ضعف گفت‌وگو با‌ مردم‌‌

715نفر از دانش‌آموختگان و دانشجویان دانشگاه‌های کشور طی نامه‌ای به مسئولان از آنان خواسته‌اند بدون حائل و تشریفات در میان مردم حاضر شوند و مطالبات آنان را بشنوند و در اسرع وقت برای حل مشکلاتشان اقدام کنند. یک روز قبل از انتشار این نامه، حسن روحانی، رئیس‌جمهور در جلسه هیأت دولت به وزیران، معاونان و همه مسئولان بخش‌های اجرایی کشور ماموریت داده بود به‌طور روزانه با مردم مشکلات را در میان بگذارند و اگر مسئله‌ای پیش می‌آید، مردم باید بدانند. با این حال چهره‌هایی مثل غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی معتقدند دولت به لحاظ روابط عمومی، بیان مطالب و کارهای خود ضعف‌های فراوانی دارد و باید این ضعف‌ها را پوشش دهد. کرباسچی در گفت‌وگو با سایت رویداد 24 گفت: درگذشته هم این قضیه بارها مطرح و همواره خواسته‌ شده که مجموعه دولت ارتباط خبری و رسانه‌ای و گفت‌وگو‌ی خود را با بدنه اجتماعی بیشتر کند زیرا این مسئله لازم است. در گفت‌وگو با چهره‌های سیاسی و رسانه‌ای کشور راه‌های ارتباطی مسئولان و مردم را بررسی کرده‌ایم.

تغییر جهت‌ها به مردم اعلام شود ابراهیم اصغرزاده، فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم گفت، گام اصلی و ابتدایی دولت برای بهبود رابطه با مردم این است که باید با شفافیت و صراحت با مردم سخن بگوید و اقدامات قانع کننده‌ای را برای آنها انجام دهد. به‌عنوان مثال وقتی که رئیس‌جمهور در زمان تقدیم لایحه بودجه سال97 از حذف 30میلیون یارانه‌بگیر سخن می‌گوید، این طبقات میانی جامعه هستند که احساس نگرانی می‌کنند به همین دلیل دولت در اقدامی جایگزین باید با شفافیت کامل اعلام کند که حوزه جایگزینی را برای تأمین اشتغال‌زایی درنظر گرفته است و جهت‌گیری‌اش از سمت جیب مردم را به سمت طبقات مرفهی نشانه بگیرد که از طریق رانت‌های اقتصادی هر روز قدرت بیشتری در اقتصاد به‌دست می‌آورند. این تغییر جهت باید رسما به مردم اعلام شود و مردم بدانند که به‌جای قطع یارانه نقدی آنها اقتصاد پنهانی کشور و یا برخی مؤسسات فرهنگی ذینفع هستند که بودجه‌شان دستخوش تغییر می‌شود.

