خیز اروپا برای پایان سلطه دلار

محمدامین خرمی/ خبرنگار
کمتر از 40روز مانده به آغاز تحریم‌های یکجانبه بانکی آمریکا علیه ایران، محمدجواد ظریف از نخستین گام عملی اروپایی‌ها برای ایجاد کانالی مالی در تعامل با ایران خبر داده است؛ اقدامی که در نگاه کلان‌تر با هدف پایان‌دادن به تسلط آمریکا بر نظام مالی جهانی، دنبال می‌شود.

وزیر خارجه که در ادامه نشست‌ سالانه مجمع عمومی سازمان ملل همچنان در نیویورک به‌سر می‌برد، در گفت‌وگو با صداوسیما، موافقت 7بانک مرکزی در اروپا برای پیوستن به «سازوکار ویژه» مالی تعیین‌شده از سوی اتحادیه اروپا را نخستین گام عملی اروپایی‌ها برای مقابله با تحریم‌های بانکی آمریکا علیه ایران دانست. سازوکار ویژه مالی طرحی است که پیش از این خبر راه‌اندازی آن از سوی فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مطرح شده بود. به نام بانک‌های اروپایی اشاره‌ای نشده، اما به گفته محمدجواد ظریف این بانک‌ها توافق کرده‌اند سازوکار ویژه مالی را تا پیش از آغاز تحریم‌های بانکی آمریکا فعال کرده و در گام بعدی آن‌را به یک نهاد مستقل تبدیل کنند که مدیریت‌کننده مبادلات مالی میان ایران و اروپا خواهد بود. فدریکا موگرینی هفته گذشته در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل ابراز امیدواری کرده بود که ابزار مالی مدنظر 1+4 برای دورزدن تحریم‌های آمریکا تا روز 10آبان یعنی 3روز قبل از آغاز تحریم‌ها آغاز به‌کار کند. دونالد ترامپ همانطور که وعده داده بود حدود 5‌ماه پیش آمریکا را از توافق هسته‌ای با ایران خارج کرد تا زمینه برای بازگشت تحریم‌هایی که براساس برجام لغو شده بودند، فراهم شود. دور اول تحریم‌ها حدود 2‌ماه پیش آغاز شد و صنایع خودرویی، فولاد، فرش و فروش هواپیما به ایران را هدف قرار داد. دور دوم تحریم‌ها که به فاصله 90روز از دور اول آغاز خواهد شد، مبادلات بانکی با ایران و خرید نفت خام را ممنوع می‌کند. مجموع این اقدامات البته بارها از سوی اتحادیه اروپا و کشورهای باقیمانده در برجام با مخالفت روبه‌رو شده است. سازوکار ویژه مالی که از سوی فدریکا موگرینی معرفی شده، در چارچوب تلاش‌های اتحادیه اروپا برای زنده نگه‌داشتن برجام و ادامه تعامل اقتصادی شرکت‌های اروپایی با ایران انجام می‌شود. در این سیستم، دلار از مبادلات مالی حذف خواهد شد و یورو جایگزین آن می‌شود.


اروپا؛ بازیگر بین‌المللی
محمدجواد ظریف همچنین به سخنان هفته گذشته فدریکا موگرینی اشاره کرد و گفت: «همانگونه که خانم موگرینی گفته، این راهکار ویژه صرفا برای استفاده اروپا نیست، بلکه سایر کشورها و شرکت‌هایی که با ایران تعامل مالی دارند هم می‌توانند به‌منظور واریز پول به‌حساب ایران و همچنین برداشت پول صادرات خود به ایران از حساب ایران در این چارچوب اقدام کنند.»

