برای کلاس درس، ‌دنبال معلم می‌گردیم

فهیمه طباطبایی‌/ خبرنگار
نخستین ترکش‌های کمبود منابع انسانی در آموزش و پرورش همین ابتدای سال تحصیلی جدید، بر بدن برخی مدارس خورد تا دانش‌آموزان بعد از گذشت 8روز از مهرماه، هر روز به کلاس‌های بی‌معلم بروند و دست از پا دراز‌تر به خانه برگردند. مسئولان آموزش و پرورش می‌گویند این اتفاق طبیعی است و در هفته‌های بعد حل می‌شود اما برای بچه‌هایی که با شور و شوق به مدرسه رفته‌اند، این داستان رنگ دلسردی و نگرانی به‌خود گرفته است.


در بین آشنایانتان معلمی سراغ ندارید؟
بچه‌های کلاس چهارم یکی از مدارس منطقه‌7 تهران حالا نزدیک 2 هفته می‌شود که به مدرسه می‌روند اما وقتی زنگ می‌خورد و وارد کلاس می‌شوند، کسی نیست که معلمشان باشد و برایشان از درس‌های جدید بگوید و تکلیف‌های تازه بخواهد. آنها هر روز به امید آنکه معلم جدید برایشان بیاید، به مدرسه می‌روند ولی دریغ؛ «از همان روز اول هیچ معلمی سر کلاس بچه‌های ما نیامد و گفتند ببریدشان خانه تا زمانی که معلم آوردیم، خبرتان می‌کنیم؛ حالا بچه‌ها با این همه شور و شوق رفته‌اند مدرسه ولی بدجور خورده توی ذوقشان. ما امیدوار بودیم که شنبه این هفته معلم برایشان بیاید که باز هم خبری نشد.» این را پدر یکی از دانش‌آموزان توضیح می‌دهد و با نگرانی به این فکر می‌کند که تکلیف مدرسه دخترش چه می‌شود. اما دیروز دیگر مدیر مدرسه آب پاکی را روی دست والدین همه 42دانش‌آموز این کلاس ریخت و به آنها گفت که اگر خودتان معلمی را سراغ دارید، معرفی کنید. «رسما دیروز مدیر مدرسه گفت اگر معلم بیکار یا معلم بازنشسته‌ای را در بین اقوام و آشنایانتان سراغ دارید، معرفی کنید وگرنه مجبوریم نوبت این کلاس را به شیفت عصر ببریم تا مشکل معلم حل شود‌. یکی به من پدر بگوید یعنی آموزش و پرورش برای مدرسه‌ای در قلب تهران که 42دانش‌آموز دارد هم معلم ندارد؟»

آموزش و پرورش نه‌تنها برای دانش‌آموزان مدرسه‌ شهید مفتح در قلب تهران معلم ندارد، بلکه بسیاری از مدارس مناطق شهری، روستایی و عشایری هم در کل کشور از نبود معلم رنج می‌برند. سیاست‌های تشویق افزایش جمعیت و زاد و ولد در طول سال‌های گذشته از یک سو و افزایش بازنشستگی معلمان از سوی دیگر و البته بی‌توجهی به جبران این موضوع و فراهم‌کردن زیرساخت‌های آموزشی در طول سال‌های اخیر باعث کمبود مربی و معلم شده است. دانش‌آموزان دبیرستان امام خمینی در یکی از روستاهای سیرجان، بچه‌های مدرسه عشایری چهل‌دخترون در بلوچستان، دانش‌آموزان روستایی در ابوذرآباد فسا و چندین مدرسه دیگر در پایتخت و... همگی سال تحصیلی را در کلاس‌های بدون معلم آغاز کرده‌اند.