صادقانه و شفاف صحبت کردن هزینه دارد ناهید خداکرمی، عضو شورای شهر در گفت‌و‌گو با همشهری گفت: شاید یکی از دلایل اینکه اطلاع‌رسانی و گفت‌وگو با مردم به گونه‌ای نبوده که اکنون مردم از همه چیز مطلع باشند (آنطور که رئیس‌جمهور اشاره کرده‌است) این باشد که همواره در کشور ما صحبت صادقانه هزینه داشته است. فضای نقد در کشور ما به گونه‌ای است که بیشتر به سمت نقد غیرمنصفانه متمایل است زیرا حاکمیت هم در برابر نقد کم تحمل نشان داده است. از طرفى دولتی‌ها و مسئولان اگر بخواهند صادقانه و شفاف صحبت کنند مجبور به محاسبه می‌شوند و باید این را بررسی کنند که صحبت‌ها و اطلاع‌رسانی‌‌شان چه تبعاتی دارد. به این دلیل دچار ملاحظه‌کارى یا سکوت می‌شوند. رسانه‌‌ها هم به همین دلیل دچار خودسانسوری می‌شوند. خداکرمی افزود: شفاف صحبت کردن در کشور ما هزینه بالایی دارد.  در چنین فضایی است که ما بیشتر از آنکه روی داشته‌هایمان مانور بدهیم و درباره داشته‌ها و دستاوردها اطلاع رسانی کنیم، درباره نقص‌ها و نداشته‌ها بیشتر حرف می‌زنیم. البته مشکلات در زمینه فساد، ناکارآمدی و عدم شفافیت سبب بروز بدبینی مردم شده و  حق دارند که بى اعتماد شوند؛ اما مسئولان باید درباره داشته‌ها و نقاط قوت هم با مردم صحبت کنند. ما نقاط قوت هم داریم مثل جوانان تحصیل‌کرده و نعمت فرهنگی؛ مسئولان باید با مردم شفاف صحبت کنند. این همان شیوه‌ای است که ما در شورای شهر تهران در پیش گرفته‌ایم و می‌گوییم مردم باید از همه چیز مطلع شوند. عضو شورای شهر تهران گفت: مسئولان نباید از مردم چیزی را پنهان کنند. از سوی دیگر رابطه میان مردم و مسئولان قطع است و مسئولان فکر می‌کنند مردم همان عده‌ محدودی هستند که در پیرامون آنها هستند و صدایشان از هر تریبونى شنیده مى شود. در چنین شرایطی مسئولان از تنوع خواسته‌ها و حتی تفاوت طبقاتی مردم مطلع نیستند. مردم و خواسته‌هاى آنها را باید جدى گرفت و همه ما هم می‌بایدهنر گفت‌وگو و توجه به حرکت و نیازهاى اجتماعى یکدیگر را یاد بگیریم. دولت از مردم است، با آنها شفاف صحبت کنید، واقعیت ها را بگویید حتى اگر هزینه داشته باشد.

ارتباط مستقیم با مردم غلامرضا مصباحی‌مقدم، سخنگوی جامعه روحانیت مبارز در گفت‌وگو با «همشهری» راهکارهایی را برای رساندن صدای اعتراض‌های مردم به مسئولان مطرح کرد؛ یکی اینکه نمایندگان مجلس در حوزه‌های انتخابیه خود و در میان مردم حضور پیدا کنند و خواسته‌ها و مطالبات آنها را بشنوند و سپس در مجلس آنها را بازتاب بدهند. راهکار دومی که این فعال سیاسی اصولگرا حائز اهمیت می‌داند این است که فرمانداران به‌عنوان نمایندگان دولت حرف مردم را مستقیما بشنوند. به باور وی، صرف حضور مستقیم مسئولان دولت در میان مردم باعث فروکش کردن تنش و هیجانات مردم خواهد شد. شکل‌گیری اجتماعات مردمی در ورزشگاه‌ها و سر دادن شعارها بدون تعرض به اموال عمومی و سخنرانی نمایندگان معترضین در پشت تریبون، پیشنهادی است که به زعم مصباحی‌مقدم در تخلیه هیجانات مؤثر و مفید خواهد بود. این عضو جامعه روحانیت مبارز ارتباط مستقیم مسئولان دولت‌های نهم و دهم با مردم و حضور آنها در میان مردم را عاملی می‌داند که مانع از انباشت نارضایتی‌ها در بین مردم می‌شد. وی ضمن تأکید بر انتقاداتی که نسبت به دولت‌های قبل دارد، حضور رئیس‌جمهور و مقامات دولت‌های قبلی در میان مردم و رسیدگی به مشکلات یکایک آنها را مهم ارزیابی می‌کند.

