درنگ
پای حق‌السکوت به مشکلات زن و شوهری باز شده است؟
عبور از خط قرمز خیانت با پرداخت حق‌السکوت
امین رفیعی‌پورروانشناس می‌گوید: بعضی‌ها با دریافت پول، خانه و اتومبیل از افشای خیانت همسر می‌گذرند
نورا عباسی
زمانی که صحبت از حق‌السکوت می‌شود، شاید بسیاری ذهنشان به سمت پرونده‌های سیاسی برود و مسئولی را تصور کنند که برای افشانشدن خلافش حاضر است به شیوه‌های مختلفی، فاش‌کننده رازهایش را ساکت کند اما با رواج خیانت در میان زن‌ها و مردها باید گفت که پای حق‌السکوت به پرونده‌های مربوط به مسائل خانواده‌ها هم گشوده شده است. برای یافتن ردپای حق‌السکوت در مسائل خانوادگی سراغ دکتر امین رفیعی‌پور، متخصص روانشناسی سلامت رفتیم و با او در این رابطه به گفت‌وگو نشستیم.
رفیعی‌پور پیش از آنکه به موضوع حق‌السکوت بپردازد، ابتدا مفهوم سوءاستفاده عاطفی را به‌عنوان نقطه شروع این اتفاق توضیح داد؛ «در ابتدا باید مفهومی به نام سوءاستفاده عاطفی را شفاف کنیم؛ چراکه این سوءاستفاده در فرهنگ ما بسیار شایع است اما کمتر به آن توجه شده. حق‌السکوت وقتی در چارچوب خانواده رخ می‌دهد، باید گفت که یک سوءاستفاده عاطفی است. ترساندن، تحت کنترل درآوردن، تحقیرکردن فرد و... مجموعه‌ای از سوءاستفاده‌های عاطفی را شامل می‌شود که موجب افزایش افسردگی، سردرگمی و کاهش عزت‌نفس زوجین می‌شود.»
سوء استفاده عاطفی
این متخصص روانشناسی سلامت، سلطه‌جویی را مهم‌ترین هدف سوءاستفاده عاطفی معرفی می‌کند؛ «این وابستگی عاطفی موجب می‌شود تا طرف مقابل از ابزارهای مختلفی برای رسیدن به هدفش استفاده کند و حق‌السکوت هم می‌تواند یک شیوه برای این سوءاستفاده عاطفی باشد؛ مثلا فردی را در نظر بگیرید که همسرش را تهدید می‌کند که اگر این موضوع را به خانواده‌ام بگویی، تو را طلاق می‌دهم. این مصداق کامل حق‌السکوت‌گرفتن در خانواده است و بارها دیده‌ام که فرد برای آنکه به خواسته‌اش برسد، همسرش را به طلاق تهدید می‌کند.»
رواج رفتارهای مبتنی بر حق‌السکوت در میان خانواده‌ها نگرانی‌ای است که رفیعی پور از آن به‌عنوان نقطه تاریک در روابط زناشویی یاد می‌کند؛ «به دلیل افزایش حس قدرت‌طلبی در میان زوج‌ها، گرفتن حق‌السکوت در خانواده‌ها نمود بیشتری پیدا کرده است.»
از نظر این متخصص روانشناسی سلامت، باج‌خواهی عاطفی هم یکی از قدرتمندترین اشکال سلطه‌جویی است. فرد در این مدل رفتاری- آگاهانه و غیرآگاهانه- به‌وسیله سوءاستفاده، ترس و احساس گناه تلاش می‌کند تا همسرش به خواسته‌اش تن بدهد؛ مثلا فردی به همسرش می‌گوید اگر این کار را نکنی من ارتباطم را با تو پایان می‌دهم. حتی ممکن است فرد قهر یا دعوا کند تا به خواسته خودش از طریق همین تهدیدها و حتی «گرفتن باج سبیل» جامه عمل بپوشاند.
خیانت، خط قرمزی است که عبور از آن اگر منجر به جدایی نشود، ممکن است با راه‌حلی به نام«حق‌السکوت» نخ باریک رابطه زن و شوهر را متصل نگه‌داشته شود. رفیعی پور با مثال در این رابطه توضیح می‌دهد: «مثلا آقایی به همسرش خیانت کرده بود، همسرش خرید یک اتومبیل را شرط ادامه زندگی دانسته و گفته بود که اگر برای من یک اتومبیل بخری من این موضوع را به خانواده‌ات نمی‌گویم و آبرویت را نمی‌برم. این به نوعی حق‌السکوت و باج‌سبیل‌دادن است. خیانت یکی از خطوط قرمز روابط زناشویی است. به قول معروف می‌گویند کسی که با خیانت زندگی می‌کند یک پیوند زخم‌خورده را پیش می‌برد و این زخم به‌راحتی التیام نمی‌یابد».
ببخش تا ببخشم
رفیعی‌پور می‌گوید: «در سال‌های فعالیت در حوزه خانواده با موارد بسیاری از خیانت‌هایی که به حق‌السکوت ختم شده است، روبه‌رو شده‌ام؛ به‌عنوان مثال خانمی در خاطرم هست که همسرش به او خیانت کرده بود و به همسرش گفته بود اگر می‌خواهی این موضوع را به کسی نگویم باید خانه را به نام من بزنی یا مردی که خیانت همسرش برایش برملا شده بود، بخشیدن مهریه را شرط ادامه زندگی قرار داد و خانم هم از ترس اینکه آبرویش در میان خانواده و دوستانش از بین برود، این خواسته را قبول کرد. متأسفانه بسیاری از افراد به‌دلیل هراس از آبرویشان و برای سرپوش‌گذاشتن بر اشتباهی که انجام داده‌اند، تن به حق‌السکوت می‌دهند؛ درحالی‌که با مراجعه به مشاوره‌های خانواده می‌توانند مشکلاتی به این شکل را حل کنند».
اینکه چه دلیلی باعث می‌شود تا افراد به پرداخت حق‌السکوت تن بدهند و این راه را به‌عنوان راه‌حل نهایی مشکلشان انتخاب کنند، موضوعی بود که این متخصص روانشناسی سلامت در رابطه با آن توضیح داد؛ «دلیل این اتفاق را نمی‌توان در یک عامل جست‌وجو کرد، بلکه در چنین مواقعی ما با چند عامل مواجه هستیم؛ مثلا خانمی وابستگی شدید مالی به همسرش دارد و ممکن است به هر خواسته همسرش تن بدهد. در واقع مجموعه‌ای از وابستگی‌های عاطفی و مالی زمینه را برای باج‌خواهی در روابط زناشویی مهیا می‌کند».
تفکیک جنسیتی
با توجه به اینکه در فرهنگ و عرف ما ،خانم‌ها بیش از آقایان با خط‌قرمز‌های رفتاری و اخلاقی مواجه هستند و کمتر از آن عبور می‌کنند، این سؤال پیش می‌آید که در پرونده حق‌السکوت خانواده‌ها، نقش آقایان پررنگ‌تر است یا خانم‌ها؟ سؤالی که رفیعی‌پور در پاسخ به آن گفت: «هرچند در سال‌های اخیر درصد خانم‌ها در عبور از خط قرمزها بالا آمده است اما هنوز هم در جامعه ما به‌دلیل فرهنگ و عرفی که داریم، آقایان بیشتر خط‌قرمزها را رد می‌کنند؛ بنابراین حق‌السکوتی که آقایان به همسرهایشان می‌دهند بیشتر است».
