شبکه‌های اجتماعی
6ماه بعد از فیلترینگ تلگرام، گروه‌هایی که فیلترینگ تلگرام را یک امر ضروری می‌دانستند، دوباره به همین پیام‌رسان بازگشته‌اند
بازگشت بی‌صدای حامیان فیلترینگ به تلگرام
در اردیبهشت‌ماه که تلگرام در بند فیلترینگ گرفتار شد، کمتر کسی فکرش را می‌کرد، همان‌هایی که بر بستن دسترسی به این شبکه پیام‌رسان 40 میلیونی اصرار داشتند خودشان دوباره به این پیام‌رسان برگردند. حالا اما چند گروه از نخستین اشخاصی که این پیام‌رسان را بایکوت کرده بودند، دوباره به همان پلتفرم برگشته‌اند اما به ظاهر می‌گویند از پوسته‌های این پیام‌رسان استفاده می‌کنند. این گروه‌ها با اعلام اینکه از نسخه‌های کپی تلگرام یعنی هاتگرام و طلاگرام استفاده می‌کنند با وجود استفاده از بستر و سرورهای دیگر حتی در بازگشت خود بار دیگر به تلگرام تاخته‌اند. با بازگشت آنها، این بحث در میان متخصصان فضای مجازی درگرفته که آیا این به‌معنای تغییر رویکرد درباره بستن شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص تلگرام است؟
بازگشت از راه فرعی
آنهایی که به تلگرام برگشته و دوباره فرمان کانال‌هایشان را به‌دست گرفته‌اند، البته حرفی از تلگرام به میان نمی‌آورند. آنها می‌گویند، ما کانال‌مان را در «طلاگرام» و «هاتگرام» راه‌اندازی کرده‌ایم. این در حالی است که این 2 نرم‌افزار پیام‌رسان‌های مستقلی نیستند و تنها مزیت‌شان نسبت به تلگرام، این است که فیلترینگ را دور زده‌اند. همه اینها در حالی است که کسی هنوز نمی‌داند اینها از چه راهی برای دور زدن فیلترینگ استفاده می‌کنند. یکی از مشاوران تلگرام طلایی پیش‌تر در پاسخ به همشهری درباره اینکه نسخه فرعی تلگرام چطور توانسته به مشتری‌هایش خدمات بدهد، گفته بود: «برای گذشتن از فیلترینگ لزوما نیازی به استفاده از آی‌پی خارجی (مشابه کاری که در فیلترشکن‌ها انجام می‌شود) نیست، بلکه می‌توانید از یک آی‌پی خارجی استفاده کنید که در گستره فیلترینگ نباشد. همین الان یک سری دانشگاه روی بستر ارتباطی خاصی که دارند، بدون استفاده از وی‌پی‌ان فعالیت کرده و سایت‌های فیلترشده را باز می‌کنند. روش ما هم مشابه همین‌هاست.»
چالش حفظ امنیت کاربران
حفظ امنیت کاربران و اطلاعات شخصی آنها بخش مهمی از دغدغه‌ای بود که پیش‌تر بارها از سوی بسیاری از کارشناسان مطرح شده بود. مدتی قبل، گروهی از کارشناسان سایبری با بررسی دقیق کدهای این نسخه فرعی تلگرام تأکید کردند که کارهایی مثل حذف افراد از کانال‌ها، حذف ادمین یا مدیر کانال، تغییر تلفن‌ها و... از طریق این نسخه‌های فرعی و بدون اطلاع کاربر کاملا امکان‌پذیر است. ادعای مجوز داشتن نسخه‌های کپی تلگرام در حالی مطرح می‌شود که وزیر ارتباطات پیش‌تر اعلام کرده بود، نمی‌تواند امنیت این پیام‌رسان‌ها را تأیید کند.
محمدجواد آذری‌جهرمی تأکید کرده بود: «باید در استفاده از این پیام‌رسان‌ها دقت کرد؛ یعنی درباره امنیت آنها هنوز گزارش مستندی در دست نیست.»