روش تاکسی‌نشینی را جدی بگیرید ناصر ایمانی، فعال سیاسی و رسانه‌ای اصولگرا هم در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه مسئولان درخصوص اعتراض‌ها باید به مردم درباره مشکلات پاسخگو باشند، گفت: در طول 20سال گذشته اکثر مسئولان نتوانسته‌اند اعتماد مردم را جلب کنند. وی با تبیین اینکه بی‌انصافی است که واقعیت را فقط منتسب به این دولت بکنیم، گفت: در طول این دو دهه برای همین بوده است که گاهی اگر مسئولان گزارشی هم به مردم می‌دهند مردم نمی‌توانند به آنها اعتماد کافی داشته باشند. 

ناصر ایمانی در پاسخ به اینکه مسئولان از چه راهی برای پاسخگویی می‌توانند استفاده کنند هم گفت: مسئولان می‌توانند از روش تاکسی برای آشنا شدن با مشکلات کشور اقدام کنند. در واقع با این روش می‌توانند به‌صورت واقعی در میان مردم باشند. حضور آنها در وسایل نقلیه عمومی بدون همراهی تشریفات این فاصله‌ها را کم و آنها را واقع‌بین می‌کند. وی می‌گوید: گزارش مشکلات به مردم و آشنا شدن به وضعیت آنها زمانی جواب می‌دهد که خود مسئولان هم به لحاظ مالی تفاوت چندانی با عامه مردم نداشته باشند. مسئولان باید خودشان توانایی مدیریت را در خودشان ببینند. مسئولانی که توانایی مالی‌شان تفاوت زیادی با عامه مردم دارد، مشکلات حقیقی را درک نمی‌کنند. وی افزود: آنها برای انتقال مطالب و گزارش‌های خود به مردم، رسانه کم ندارند.

پاسخگویی، حق مردم است حسین میرمحمدصادقی، مدیر گروه حقوق جزای دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این سؤال همشهری که چرا مردم حرف مسئولان را نمی‌شنوند، گفت: دلیلش این است که مسئولان از مردم دور شده‌اند. امروز اگر فردی بخواهد به یک مسئول دسترسی داشته باشد تقریبا امکان‌پذیر نیست و این مسئله چه در دولت و چه در قوه قضاییه به‌صورت جدی وجود دارد. مسئول دفتر‌های آقایان امکان دسترسی ارباب رجوع را فراهم نمی‌کنند. وی در ادامه گفت: براساس قواعد حقوق پذیرفته شده در همه دنیا، «اصل اختیارات توأم است با تکالیف». این اصل به این معناست که کسی نمی‌تواند حقوقی داشته باشد اما در مقابل پاسخگو نباشد. میرمحمد صادقی گفت: در قانون اساسی در موارد متعددی حقوقی برای مسئولان درنظر گرفته شده است و در ادامه بنا به همین اصل، آنها باید در قبال وظایفی که دارند به مردم هم پاسخگو باشند.

این استاد حقوق با بیان اینکه اتفاقات اخیر این مسئله را به همه گوشزد کرد که مردم حق اعتراض دارند، تأکید کرد: اصل 27قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حق اعتراض را در چارچوب قانون به رسمیت شناخته است. این اصل می‌گوید: تشکیل اجتماعات و راهپیمایی‌ها بدون حمل سلاح به شرط آنکه مخل مبانی اسلام نباشد، آزاد است. وی افزود: البته اعتراض در چارچوب قانون پذیرفته شده است و این را دنیا پذیرفته و در همه جای دنیا هنگام راهپیمایی، برگزار‌کننده مشخص است و متعهد است که نظم عمومی را حفظ کند. این نکته هم مهم است که صدور مجوز باید سهل باشد. وی در پاسخ به اینکه حقوق ملت چگونه در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است و چگونه مسئولان باید در قبال وظایف خود به مردم گزارش دهند هم گفت: فصل سوم قانون اساسی از اصل 119به بعد نسبت به حقوق ملت مورد تأکید قرار گرفته است.

