن صورت گرفته که ملکیت زمین مشخص و پروانه ساخت صادر شده باشد. بر همین اساس اغلب در همان زمین قبلی و به جای ملک تخریب‌شده‌شان خانه جدید برایشان احداث شد.
مراحل اداری و قانونی کار چطور بود؟ چه روندی را باید طی کنید برای این فعالیت‌ها؟
سیستمی برای کل منطقه هست؛ چه خانه‌هایی که بنیاد مسکن می‌سازد و چه خانه‌هایی که خیرین می‌سازند برای همه آنها مراحلی از پیش توسط دولت سازماندهی شده است. شما اگر بیایید می‌بینید بنیاد مسکن معین از استان‌های مختلف در اینجا فعال است. هر روستایی زیرنظر یکی از ستادهاست. روستاهای ما هم چهار‌تای‌شان زیرنظر ستاد اردبیل هستند، یکی زیرنظر ستاد همدان و یکی زیرنظر ستاد استان مرکزی؛ بنابراین فعالیت‌ها سازماندهی شده‌اند؛ ضمن اینکه بنیاد مسکن به‌صورت دائم بر همه فعالیت‌های ساختمان‌سازی نظارت داشته است؛ یعنی ساختمانی که در روستاهای ما احداث می‌شود بنیاد مسکن یک ناظر مقیم دارد که مرحله به مرحله کار را بررسی می‌کند و باید به تأیید ایشان برسد؛ از فوندانسیون گرفته تا ستون و سقف و بتون‌ریزی، همه این کارها با نظارت کامل بنیاد مسکن بوده تا به بهترین شکل پیش برود.
همه هزینه‌ها از کمک‌های مردمی بوده است؟
نه. دولت وام‌های مختلفی برای مردم درنظر گرفته است. مجموعش با عناوین مختلف 47میلیون تومان بود که اخیرا هم 10میلیون تومان دیگر اختصاص داده‌اند که روی هم می‌شود 57میلیون تومان؛ تحت عناوین مختلفی مثل وام مسکن، وام بلاعوض و وام معیشتی. از این مبلغ 35میلیون تومان دولت وام مسکن داده است که 30میلیون تومان وام و 5میلیون تومان بلاعوض است. ما همین 35میلیون تومان که دولت اختصاص داده است را از اهالی دریافت کرده‌ایم؛ یعنی پیمانکارمان دریافت کرده است که به‌صورت وام و مرحله به‌مرحله واریز می‌شود؛ یعنی باید یک مرحله از کار انجام شود و بنیاد مسکن بیاید ببیند کار درست انجام شده، تأیید کند و بعد مبلغی آزاد شود؛ تا 35میلیون تومان. دیگرهیچ مبلغی از اهالی گرفته نمی‌شود و بقیه وام‌هایی که دولت به عناوین مختلف اختصاص داده است دست خودشان می‌ماند. اما مابه‌التفاوت هزینه‌ها از کمک‌های مردمی تأمین می‌شود.
بعد از اتمام کار این 4روستا فعالیت‌ها چطور ادامه پیدا می‌کند؟
برنامه‌هایی که خانم کلباسی درنظر دارند این است که در منطقه به فعالیتشان ادامه دهند؛ البته اگر کمک‌های مردمی ادامه داشته باشد.
خب، اگر کمک‌های مردمی ادامه نداشته باشد و کار این 6روستا هم به پایان برسد اما پولی باقیمانده باشد، آن پول صرف چه کاری می‌شود؟
تمامی مبالغی که مردم به‌حساب خانم کلباسی واریز می‌کنند تا ریال آخرش در این منطقه هزینه خواهد شد. در روستاهای دیگر در سرپل‌ذهاب قطعا خانواده‌هایی هستند که نیازمند کمک هستند.