هنوز از شهر برایمان معلم نیامده
مجید غروی، دانش‌آموز مقطع متوسطه دوم دبیرستان امام خمینی می‌گوید که 3 نفر از دبیران شیمی، عربی و ادبیات از غایبان بزرگ مدرسه هستند که هنوز جایگزینی برای آنها تعیین نشده است. او در تماس با همشهری در این‌باره توضیح داد که «‌به ما گفتند که فعلا در این 3درس معلم ندارید تا از اداره کل کسی را معرفی کنند. درحالی‌که همه ما خوب می‌دانیم که آخر سر این درس‌ها را بین معلمان فعلی که هیچ تخصصی ندارند، تقسیم می‌کنند و تمام.» مجید و دوستانش در پایه دهم نگران هستند که از همین اول کار در این دروس پایه دچار مشکل شوند و از سایر همسالان خود عقب بمانند. برای دانش‌آموزان مدرسه عشایری چهل‌دخترون در بلوچستان هم فعلا هیچ معلمی نرفته است و بچه‌ها هر روز صبح به سیاه‌چادر مدرسه می‌روند و گاهی در دفترهای مشقشان نقاشی می‌کشند و گاهی درس‌های سال گذشته‌شان را مرور می‌کنند. «‌معلم برایمان نیامده، پدرمان رفته شهر، گفته‌اند که شاید معلم تا آخر مهر بیاید. ما 15تا دانش‌آموزیم که دوست داریم درس بخوانیم اما اگر معلم نیاید که نمی‌شود. تازه امسال ما زودتر آمدیم که به معلم برسیم ولی تا الان نیامده. معلم خودمان امسال رفته دبیر بچه‌های شهر شده.» البته «‌کمبود معلم در مدارس» یک داستان قدیمی است که هر چند سال در آموزش و پرورش تکرار می‌شود اما مسئولان آموزش و پرورش هیچ‌وقت راه‌حل جدی برای این مشکل پیدا نمی‌کنند. تنها کاری که آنها انجام می‌دهند، خرید نیروهای خدمات شرکتی، استفاده از معلمان حق‌التدریسی و به‌کارگیری معلمان بازنشسته است. اقدامی که به‌نظر خودشان هم تأثیر مقطعی و کوتاه‌مدت دارد و تازه بعدها نیز برای آنها دردسر‌ساز خواهد شد. اعتراض همیشگی معلمان حق‌التدریسی برای استخدام در طول سال‌های مختلف نتیجه همین تجویز فوری مدیران آموزش و پرورش برای جبران کسری معلم است.


مهر۱۳۹۷، ۳۰۰ هزار نفر کمبود نیروی انسانی در آموزش و پرورش خواهیم داشت.  از سال ۱۳۹۸ ‌تعداد شاغلان و بازنشسته‌ها برابر خواهند شد و در سال ۱۴۰۱ تعداد یک میلیون و ۱۵۰ نفر بازنشسته خواهیم داشت


همه معلمان‌‌ نمی‌توانند در یک زمان سر کلاس‌ها حاضر شوند
اما اسفندیار‌ چهاربند، رئیس مرکز منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش درباره کمبود معلم در برخی مدارس کشور در ابتدای سال تحصیلی جدید به همشهری گفت: 815هزار معلم در سراسر کشور فعالیت می‌کنند که در بین آنها تصادف، بیماری، زایمان، مرگ، نقل‌و‌انتقال و صدها مسئله ریز و درشت وجود دارد و نمی‌توان نیروی انسانی را مانند پیچ و مهره یک دستگاه دید که در یک زمان مشخص نصب شوند و فعالیتشان را شروع کنند. در واقع ما نباید توقع داشته باشیم که این افراد در یک زمان خاص که اول مهر است، آماده باشند و کارشان را شروع کنند، پس قطعا مواردی مانند آنچه شما توضیح دادید، به‌وجود می‌آید و از آن گریزی نیست. او در پاسخ به این پرسش که مگر نقل‌و‌انتقالات معلمان تا پایان مرداد‌ماه هر سال تعیین تکلیف نمی‌شود، توضیح داد: بله، این درست است اما مشکلات عدیده‌ای وجود دارد که باعث می‌شود برخی کلاس‌ها در ابتدای مهر‌ماه معلم نداشته باشند که در ادامه رفع می‌شود. صحبت‌های رئیس مرکز منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش درباره حاد‌نبودن مشکل کمبود معلم در مدارس در حالی است که وی پیش از این بارها نسبت به کمبود معلم در سال تحصیلی جاری هشدار داده و آن را یکی از مسائل اصلی این وزارتخانه معرفی می‌کرد. او حتی اردیبهشت‌ماه امسال در این‌باره گفته بود: «مهر۱۳۹۷، ۳۰۰ هزار نفر کمبود نیروی انسانی خواهیم داشت. این عدد براساس شاخص‌ها حساب‌شده است. همچنین از سال ۱۳۹۸ ‌تعداد شاغلان و بازنشسته‌ها برابر خواهند شد و در سال ۱۴۰۱ تعداد یک‌میلیون و ۱۵۰ نفر بازنشسته خواهیم داشت.»


