گزارش
سیاسیترین میدان پایتخت
مرور حوادث میدان بهارستان در شصت و نهمین نشست مرکز تهرانپژوهی همشهری
سمیرا باباجانپور| روزنامهنگار
جلوخان باغ نگارستان، جایی که کاخ مورد علاقه فتحعلیشاه قرار داشت، سالها بعد به یکی از پرماجراترین و پرحادثهترین میدانهای ایران تبدیل شد. میدان بهارستان، میدان ترورهای سیاسی، تجمعهای مردمی، تظاهرات و درگیریهای بیوقفه بود و جایی بود که برای نخستینبار مشروطهای که روی کاغذ نقش بسته بود، آنجا را به پیادهراه رفتوآمد مردان قانون بدل کرد. شصتونهمین نشست پژوهشی مرکز تهرانپژوهی مؤسسه همشهری با حضور تهرانشناسان نصرالله حدادی، اردشیر آلعوض، همایون عبدالرحیمی و محمود منیعی، مجری کارشناس به مرور خاطرات و ماجراهای میدان بهارستان پرداخته است.
کابوس یومالتوپ
هنوز مشروطه ۲ساله نشده بود که دعوای میان مشروطهخواهان و نمایندگان مجلس با محمدعلیشاه قاجار و طرفدارانش اوج گرفت. ترور ناموفق شاه در مقابل خانه ظلالسلطان در خیابان اکباتان خشم شاه را صدچندان کرد و همین خشم، یومالتوپ خونین بهارستان را رقم زد.
نصرالله حدادی، تهرانشناس میگوید: «میدان بهارستان در طول تاریخ حوادث بسیاری بهخود دیده است؛ از روزهای جشن و ضیافت شاهان قجری در باغ نگارستان تا بوی گوگرد تپانچه و رد خون و فریاد آزادیخواهی. نام این میدان از نام فرش معروف بهارستان در عهد ساسانی گرفته شد. از مهمترین وقایع این میدان یومالتوپ است. سهشنبه ۲ تیر 1287 با فرمان مستقیم محمدعلیشاه از باغشاه و همراهی لیاخوف روسی به سمت مجلس و مشروطهخواهان آتش گشوده شد. بسیاری همان روز کشته و تعداد بیشماری دستگیر شدند.»
همه ترورهای بهارستان
همایون عبدالرحیمی، تهرانپژوه، بهارستان را سیاسیترین و پرحادثهترین میدان ایران معرفی میکند و میگوید: «بهارستانی که قبلاً بخشی از باغ معروف نگارستان بود و محل تفریح و سرگرمی شاه، بعد از واقعه به توپ بستن مجلس کمکم محلی برای وقایع سیاسی شد. در این دوره وقایع سیاسی همچون ترور که برای نخستینبار وارد فرهنگ سیاسی کشور شده بود، در بهارستان اتفاق افتاد. بعد از قتل قائممقام، صدر اعظم محمدشاه، در باغ نگارستان ترورهای متعددی در این محدوده رخ داد؛ ترور میرزا علیاصغر اتابک یا همان امینالسلطان، حسنعلی منصور، عبدالحسین هژیر و واعظ قزوینی که از آن بهعنوان دردناکترین ترور بهارستان نام میبرند. ترور ناجوانمردانه میرزا یحیی کیوانی یا همان واعظ قزوینی، مدیر روزنامه نصیحت، در مقابل عمارت مجلس شورای ملی و تنها بهخاطر شباهت او با ملکالشعرای بهار اتفاق افتاد، حتی ترور نافرجام محمدعلیشاه که مسبب واقعه بهتوپبستن مجلس شد. در تجمع دانشجویان در حمایت از مصدق، یکی از آنها با شلیک مأموران کشته شد. در گردهمایی اعتراضی معلمان، ابوالحسنخان خانعلی نیز به ضرب تیر ازپا درآمد و در نهایت انفجار در دفتر حزب جمهوری که خونینترین روز بهارستان را رقم زد.» ترورهای ناموفق هم دراین میدان کم نبود. مرحوم سیدمحمد دبیرسیاقی، نویسنده و پژوهشگر که زمانی در مؤسسه دهخدا فعال بود در خاطرات خود از ترور علیاکبردهخدا مینویسد؛ ترور ناموفقی که دربهارستان اتفاق افتاد.
پیادهروی در خیابان قانون
اردشیر آلعوض، محقق فرهنگ عامه، میگوید: «بعد از اینکه میدان توپخانه کارکرد سیاسی خود را از دست میدهد، میدان بهارستان پاتوق فعالان سیاسی میشود. همین موضوع باعث توسعه فرهنگی و اجتماعی در اطراف میدان شده و ۱۷مدرسه در آنجا ساخته میشود. جالب است بدانید که نخستین مسیر پیادهرو در میدان بهارستان ساخته شد. کافهرستوران لقانطه که مرحوم جعفر شهری در کتابش از آن بهعنوان نخستین کافهای نام میبرد که مردان با اتفاق همسرانشان میتوانستند آنجا حضور داشته باشند و نخستین کتابفروشیهای شهر و نخستین چاپخانه دولتی آنجا راهاندازی شد.»
بالکنهای سیاسی
بالکنهای ساختمانهایی که مشرف به بهارستان بود اسمهای سیاسی داشت؛ مثلاً بالکن جبهه ملی و.... همایون عبدالرحیمی میگوید: «تجمع مردم تهران در حمایت از مشروطهخواهان آذربایجان، تجمع دانشآموزان، دانشجویان و اصناف مقابل مجلس برای کمبود نان، تجمع مردم به دعوت کاشانی و احزاب جبهه ملی در اعتراض به اقدامات فرانسویها در مراکش و جلوگیری از نشر اسکناس، میتینگ جبهه ملی و همه تجمعهای تاریخی بهارستان باعث شد که دولت مصدق دستور ممنوعیت برگزاری هرگونه میتینگ و تظاهراتی را در میدان بهارستان صادر کند.»
در همینه زمینه :
