چلچراغ روشن شد

زهرا رفیعی- روزنامه‌نگار

سوسن چلچراغ گونه‌ای به‌شدت در معرض انقراض است که رویشگاه شناخته‌شده‌اش داماش گیلان است؛ هرچنداین گونه به‌صورت پراکنده در روستاهای دامنه قله درفک هم یافت می‌شود،امابه‌طور کلی این گیاه در نواحی بسیار محدودی از اردبیل، مازندران و گیلان می‌روید. گل‌دهی این گونه در ارتفاعات بالاتر مثل روستای سی‌بن در این وقت از سال از نشانه‌های تغییر اقلیم است، اما برای حفاظت از آن، این گل ثبت ملی شده و هر سال جشنواره سوسن چلچراغ همزمان با گل‌دهی این اثر طبیعی در روستای توریستی داماش عمارلو برگزار می‌شود.

حفاظت از رویشگاه چلچراغ
علی فرهی‌تکرمی، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست رودبار درباره این گل نادر می‌گوید: هر سال در نیمه‌خرداد و همزمان با هفته محیط‌زیست، گل‌دهی گیاه کمیاب سوسن چلچراغ بهانه‌ای می‌شود تا هزاران نفر از مناطق مختلف ایران برای تماشای آن به گیلان سفر کنند. محل اصلی رویش این گیاه در روستای داماش محصور است و به‌صورت شبانه‌روزی توسط یگان حفاظت محیط‌زیست شهرستان رودبار محافظت می‌شود.

چلچراغی رو به انقراض
این گیاه فقط در ایران و کشور آذربایجان می‌روید و چند سالی است که با شناسانده شدنش در معرض انقراض هم قرار گرفته است. سوسن چلچراغ، تنها گل ثبت‌شده در فهرست
 آثار طبیعی ملی ایران است.۱۰ گونه سوسن دیگر در ایران می‌روید، ولی این گونه با نام علمی (Liliumledebourii) یک ویژگی منحصر به فرد دارد. 
پرچم سوسن چلچراغ دارای مواد فلورسنس است که قابلیت بازتابش نور را دارد. در سال‌های اخیر تهدیدهایی مانند چیدن گل‌ها، برداشت پیاز، چرا و حضور گردشگران بی‌ضابطه در فصل گل‌دهی، رشد طبیعی سوسن چلچراغ را با مشکل روبه‌رو کرده است. این گیاه فقط از طریق بذر و آن ‌هم طی چند سال قابل تکثیر است. هر آسیبی به گل یا ریشه این گیاه، عملا فرصت تجدید نسل آن را از بین می‌برد.

روستاییان دست به‌کار شدند 
برخی اقدامات حفاظتی در داماش مانند نصب تابلوهای هشدار، گشت محیط‌بانی و برنامه‌های آموزشی اجرا شده‌، اما توسعه‌ پراکنش گیاه در مناطقی مثل سی‌بن، نیازمند بازنگری جدی در شیوه‌های پایش و محافظت است. روستاهایی که  این گیاه به آنها رسیده، بخشی از مسئولیت حفاظت از آن را هم برعهده دارند.

گردشگری مسئولانه در رویشگاه سوسن چلچراغ 
فشار پا روی خاک رویشگاه، چیدن گل یا گرفتن عکس از فاصله نزدیک می‌تواند به ریشه‌های حساس این گیاه آسیب بزند. گردشگری مسئولانه یعنی بازدید همراه با احترام به قوانین حفاظتی، پرهیز از دخالت در طبیعت و حمایت از جوامع محلی در نگهداری از این گونه‌ ارزشمند. مهناز افشاری، گیاه‌شناس گیلانی می‌گوید: «این‌گونه به‌شدت وابسته به اقلیم، شرایط خاص خاک، تابش نور و حتی عدم‌دستکاری در چرخه‌ آلی بستر جنگل است. کوچک‌ترین دخالت انسانی، چه در قالب کندن گل یا حتی قدم‌زدن بی‌رویه، تعادل آن را به‌هم می‌زند.»