این کمک‌های مالی مردم فقط صرف تأمین مسکن شده است؟
نه. ما جز ساختمان‌سازی، در زمینه اشتغال در روستاها هم فعالیت کرده‌ایم. ما فعالیت اولمان توزیع کانکس در 4روستا بود. بعد از اتمام این کار، خیرین و مردم همچنان تمایل به اهدای کانکس داشتند، یا اصرار داشتند که مبلغی که کمک می‌کنند صرف تأمین کانکس شود. درخواست مردم هنگام کمک‌کردن هم همیشه برای ما اولویت داشته است، برای همین ما در منطقه (خارج از آن 4روستا) یک جامعه هدف در زمینه توزیع کانکس تعریف کردیم؛ خانم‌های باردار، خانم‌هایی که نوزاد داشتند و خانواده‌های بسیار نیازمند. تیم تحقیقاتی‌ای داشتیم که این موارد را شناسایی می‌کرد و حدود 160کانکس در این مرحله توزیع شد. تا زمانی که مردم تمایل داشتند کانکس توزیع شود این کار انجام شد، تا وقتی که کاملا اشباع شد. این بخشی از فعالیت بود. جز این، ما در روستاهایمان در فصل سرما آبگرمکن دادیم و در فصل گرما کولر بین تمام خانوارها توزیع شد. توزیع سرویس بهداشتی همزمان با توزیع کانکس در روستاها انجام شد تا مشکلات بهداشتی از بین برود. جدای از اینها، درمان کودکان مبتلا به اختلال استرسی پس از حادثه بود. برای این کار یک بنیاد خانواده از اصفهان در 6مرحله به منطقه آمد و پس از غربالگری اولیه متوجه شدیم که 17نفر از کودکان در این 6روستا مبتلا به این بیماری هستند که مراحل درمانی‌شان در یک سال گذشته انجام شد. در زمینه اشتغال‌زایی هم با شبکه توسعه اجتماعی رسالت همکاری می‌کنیم؛ شبکه‌ای که در کل کشور فعال است. یکی از بخش‌هایش هم بانک رسالت است که از طریق وام‌های قرض‌الحسنه حمایت می‌کنند. دامداری فعالیت اصلی اهالی این روستاها بود. این جایگاه‌های دام کاملا تخریب شده بودند و چون مردم نمی‌توانستند از دام‌هایشان نگهداری کنند آنها را فروخته بودند. بانک رسالت وام قرض‌الحسنه صفر درصد با تنفس 10ماهه به اهالی روستاها داد که باعث شد تا امروز 40جایگاه دام بازسازی شود. امروز دقیقا 40خانواده که با زلزله فعالیت دامداری‌شان متوقف شده بود فعالیتشان را دوباره از سر گرفته‌اند و با همان مبلغ وام، هم توانستند جایگاه دامشان را بازسازی کنند و هم دام بخرند. خوشبختانه اشتغال این خانوارها به حالت اولش برگشته است. همچنین ایجاد پارک بازی در 5روستا و برگزاری کلاس‌های نقاشی و خط برای کودکان از فعالیت‌هایی بوده که برای شادی و آرامش بچه‌ها انجام شده است.
در زمینه اشتغال بانوان هم فعالیتی داشتید؟ به هر حال خیلی از بانوان در این زلزله با از دست دادن سرپرست خانواده، خودشان باید امور خانه را به‌دست بگیرند.
از همان اوایل در روستاها کارگاه‌های خیاطی احداث شد و یکی از مربیان خیاطی خوب کشور آموزش‌های خیاطی را در کارگاه‌هایی که در کانکس برگزار می‌شد به خانم‌ها می‌داد. ابتدا مانتو دوختند که همگی فروخته شد و بعد کیف‌های پارچه‌ای دوختند. این کار هم زیرنظر شبکه توسعه اجتماعی رسالت بود. حدود 65نفر در این کارگاه‌ها آموزش دیدند و 32نفرشان که علاقه‌مند به ادامه فعالیت بودند برایشان چرخ‌خیاطی تهیه شده تا بتوانند در خانه‌های جدیدشان فعالیت‌هایشان را ادامه دهند. کل چرخه تولید برای پوشاک به‌صورت کامل از طریق شبکه توسعه اجتماعی رسالت انجام می‌شود؛ یعنی تا زمانی که این خانم‌ها تمایل به خیاطی داشته باشند برای آنها سفارش گرفته می‌شود و بازار فروش تضمین شده است و خود شبکه توسعه همه کارها را انجام می‌دهد.
در زلزله‌ای که چندروز پیش آمد چه اتفاقی افتاد؟ وضعیت روستاها و خانه‌هایی که ساختید، چطور است؟
همه روستاهای ما آرام هستند و کوچک‌ترین آسیبی به این خانه‌های ساخته‌شده وارد نشده است. همه مردم سالم هستند و فقط کمی وحشت و استرس داشتند. در همان شب و خوشبختانه روز بعد همه‌‌چیز به حالت اول بازگشت. هنگام زلزله من در منطقه نبودم اما خانم کلباسی همانجا بودند.