10هزار معلم کم داریم اما کلاس بدون معلم نه
مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران هم نظری مشابه با چهاربند دارد اما در عین حال گفت که مدارس تهران با کمبود 10هزار معلم در سال تحصیلی 98-97روبه‌رو‌ست. عباسعلی باقری توضیح داد: «اما این مشکل بدین معنا نیست که کلاس‌های ما بدون معلم بماند؛ ما تلاش می‌کنیم این مشکل را به‌گونه‌ای حل کنیم.» او درباره اینکه چگونه 10هزار معلم کم دارید ولی می‌گویید کلاسی بدون معلم نیست، اظهار داشت: برای جبران این کمبود 2800نفر از معلمانی که بازنشسته شده بودند‌ را دوباره به‌کار گرفتیم، 700نفر استخدام جدید داشتیم و 600نیرو نیز از شهرهای دیگر به تهران منتقل شدند.

همچنین 1300نیرویی که در سال‌های قبل به تهران منتقل شده بودند حضورشان در تهران تمدید شد. باقری افزود: برای 5700کسری معلم باقیمانده نیز از حق‌التدریس شاغلان و بازنشسته‌ها که طبق قانون یک‌سوم زمان شاغلان می‌توانند خدمت کنند استفاده کرده‌‌ایم؛ استفاده از نیروهای شرکتی هم جزو راه‌حل‌های نهایی بود که از آن استفاده کردیم.

استفاده گسترده از معلمان بازنشسته در حالی است که طبق قانون استفاده دوباره از نیروهای بازنشسته ممنوع است، همچنین وزیر آموزش و پرورش در خردادماه امسال به‌دنبال تجاوز به تعدادی دانش‌آموز در یکی از مدارس غرب تهران، استفاده از نیروهای خدمات شرکتی را منع کرده بود اما با این حال باز هم آموزش و پرورش در بزنگاه کمبود نیرو، متوسل به آن شده است. اسماعیل رمضانی، آموزگار و مشاور تربیتی درباره به‌کارگیری نیروهای بازنشسته و خدمات شرکتی به‌عنوان معلم گفت: بسیاری از این نیروهای بازنشسته با روش‌های جدید آموزشی آشنایی ندارند، ضمن اینکه انگیزه لازم برای مواجهه با کودکان و نوجوانان پرانرژی را نیز دارا نیستند. وی ادامه داد: از آن بدتر نیروهای شرکتی هستند که اصلا مدرک تحصیلی و مهارت‌های لازم دبیری در آنها کنترل نمی‌شود و این افراد بدون گذشتن از فیلترهای لازم به کلاس درس می‌روند. موارد متعدد و بی‌شماری هست که اتفاقا مدیران آموزش و پرورش هم از آن آگاه هستند و می‌دانند که این معلمان باعث افت شدید آموزشی در دانش‌آموزان شده‌اند؛ موارد اخلاقی به کنار. هفته دوم سال تحصیلی جدید به میانه راه رسیده است و از یک سو خانواده‌های نگران چشم به راه معلمی هستند که آموزش و تربیت فرزندانشان را به‌عهده بگیرد و از سوی دیگر مدیرانی قرار دارند که این نگرانی را بی‌مورد و قابل حل می‌دانند.