دلربایی با معماری ایرانی
روزبه خسروی در برنامه تلویزیونی «کوچهگرد» از روحنواز بودن بناهای قدیمی میگوید
مرتضی گلستانیفر| خبرنگار
روزبهخسروی، مرمتگر آثار تاریخی و استاد دانشگاه و دکتری معماری، در دومین قسمت برنامه تلویزیونی «کوچهگرد»، مهمان برنامه تلویزیون همشهری با اجرای علیرضا مرادی بود. او در این نشست از معماری انسانمحور و چرایی دلنشین بودن بافت تاریخی شهر گفت. اینکه چرا خانههای قدیمی چنانند که باید با آنها چون جانداری دلربا دیدار کرد، ارسی و گرهچینی چیست و چرا معماری مسجد و تکیه وامدار معماری ایرانی است.
جذابیت همیشگی بناهای تاریخی
بافت تاریخی هر چه کهنه و قدیمی باشد باز برای ما زیباست و بین همه بناهای مدرن خودش را به رخ میکشد. روزبه خسروی انسانمحور بودن یا ساخته شدن بنا برای آسایش انسان را دلیل روحنوازی بناهای قدیمی میداند و در توضیح آن میگوید: «معماری در ایران مانند هر رفتاری یک پشتوانه و پیشینه دارد. خانههای قدیمی حیاط مرکزی یا میانسرا داشتند و عموما در سه ضلع آن اتاقهایی برای سکونت طراحی شده بود. شکوهمندترین ضلع با تزئینات فراوان، شاهنشین بود که برای پذیرایی از مهمان ساخته میشد. در دو سوی شاهنشین، در سوی «نسار» (یا سایهدار)، اقامتگاه تابستانی و در بخش «نه سرد» (که آفتابگیر بود)، اقامتگاه زمستانی قرار داشت. اگر از خانهای قدیمی دیدن کرده باشید دیوارهای مشبک «تابشبند» حتما به چشمتان آمده است که با شکستن پرتو مستقیم خورشید مانع گرمایش آن فضا میشوند و تابشبند در خانه بزرگانی چون پهلوان رزاز کاشیکاری شده به رنگ فیروزهای و در خانههای ساده، آجری و بیپیرایهاند.»
مشخصات معماری ایرانی در بیرون خانه
این مدرس دانشگاه همچنین از بها دادن معماری ایرانی به معماری محله و شهر میگوید و اینکه تنها محدود به خانه نبود و معماری محله و شهر را هم در بر میگرفت و به آسایش و رفاه مردمان و روابط اجتماعی آنها در بیرون از خانه اهمیت میداد: «از دیگر فضاهای خاص معماری تهران قدیم، تکایا و پاتوقها بودند. هر محله میتوانست چندین پاتوق و تکیه داشته باشد. تکایای قدیمی تهران اغلب تخریب شدهاند و اکنون تنها در تجریش دو تکیه بزرگ و کوچک را داریم. کارکرد اصلی تکیه، آیین سوگواری بهویژه در محرم و صفر بود، اما در اوقات دیگر محلی برای دور هم بودن مانند پاتوق بود که گاهی دستفروشان هم بساطی میچیدند و چیزکی میفروختند.»
ارتباط سرو ایرانی با هنر گرهچینی
روزبه خسروی، مرمتگر آثار تاریخی در توصیف معماری خانههای قدیمی و شاهنشین، میگوید: «شاهنشین معمولا پنجرهای به شکل «اُرْسی» داشت که بهسوی بالا و کشویی باز میشد و مراد از نام آن، ساخته شدن با چوب سرو دیرپای ایرانی یا «اُرْس» است.» بهگفته این مرمتگر آثار تاریخی، تزیینات ارسی به دو گونه «گرهچینی» و خطوط منحنی بود. در گرهچینی، خطوط راست و زوایا تشکیل نقشی خورشیدمانند در میان و ستارههای پیرامون را میداد و خطوط منحنی که همان نقوش اسلیمی و ختایی بود: «ساخت ارسی از ارائههای معماری در شاخه درودگری است، ولی این نقوش، چه گرهچینی و راستخط یا منحنی و اسلیمیوار در گچبری، کاشیکاری، آیینهکاری و آجربُری که دیگر ارائههای مرسوم دوران گذشته بودند نیز کاربرد داشت.»
در همینه زمینه :