خانم کلباسی همچنان در همان روستاها زندگی می‌کند؟
از همان زمان زلزله سال گذشته همراه مردم در روستاها زندگی کردند؛ اوایل در چادر و بعد در یک کانکس خیلی کوچک که شاید بتوان گفت کوچک‌ترین کانکسی باشد که در منطقه هست. با همان سبکی که مردم زندگی می‌کنند به همان شکل ایشان در یک سال گذشته حضور داشتند و فقط شاید ماهی 4-3روز، آن هم برای پیگیری امور مربوط به فعالیت‌هایی که در منطقه داریم به تهران مراجعت کرده‌اند.
چه مشکلاتی بر سر راهش بود؟
در این یک سال خانم کلباسی خیلی اذیت شدند. خیلی‌ها دوست داشتند از خانم کلباسی با توجه به وجهه مردمی‌شان سوءاستفاده کنند، اما ایشان تسلیم شرایط نشدند. به او تهمت زدند، شبانه به کانکسش حمله کردند، به او اتهام کلاهبرداری زدند و به اتهام اخاذی از مردم از او به مراجع قضایی شکایت کردند که با نشان‌دادن اسناد مالی مشخص شد حساب‌هایشان شفاف است. از همان ابتدای کار تا الان یک شب نبوده که خانم کلباسی به مردم گزارش مالی ندهند. شفافیت محض از روز اول در سیستم خانم کلباسی بوده. حتی ابتدای کار به‌دلیل اینکه اینترنت فقط در بعضی نقاط در دسترس بود، شب‌ها مسیری طولانی را با ماشین و بعد مقداری پیاده طی می‌کردند تا به جایی برسند که بتوانند با استفاده از اینترنت گزارش مالی به مردم بدهند. همچنین استفاده از یک سیستم حسابداری مدرن که همیشه مشخص است برای ارائه گردش مالی و هزینه‌ها. این نکته هم همیشه بوده که خودشان اعلام آمادگی کرده‌اند که اگر دوستی یا یک مقام قضایی یا هرکسی بخواهند می‌توانیم مدارک و اسناد هزینه‌ها را تقدیم‌شان کنیم.
به‌عنوان کسی که از نزدیک شاهد فعالیتش هستید و می‌دانید چه مشکلاتی بر سر راهش بوده، فکر میکنید چطور توانسته این کار را همچنان ادامه دهد؟
با عشق به کاری که انجام می‌دهند. ایشان عاشق فعالیت‌هایشان هستند.
در برابر تهمت‌ها چطور دوام آورد؟
خانم کلباسی خیلی صبورند. کسانی که از ایشان شکایت کرده بودند را هم بخشیدند.
تا کی قرار است خانم کلباسی در منطقه بماند؟
تا زمانی که مردم حمایت کنند.
یعنی تا زمانی که بودجه باشد؟
بله.
اطلاع‌رسانی قدم به قدم در فضای مجازی
نرگس کلباسی پویش «یاران عشق» را بعد از زلزله سال گذشته کرمانشاه راه‌اندازی کرد؛ پویشی که از ابتدا سعی داشت مشکلات اساسی و بلندمدت مردم را ساماندهی کند. همه‌‌چیز از صفحه شخصی او شروع شد. خودش به محل زلزله‌زده و کنار آسیب‌دیدگان رفت، با برنامه و دقیق پیش رفت و حالا در حال نتیجه گرفتن است. برای پیگیری کارهایش، هم صفحه اینستاگرامش و هم سایت او اطلاعات کامل و دقیقی دارند. هر‌روز گزارشی از پول‌های واریز‌شده، هزینه‌ها و عملکرد پویش به مردم ارائه می‌دهد. اهالی روستاهای تحت حمایت خود را توانسته با جلب اعتماد و شفاف‌سازی با خود همراه کند و حالا همچنان بعد از یک سال که از زلزله گذشته کمک‌های مالی مردم به‌حساب او واریز می‌شود. گزارش لحظه به لحظه مالی در سایت او یکی از بخش‌های مورد توجه است؛ کل مبالغ واریز شده تا این لحظه، مبالغ واریز شده در هفته‌ای که گذشت، مبلغ هزینه شده و مبلغ باقیمانده در حساب.
در همینه زمینه :