مشاور تلگرام طلایی پیش‌تر به همشهری گفته بود: «به‌خاطر اصول و Policy تلگرام تمام پیام‌ها رمزگذاری شده و ما حتی اگر به کانالی با محتوای غیرقابل‌قبول برخورد کنیم، نمی‌توانیم آن را مسدود کنیم. البته قطعا تلگرام با توجه به سختگیری‌هایی که دارد، آن کانال را مسدود می‌کند، ولی ما این‌کار را نمی‌کنیم؛ ضمن اینکه بخشی از فعالیت‌ها مثل در اختیار گرفتن اطلاعات کاربران هرچند از نظر فنی شدنی است، ولی ما به‌خاطر حفظ خوشنامی چنین کاری را نمی‌کنیم.»
پیام‌رسان‌هایی بدون تضمین
مدیرعامل یکی از خبرگزاری‌های مخالف تلگرام درخصوص بازگشت به تلگرام طلایی و هاتگرام گفته است: وزارت ارتباطات و قوه قضاییه، 2پیام‌رسان طلاگرام و هاتگرام را قانونی می‌دانند و فیلتر نکرده‌اند. مهلت اعلام شده به نسخه‌های داخلی تلگرام پایان یافته و با توجه به ادامه فعالیت عادی و بدون اعمال فیلترینگ این پیام‌رسان‌ها، ظاهرا مشکل مجوز آنها توسط وزارت ارتباطات برطرف شده است؛ بنابراین ما هم منعی برای ادامه فعالیت در آنها نمی‌بینیم.
این در حالی است که وزیر ارتباطات بارها اعلام کرده که این وزارتخانه درخصوص فیلترینگ تصمیم‌گیرنده نیست و نقشی در اداره، حمایت یا اعطای مجوز به نسخه‌های کپی تلگرام ازجمله هاتگرام و طلاگرام ندارد. هیچ نهاد دیگری هم به‌صورت رسمی تاکنون مسئولیت فعالیت نسخه‌های کپی تلگرام را برعهده نگرفته است؛ حتی وزارت ارتباطات بارها در بیانیه‌هایی اعلام کرده که امنیت اطلاعات کاربران در هاتگرام و طلاگرام را تضمین نمی‌کند.
عبور از پیام‌رسان‌های بومی؟
بازگشت به تلگرام مدافعان فیلترینگ آن در حالی صورت می‌گیرد که آنها برای فعالیت باید به نوعی فیلترینگ را دور زده و از کانال هاتگرام و طلاگرام طلایی به سرورهای تلگرام وصل شوند. این مسئله بار دیگر می‌تواند کاهش کاربران پیام‌رسان‌های بومی را به‌دنبال داشته باشد؛ پیام‌رسان‌هایی که برای رشد آنها وام ۵ میلیارد تومانی با شرایط ساده، کولوکیشن (هم‌مکانی)، فضای رک برای استقرار سرورها، پاور، کولینگ، پهنای باند رایگان ۵گیگابیتی اینترنت، پهنای باند ۵۰گیگابیتی اینترانت برای اتصال به IXP و تعرفه یک‌سومی اینترنت برای کاربران درنظر گرفته شده بود. با همه امکانات ارائه شده آنطور که حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات اعلام کرده پیام‌رسان‌هایی از این جمع وجود دارند که هم‌اکنون تنها توانسته‌اند ۲۰۰هزار کاربر را جذب کنند.
آخرین گزارش مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در مهرماه نشان داد که 5 ماه پس از فیلتر شدن نسخه اصلی تلگرام در ایران، ۴۷.۳درصد از کل پاسخگویان اعلام کرده‌‌اند همچنان از این پیام‌رسان استفاده می‌کنند.
این گزارش همچنین خبر از کاهش کاربران پیام‌رسان‌های داخلی می‌داد. برای مثال «سروش» که در فروردین ماه قبل از فیلتر تلگرام حدود ۲درصد عضو داشته در خرداد‌ماه و براساس نتایج نظرسنجی ایسپا، تعداد اعضایش به ۱۳.۵ درصد رسیده بود اما در مهرماه سال‌جاری این آمار به ۴.۳درصد رسیده است. «ایتا» در همین بازه زمانی از ۲.۹درصد به ۰.۹درصد، «آی‌گپ» و «بله» هرکدام از ۲.۵ و ۱.۸درصد به ۰.۴درصد، «گپ» از ۱.۴درصد به ۰.۲درصد، «بیسفون» و «ساینا» از ۰.۶درصد هرکدام به ۰.۱درصد رسیدند.