در این زمینه می‌توان به چند اصل از قانون اساسی اشاره کرد. فصل سوم قانون اساسی که عنوان آن حقوق ملت است در اصل نوزدهم می‌گوید: مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود. بنابراین علاوه بر اینکه مردم حق دارند از مسئولان پاسخ مناسب در قبال مشکلات بشنوند، همین حق هم برای همه به‌صورت مساوی تعریف شده است. وی در پاسخ به اینکه مسئولان چگونه می‌توانند به مردم پاسخ بگویند و با آنها سخن بگویند هم گفت: ازجمله وظایف دیگر مسئولان پاسخگویی به مطبوعات است. مطبوعات مستقل و آزاد مشکلات مردم را منعکس می‌کنند و باید براساس قانون بتوانند این مشکلات را هم انعکاس دهند و هم مطالبه‌گری کنند. مسئولان هم لازم است به مطبوعات و رسانه‌ها به‌طور عام پاسخگو باشند. البته آزادی رسانه‌ای مطبوعات هم در چارچوب شرع و قانون است.اصل بیست و چهارم قانون اساسی در این زمینه می‌گوید: نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می‌کند. 

نقش رسانه‌ها و مطبوعات در ارتباط میان مسئولان و مردم علی تاجرنیا از نمایندگان مجلس ششم در گفت‌وگو با «همشهری»، در ارتباط با دلایل شکل‌گیری تجمعات اعتراضی اخیر در شهرهای مختلف کشور به شکل‌گیری یک فضای بی‌اعتمادی بین مردم و ارکان مدیریت کشور اشاره کرد که نه‌تنها به قوه مجریه، بلکه با عملکرد سایر قوا و نهادهای تأثیرگذار حاکمیت مرتبط است. وی شکل‌گیری فساد اقتصادی در کشور که به‌صورت مشخص از دولت نهم و دهم آغاز شد را در به‌وجود آمدن این فضای بی‌اعتمادی مؤثر دانست و افزود: احساس تبعیض در میان مردم موجب ایجاد شکاف بین مردم و مجموعه حاکمیت شده و دولت به‌عنوان مسئول اجرایی کشور بیش از همه در معرض این آسیب قرار گرفته است.

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب درخصوص ضرورت نهادمند کردن ارتباط میان مردم و دولت، بر نقش مؤثر مطبوعات و رسانه‌ها به‌عنوان زبان گویا و مورد اعتماد مردم اشاره کرد که فعالیت آنها در نتیجه برخوردهای قضایی طی سال‌های گذشته محدود شده است. در چنین شرایطی مردم چنین احساس می‌کنند که پیام آنها به گوش مسئولان و دولتمردان نمی‌رسد. به گفته وی سخنان بی‌پرده رئیس‌جمهور که اخیرا در ارتباط با لزوم پاسخگویی وزرا و هیأت دولت مطرح شد، می‌تواند نقطه آغازی برای پاسخگویی دولتمردان به مردم باشد. با این حال، تاجرنیا بر این باور است که دولتمردان نمی‌توانند به‌صورت رودررو به قاطبه مردم پاسخگو باشند. مردم باید خواسته‌ها و مطالبات خود را از طریق رسانه‌ها، تشکل‌ها و احزاب و نهادهای مدنی و صنفی و سندیکاها بیان ‌کنند. او با اشاره به پیچیدگی‌های برگزاری یک همایش معمولی در دانشگاه که نیازمند دریافت مجوز از نیروی انتظامی و اماکن و پرداخت وجه به آنهاست، گفت: در چنین فضایی اجرای قانون اساسی که به برگزاری آزادانه راهپیمایی توسط مردم تأکید دارد و نیز صحبت از پاسخگویی مسئولان در حد شعار باقی خواهد ماند. به‌گفته تاجرنیا، با وجود آزادی فعالیت نهادهای مدنی، شکل‌گیری اعتراضات کور غیرممکن خواهد بود و از سوءاستفاده بیگانگان و دشمنان نظام از اینگونه اعتراضات نیز جلوگیری خواهد شد. زمانی که تشکل‌های صنفی جلودار برنامه‌های اعتراضی باشند و نظرات مردم را به مسئولان منتقل کنند، بسیاری از مسائل با هزینه کمتری مطرح خواهد شد.

