میزبانی علمی ایران از بریکس

ساسان شادمان | روزنامه‌نگار

  هفتمین نشست کارگروه زیرساخت‌های پژوهشی و کلان‌پروژه‌های علمی بریکس، درحالی به میزبانی تهران برگزار شد که جهان علم بیش از هر زمان دیگری به همکاری‌های فرامرزی و مشارکت در زیرساخت‌های بزرگ پژوهشی نیاز دارد. نمایندگان کشورهای عضو شامل چین، روسیه، هند، برزیل، آفریقای جنوبی، امارات متحده عربی، ایران و اندونزی  3روز در ایران گردهم آمدند تا درباره شکل‌دهی به نسل تازه‌ای از پروژه‌های ابرعلمی و ایجاد شبکه‌ای یکپارچه از آزمایشگاه‌ها، رصدخانه‌ها و مراکز پیشرفته تحقیقاتی گفت‌وگو کنند. این نشست علاوه بر نمایش ظرفیت‌های علمی ایران، پیام روشنی برای آینده داشت: بریکس می‌خواهد نقش فعال‌تری در معماری جهانی علم و فناوری ایفا کند و مسیر تازه‌ای از دیپلماسی علمی را رقم بزند. 

چرا مهم است؟
  این نشست‌ها و پیشنهادها می‌توانند زمینه‌ساز «دیپلماسی علمی» میان کشورهای بریکس شوند، یعنی همکاری علمی بین‌المللی که هم علمی باشد هم سیاسی و اقتصادی و این برای کشورهایی مثل ایران مهم است.
  با تمرکز بر زیرساخت‌های تحقیقاتی بزرگ، کشورهای عضو می‌توانند به تجهیزات و امکانات سطح بالا دسترسی مشترک پیدا کنند که برای پژوهش‌های پیشرفته بسیار مؤثر است.
  باعث «تقویت مبادله علمی» و «تقسیم هزینه و تخصص» بین کشورها می‌شود. هزینه ساخت و نگهداری زیرساخت‌های بزرگ معمولا بالاست؛ همکاری بین‌المللی می‌تواند این بار را تقسیم کند و بهره‌وری علمی را بالا ببرد.

مهم‌ترین محورهای گفت‌وگو در نشست هفتم
  کشورهای عضو بریکس ضرورت ایجاد شبکه‌ای منسجم از زیرساخت‌های تحقیقاتی مشترک را بررسی کردند؛ شبکه‌ای که بتواند نیازهای علمی جهان در حال گذار را پاسخ دهد.
  نمایندگان علمی بریکس بر ایجاد امکان دسترسی متقابل پژوهشگران به آزمایشگاه‌ها، رصدخانه‌ها، شتاب‌دهنده‌ها و مراکز محاسبات پیشرفته کشورهای عضو تأکید کردند.
  اعضا درباره تعریف و آغاز چند «کلان‌پروژه علمی مشترک» گفت‌وگو کردند؛ پروژه‌هایی فراملی که ظرفیت  دارند به دستاوردهایی در تراز بین‌المللی منتهی شوند.
  تدوین سازوکارهای مشترک برای تأمین مالی مگا‌پروژه‌ها یکی از محورهای جدی بحث بود؛ ازجمله ایجاد صندوق‌های مشترک توسعه علم و فناوری در بریکس.
  ایران پیشنهاد کرد که برخی امکانات ملی ازجمله رصدخانه ملی ایران، شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی و زیرساخت‌های حوزه انرژی و فوتونیک در چارچوب همکاری بریکس به‌طور مشترک استفاده شود.
  موضوع استانداردسازی داده‌های علمی و ایجاد بسترهای مشترک برای تبادل امن و سریع داده میان اعضا مطرح و با استقبال گسترده مواجه شد.
  نمایندگان بر اهمیت شکل‌دهی به یک نقشه‌راه 5‌ساله در حوزه زیرساخت‌های تحقیقاتی توافق کردند؛ نقشه‌ای که اولویت‌ها، منابع و مسئولیت‌ها را مشخص می‌کند.
  چالش‌های فنی و حقوقی همکاری‌های بین‌المللی از مالکیت فکری گرفته تا حقوق اشتراک داده، در قالب جلسات تخصصی بررسی شد.
  اعضا بر لزوم آموزش نیروی انسانی و تبادل دانشجو و پژوهشگر تأکید کردند تا ظرفیت‌های انسانی همسطح با زیرساخت‌ها رشد کند.
  ایران تأکید کرد که بریکس باید از ظرفیت خود برای کاهش وابستگی علمی و فناورانه به ساختارهای سنتی جهانی بهره بگیرد و مدل جدیدی از «دیپلماسی علمی جنوب-‌جنوب» را بنیان بگذارد.
  یکی از محورهای مهم، معرفی پروژه‌های نوظهور در حوزه‌های نوین مانند انرژی‌های همجوشی، زیست‌فناوری پیشرفته، هوش مصنوعی و سنجش‌ازدور بود و اعضا درباره مشارکت در این پروژه‌ها تبادل‌نظر کردند.
  نشست درنهایت با تأکید بر ضرورت افزایش نقش بریکس در معماری جهانی علم و فناوری و آغاز رایزنی برای پروژه‌های مشترک جدید به کار خود پایان داد.