گسترش سایه فقر

تحولات اقتصادی مستقیم در حال تغییر ساختار اجتماعی جامعه ایرانی است و در این فرایند ضمن اینکه بخشی از طبقه متوسط جامعه، به‌عنوان موتور توسعه کشور به‌ناچار به سمت طبقات پایین‌تر و دهک‌های کم‌درآمد سقوط می‌کنند، گذران معیشت برای دهک‌های کم‌درآمد قبلی نیز به‌شدت سخت می‌شود و عملا بدون حمایت‌های دولت و نهادهای حکومتی قادر به ادامه نخواهند بود.

به گزارش همشهری، هنوز هیچ دستگاه یا نهاد دولتی، رقم مشخصی برای خط فقر اعلام نکرده است تا بتوان براساس آن در مورد وضعیت معیشت جامعه قضاوت کرد، اما براساس محاسبات گروه‌های کارگری، وضعیت درآمدی نیروی کار مولد کشور بحرانی است و این قشر با افزایش 72درصدی هزینه‌های معیشت مواجه شده‌اند. از سوی دیگر آنگونه که اخیرا اکبر ترکان، مشاور رئیس‌جمهور اظهار کرده است، 2دهک از 6دهک میانی جامعه یا همان طبقه متوسط، تحت‌تأثیر شرایط اخیر اقتصادی به دهک‌های کم‌درآمد و نیازمند حمایت پیوسته‌اند. بر این اساس ساختار جمعیتی جامعه ایرانی که پیش‌ازاین از 2دهک ثروتمند، 6دهک متوسط و 2دهک کم‌درآمد و نیازمند حمایت تشکیل می‌شد، حالا دارای 4دهک متوسط و 4دهک کم‌درآمد است و این یعنی زنگ خطر. البته محاسبات مقدماتی همشهری براساس آمار و اطلاعات موجود از هزینه معیشت خانوار، نشان می‌دهد که دهک پنجم نیز به جرگه دهک‌های کم‌درآمد و نیازمند حمایت پیوسته است و وضعیت دهک ششم نیز چندان تعریفی به‌نظر نمی‌رسد.

تحول دهک‌های درآمدی

در دهک‌بندی جمعیت ایران بر مبنای حداقل هزینه ماهانه خانوارها، با درنظر گرفتن هزینه حدود 700هزارتومانی به‌عنوان حداقل هزینه ماهانه یک خانوار فقیر، خانوارهای دارای این میزان هزینه تا کمتر از دو برابر آن جزو دهک یک قرار می‌گیرند و خانواده‌های با هزینه حدود 1.5میلیون تومان تا کمتر از 2میلیون تومان نیز مشمول دهک دوم می‌شوند که هر دو دهک باید موردحمایت دولت و نهادهای حمایتی باشند.

براساس این محاسبات 6دهک متوسط جامعه از خانوارهای با هزینه ۲میلیون تومان در دهک سوم آغاز می‌شود و خانوارهای با هزینه 3میلیون تومان در دهک چهارم، 3.5میلیون تومان در دهک پنجم، 4.3میلیون تومان در دهک ششم، ۵میلیون تومان در دهک هفتم و هزینه حدود 6.7میلیون تومان در دهک هشتم قرار می‌گیرند. این خانوارها توانایی پس‌انداز دارند و بخش عمده سرمایه‌گذاری‌ها نیز به آنها تعلق دارد. در پایان نیز دو دهک بالایی جامعه را خانوارهای با هزینه ماهانه ۸میلیون تومان در دهک نهم و خانوارهای با هزینه ماهانه ۱۶میلیون تومان و بالاتر در دهک دهم تشکیل می‌دهند که قشر پردرآمد و متمول جامعه محسوب می‌شوند.

فارغ از تمام اعداد و ارقامی که درباره افزایش هزینه‌های معیشت اعلام می‌شود، دولت اعلام کرده که همه خانوارهای با درآمد ماهانه کمتر از 3میلیون تومان را تحت حمایت قرار می‌دهد و بسته حمایتی می‌گیرند. با توجه به معیار دهک‌بندی جامعه ایرانی، خانوارهای با درآمد کمتر از 3 میلیون تومان در 4دهک پایینی جامعه قرار دارند که تاکنون دو دهک از آنها جزو طبقات متوسط محسوب می‌شدند اما سیاست‌های حمایتی دولت سقوط این دو دهک به طبقه کم‌درآمد را تأیید کرده است. با این حساب، طبقه متوسط جامعه ایرانی که نیازی به حمایت مستقیم دولت ندارد، باید از دهک پنجم و با درآمد ماهانه 3.5میلیون تومان آغاز شود؛ اما آمارهای استخراج‌شده از تحولات سبد معیشت کارگران، این مسئله را نقض می‌کند و دهک پنجم را نیز در دسته دهک‌های کم‌درآمد قرار می‌دهد.

دهک‌بندی با معیار سبد معیشت

در جریان چانه‌زنی شرکای اجتماعی برای تعیین دستمزد97، محاسبات اعضای کارگری شورای‌عالی کار حاکی از این بود که یک خانوار 3.3نفره برای تأمین حداقل‌های معیشت خود ماهانه ۲میلیون و ۶۴۵هزار تومان هزینه کند. براساس این محاسبات یک خانوار کارگری برای اینکه بتواند بدون حمایت دولت خود را در پایین‌ترین دهک متوسط جامعه حفظ کند، باید ماهانه 2میلیون و 645هزار تومان هزینه می‌کرد؛ اما در تیرماه امسال که جهش نرخ ارز بخش عمده اثرات روانی و واقعی خود را در اقتصاد ایران تخلیه کرد، کارگران اعلام کردند که هزینه‌های معیشت کارگری افزایش یافته و فاصله میان دستمزد دریافتی آنها با رقم سبد معیشت 48.2درصد رشد کرده است و همین موضوع را بن‌مایه درخواست‌ترمیم دستمزد قرار دادند.

در ادامه و در جریان به ثمر نرسیدن تلاش کارگران برای ترمیم مزد، در ماه‌های اخیر با تخلیه باقی‌مانده اثرات جهش نرخ ارز در قیمت‌ها، محاسبات کارگری بازهم به‌روزرسانی شد و این بار از افزایش 72درصدی هزینه‌های معیشت کارگری پرده برداشت. حالا محاسبات نشان می‌دهد که رقم سبد معیشت کارگری به 4 میلیون و ۶۵۰ هزار تومان رسیده و یک خانوار کارگری 3.3نفره برای تأمین حداقل‌های معیشت در یک‌ماه باید درآمدی معادل این هزینه داشته باشد. بر این اساس فعلا دهک پنجم (با هزینه ماهانه 3.5 تا 4.3میلیون تومان) هم به جرگه دهک‌های کم‌درآمد پیوسته و برای تأمین حداقل‌های معیشت نیازمند حمایت دولت است و دهک ششم (با هزینه ماهانه حدود 4.3 تا کمتر از 5میلیون تومان) نیز با چالش جدی تأمین حداقل‌های معیشت مواجه است.