میرآخور و بازی شطرنج

این عکس تصویری کم‌نظیر از ایران اواخر قرن نوزدهم را ثبت کرده است؛ دوره‌ای که حکومت قاجار با نام رسمی دولت عِلیّه ایران شناخته می‌شد و هنوز در آستانه ورود به جهان مدرن قرار داشت. عکس در دهه‌های پایانی ۱۸۰۰ گرفته شده و از نخستین تصاویر ثبت‌شده در ایران است. در مرکز تصویر، براساس آنچه در توضیح آرشیوی عکس آمده، میرآخور دربار قاجار یا همان مسئول اصطبل سلطنتی نشسته است؛ مقامی مهم در ساختار درباری قاجار که مدیریت اسب‌ها، اصطبل‌ها و تشریفات مرتبط با سوارکاری شاهانه را بر‌عهده داشت. میرآخور ناصرالدین‌شاه، محسن میرزا و پس از او پسرش محمدحسین میرزا بودند که در این عکس در حال نمایش و آموزش بازی شطرنج به دیگران است. این بازی در فرهنگ ایرانی، نه‌فقط سرگرمی، بلکه نمادی از خرد، استراتژی و تفکر و آینده‌نگری بود. مردان حاضر در عکس هم درباریانی هستند که در قرق قاجاری مشغول بازی شطرنج هستند. پوشش آنها(قبای بلند، شال و کلاه‌های نمدی) و نشستن بر زمین کاملا با الگوهای پوشش مردان درباری و نظامی دوره قاجار همخوانی دارد. فضای اطراف با چادرهای پارچه‌ای و محیط باز هم نشان می‌دهد عکس در فضایی غیررسمی و احتمالا در حاشیه تفریح یا محل توقف درباریان ثبت شده است. اهمیت این تصویر تنها در قدمت آن خلاصه نمی‌شود. این عکس لایه‌ای انسانی از تاریخ ایران را آشکار می‌کند؛ لحظه‌ای که در آن، قدرت، تشریفات و ساختار درباری کنار می‌رود و جای خود را به تعامل، آموزش و بازی می‌دهد. شطرنجی که میان آنها پهن شده نمادی از فرهنگ ایرانی در آن دوره است که در دل ساختار سلطنتی و نظامی وجود داشته است.