تاجرنیا با اشاره به شرایط کنونی دولت در برابر اعتراضات مردمی، بر ضرورت اجرای برخی اقدامات ضرب‌الاجلی تأکید کرد و گفت: با توجه به اینکه کشور با بحران مالی و بیکاری بخش زیادی از جوانان مواجه است، دولت به جای قطع یارانه اقشار ضعیف، باید از هزینه‌های اضافی خود به‌شدت بکاهد. وی به حذف بودجه نهادهایی که هیچ‌گونه کارایی مؤثر و مفید برای کشور و مردم ندارند و نیز سفرهای اختصاصی و پرهزینه وزرا و اعضای هیأت دولت اشاره کرد و گفت: دولت باید در راستای صرفه‌جویی در این نوع هزینه‌ها گام بردارد و اقدامات خود را با مردم در میان بگذارد.

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب معتقد است که دولت در اقدامی عاجل باید شفاف‌سازی‌ کرده و اعلام کند که شرایط کنونی محصول چه نوع رفتارها و تصمیمات غلطی است؟ چه کسانی از رانت‌های بزرگ اقتصادی بهره می‌برند؟ کدام بنگاه‌ها و مجموعه‌ها از معافیت‌های نابرابر برخوردار هستند؟ چه کسانی از واردات سود می‌برند که منجر به مشکلات در بخش تولید می‌شود؟ اگر به این سؤالات به‌صورت شفاف پاسخ داده شود، مردم هم حس خواهند کرد که دولت برای انجام اصلاحات نیاز به زمان دارد. مردم باید عزم لازم را در دولت برای حل مشکلات ببینند و حس کنند.

دیالوگ حاکمیت با مردم مفید نبوده است محمد مهاجری، فعال رسانه‌ای با بیان اینکه دیالوگ مجموعه حاکمیت با مردم مفید نبوده است به همشهری گفت: این اتفاق منحصر به قوه مجریه نیست و بین قوه مقننه یا قوه قضاییه با مردم نیز همین مشکل وجود دارد. اگر گذر مسئولان به ساختمان مجلس بیفتد تعداد زیادی از مردم دیده می‌شوند که منتظر هستند تا با نمایندگان خودشان حرف بزنند. اگرچه بخشی از خواسته‌های مردم شخصی است ولی به‌طور کلی ارتباط مردم با حاکمیت سیستماتیک و ارگانیک نبوده است و مردم نتوانسته‌اند از طریق رسانه‌های عمومی و امکاناتی که قوا با مردم دارند قانع شوند. مهاجری همچنین با بیان اینکه مردم بسیاری در مراکز قضایی و هیأت‌های حل اختلاف سردرگم هستند، افزود: ارتباط دوسویه و تعاملی میان این نهاد با مردم نیز وجود ندارد و چون بخش مهمی از مطالبات مردم توسط حاکمیت نادیده گرفته می‌شود، این مطالبات بیشتر از سوی قوه مجریه مورد انتظار قرار می‌گیرد. مردم چون نمی‌توانند از آن کانال‌ها مشکلات‌شان را حل کنند مجبورند مستقیم از طریق دولت وارد شوند.