حذف دلار از مبادلات میان اروپا و ایران و جایگزینی یورو با آن باعث خواهد شد تراکنش‌ها از چشم وزارت خزانه‌داری آمریکا دور بماند. مبادلات نیز احتمالا در بستری که از سوی سوئیفت تامین خواهد شد یا در بستری مستقل از آن انجام می‌شود. طبق گزارشی که 2هفته پیش در هفته‌‌نامه آلمانی‌زبان اشپیگل منتشر شد، ایده اصلی راه‌اندازی نهاد مستقل مالی یا همان سازوکار ویژه از سوی فرانسه پیشنهاد شده است. ایده ایجاد یک بستر الکترونیکی مستقل از سوئیفت برای انجام مبادلات بانکی اروپا با ایران اما ‌ماه گذشته از سوی هیکو ماس، وزیر خارجه آلمان مطرح شد. این 2 کشور جزو اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران هستند و تلاش می‌کنند همچنان ارتباط میان شرکت‌های کوچک و متوسط خود با بازار ایران را حفظ کنند.
موضوع جایگزینی یورو با دلار در مبادلات تجاری اروپا با دیگر کشورها پیش از این از سوی ژان کلود یونکر، رئیس کمیسیون اروپا، ‌ماه قبل در سخنرانی سالانه او در پارلمان اروپا مطرح شد. یونکر طی سخنانی بی‌سابقه گفت که اروپا برای پرداخت پول 80درصد از انرژی وارداتی خود از دلار استفاده می‌کند درحالی‌که تنها 2درصد از انرژی مورد نیاز اروپا از آمریکا تامین می‌شود. او خواستار جایگزینی یورو با دلار در روابط تجاری کشورهای عضو اتحادیه اروپا با جهان شد و گفت که اروپایی‌ها باید برای تقویت جایگاه یورو در صحنه بین‌الملل تلاش کنند. سخنان یونکر در چارچوب نگاه کلان‌تر او به مسائل بین‌المللی بود. او گفت: «اروپا دیگر نمی‌تواند تماشاچی وقایع بین‌المللی باشد. اروپا باید یک بازیگر فعال جهانی باشد؛ اروپا باید معمار دنیای فردا باشد.» سخنان بی‌سابقه یونکر را فدریکا موگرینی کامل کرد. او نیز طی سخنانی در پارلمان اروپا گفت که اروپا با گذشت 70سال از جنگ جهانی دوم، اکنون «بالغ» شده است. او گفت: «ما اکنون یک قدرت جهانی هستیم.» اروپایی‌ها طی ماه‌های گذشته به سیطره دلار بر سیستم مالی جهانی اشاره و از آمریکا به‌خاطر استفاده از دلار به‌عنوان ابزاری برای تنبیه مخالفانش انتقاد کرده‌اند. وزیر دارایی فرانسه بارها در موضعگیری‌های تند علیه آمریکا تأکیده کرده که واشنگتن نمی‌تواند پلیس اقتصادی دنیا باشد. در دیگر کشورها ازجمله آلمان نیز مقام‌های دولتی به آمریکا به‌خاطر سوء‌استفاده از قدرتی که به‌دلیل استفاده از دلار در مبادلات جهانی پیدا کرده است، انتقاد کرده‌اند. پرونده هسته‌ای و تلاش اتحادیه اروپا برای دور‌زدن تحریم‌های ایران اکنون فرصتی پیش روی اروپایی‌ها قرار داده تا به سلطه آمریکا پایان دهند و خود را در دوره‌ای که دونالد ترامپ مخالف پرداختن چندجانبه‌گرایی در صحنه بین‌الملل است، به‌عنوان یک بازیگر عمده جهانی معرفی کنند. استفاده از ابزار تحریم، تنها گزینه وزارت خزانه‌داری آمریکا برای مهار طرح اروپایی‌ها در دور‌زدن تحریم‌های بانکی ایران است. درصورت استفاده آمریکا از ابزار تحریم علیه بانک‌های مرکزی کشورهای اروپایی، هم ضرورت شکل‌گیری نهاد مالی مستقل از آمریکا بیشتر خواهد شد و هم اروپایی‌ها را در این مسیر مصمم‌تر خواهد کرد.