بدتر از قتل و خیانت

مسعود پویا 

درخواست حق‌السکوت بدتر است یا خیانت و قتل؟ آلفرد هیچکاک در نخستین فیلم مهم کارنامه‌اش این پرسش را مطرح می‌کند. فیلم «حق‌السکوت» (1929) اولین فیلم ناطق هیچکاک است. البته فیلم ابتدا به‌صورت صامت ساخته شد ولی هیچکاک بنا به درخواست تهیه‌کننده با صداگذاری و فیلمبرداری مجدد چند سکانس آن را ناطق کرد. آن زمان سینما تازه زبان باز کرده بود و هنوز بیشتر فیلم‌ها به‌صورت صامت ساخته می‌شدند. بعد از موفقیت «خواننده جاز» (1928) به عنوان اولین ناطق تاریخ سینما، حق‌السکوت ساخته شد و کمی بعد سینمای ناطق همه‌گیر شد. در فیلم حق‌السکوت آلیس وایت (آنی اوندرا) به نامزدش فرانک وبر (جان لانگدن) که کارآگاه است خیانت می‌کند و با مردی نقاش (سایدل ریچارد) همراه شده و با او به خانه‌اش می‌رود. وقتی نقاش می‌خواهد به آلیس تعرض کند، مقاومت او در نهایت به قتلی ناخواسته می‌انجامد. دستکش‌‌های به‌جامانده از آلیس در صحنه جنایت، درام اثر را رقم می‌زنند. یکی از دستکش‌ها را فرانک وبر پیدا می‌کند و دیگری دست تریسی (دانلد کلتراپ)‌ می‌افتد که می‌خواهد از آلیس حق‌السکوت بگیرد. هیچکاک دوگانه‌ای می‌سازد که یک سویش کارآگاهی عاشق ایستاده و می‌خواهد دختر مورد علاقه‌اش را نجات دهد و سوی دیگرش حق‌السکوت‌بگیری قرار دارد که هیچکاک او را تبدیل به ضدقهرمان اثرش می‌کند. خیانت و جنایتی که در ابتدای فیلم می‌بینیم از دید هیچکاک به‌مراتب قابل پذیرش‌تر از گرفتن حق‌السکوت است. فیلم‌های اولیه هیچکاک کمتر دیده شده‌اند و به‌ندرت مورد توجه منتقدان قرار گرفته‌اند. حتی یکی دو فیلمی که  هیچکاک در ابتدای دهه 30 کارگردانی کرد هم در غبار فراموشی گم شده و زیر سایه شاهکارهای استاد در دهه‌های 40 و 50 قرار گرفته‌اند. در این میان فیلم حق‌السکوت یک استثناست؛فیلمی که در آن بارقه‌هایی از درخشش فیلمسازی نابغه به‌چشم می‌خورد. برخی از مضامین موجود در حق‌السکوت را هیچکاک در فیلم‌های بعدی‌اش به شکلی پخته‌تر به‌کار گرفت. اینکه فیلم ابتدا صامت بوده و بعد به صورت ناطق درآمده هم آسیب‌هایی به ساختار اثر وارد کرده ولی نمی‌شود جذابیت‌ سینمایی این ساخته هیچکاک را نادیده گرفت. 

سکانس تعقیب و گریز فرانک و تریسی در موزه بریتانیا پس از گذشت حدود 90سال از زمان ساخت فیلم، همچنان جذاب و تماشایی است. هیچکاک در همان ابتدای فیلم صحنه قتلی را تدارک می‌بیند و قاتل را هم نشانمان می‌دهد ولی در ادامه با آوردن کاراکتر حق‌السکوت‌بگیر، توجه عاطفی تماشاگر را معطوف به آلیس و نامزد کارآگاهش می‌کند. طوری که مخاطب دوست ندارد آلیس به واسطه قتلش گرفتار پلیس شود و به‌جای آن از مرگ حق‌السکوت‌بگیر احساس رضایت می‌کند. آلیس و نامزدش در نهایت جان سالم از مهلکه به‌در می‌برند ولی انبوه حوادث تلخی که پشت سر گذاشته‌اند رابطه آنها را سرد می‌کند. هیچکاک پایان خوش درامش را با نمایش این سردی کمی به سوی تلخی می‌برد.