دولت در استفاده از رسانه ها با ضعف برنامه ریزی و مدیریت مواجه است  بهروز گرانپایه، فعال رسانه‌ای هم گفت: امروزه یکی از ابعاد وظایف نهاد دولت به‌عنوان قوه مجریه کشور ارائه اطلاعات و گزارش فعالیت‌ها، برنامه‌ها و سیاست‌ها به جامعه است. اساسا اطلاعات، یکی از منابع و امکاناتی است که درجهت بهبود فعالیت‌های تولیدی و خدماتی جامعه قرار می‌گیرد و جنبه تفریحی و سرگرمی ندارد. مردم برای هر نوع فعالیتی نیاز به اطلاعات دارند و کسب این اطلاعات در معیشت افراد جامعه پرفایده و تأثیر‌گذار است. تمام برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مردم براساس همین اطلاعاتی است که باید از دولت کسب شود. لذا باید دست مردم از اطلاعات و گزارش فعالیت‌ها و برنامه‌های دولت پر باشد. اینکه مسیر دولت کجاست؟ پروژه‌های دولت چیست و کجاست؟ چشم‌اندازهای دولت در زمینه خدمات تولید صنعت و کشاورزی چیست؟ و... اطلاعات مهمی است که باید در اختیار مردم قرار گیرد. بنابراین هم از نظر اطلاع‌رسانی و هم از نظر نیاز مردم به اطلاعات این اقدامات لازم است.

همچنین مردم حق دارند که بدانند دولت منتخب‌شان در این زمینه چقدر شفافیت و دقت در برنامه‌ها و فعالیت‌ها دارد.در جوامع مدرن این مسئله جنبه نهادینه پیدا کرده است و دولت‌ها هر نوع تصمیم، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌شان را به اطلاع جامعه می‌رسانند. مردم نیز با اتکا به این اطلاعات فعالیت‌های خود را پیش می‌برند. این نیاز دوطرفه است. دولت نیز برای جلب اعتماد مستمر مردم و حفظ ارتباط با آنها باید اطلاعات را در اختیار جامعه قرار دهد.این اعتماد سرمایه انسجام است. خوشبختانه امروزه ابزار‌های لازم برای ارتباط دولت با مردم وجود دارد و دولت می‌تواند از طرق مختلف اطلاعات را به سمع و نظر مردم برساند.

اما در جامعه ما استفاده از وسایل و امکانات ارتباطی هنوز شکل‌های راحت و روانی مانند جوامع مدرن پیدا نکرده است. مهم‌ترین وسیله ارتباطی موجود در کشور به‌صورت مستقیم و مستقل در اختیار دولت نیست. در قانون اساسی رادیو و تلویزیون در اختیار دولت نیست. با وجود این، دولت می‌تواند طی یک برنامه‌ریزی مشخص از این امکان که به‌صورت مستقیم در اختیارش نیست استفاده کند و با مردم حرف بزند. نه‌تنها رئیس‌جمهور بلکه وزرا هم باید با مردم صحبت کنند و اطلاعات را در اختیار جامعه قرار دهند. عنصر دوم و اصلی ارتباطات، مطبوعات است. به‌رغم اینکه مطبوعات از محدودیت رادیو و تلویزیون برخوردار نیستند اما دولت از مطبوعات نیز به‌صورت بهینه استفاده نمی‌کند. متأسفانه رئیس‌جمهور بهای لازم را به رسانه‌ها و مطبوعات نداده است. تعداد مصاحبه‌های مطبوعاتی آقای روحانی طی 5سال گذشته از تعداد انگشتان 2دست هم کمتر بوده و تنها در مقاطع انتخابات مصاحبه‌های مطبوعاتی صورت گرفته است.  بنابراین، هر چند دولت در استفاده از ابزارهای رسانه‌ای موثر برای اطلاع رسانی برنامه ها و فعالیت هایش و پاسخگویی به پرسش های مردم، مانند رادیو و تلویزیون محدودیت دارد، ولی در استفاده از سایر رسانه ها نیز با ضعف برنامه ریزی و مدیریت مواجه است. استفاده غیر بهینه و ناکارآمد از ابزارهای رسانه ای ممکن و در اختیار مانع حضور موثر و گسترده دولت در افکار عمومی شده است. دولت برای پر کردن این شکاف- که می تواند به پاشنه آشیل تبدیل شود- باید چاره‌اندیشی کند.