لایه‌های پنهان یک قتل

لیلا شریف- روزنامه‌نگار

شناسایی و بازداشت قاتل الهه حسین‌نژاد، دختر جوانی که در 10روز گذشته نامش در شبکه‌های اجتماعی ترند شده بود، واکنش‌های گسترده‌ای در فضای عمومی و شبکه‌های اجتماعی رقم زد. برخی تحلیل‌های خود را با جدایی قاتل از همسرش گره زدند و برخی نیز قصد پررنگ‌کردن قومیت قاتل را داشتند که به‌دلیل انتقاد سریع کاربران، این تحلیل در نطفه خاموش شد. در این میان کم نبودند افرادی که باز هم یک عامل تک‌بعدی یعنی فقر را دلیل این جنایت معرفی کردند؛ موضوعی که از نگاه جامعه‌شناسی شاید به آسیب‌های اجتماعی ضریب بدهد اما تنها عامل نیست.

اشتباهی که تکرار می‌شود
در سال‌های اخیر هر پرونده قتلی که حساسیت افکار عمومی را برمی‌انگیزد، در یک مسیر اشتباه با تحلیل‌‌های سطحی روبه‌رو می‌شود. در بسیاری از مواقع کاربران شناخته‌شده در شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت در قامت تحلیلگر وارد میدان می‌شوند و بدون داشتن اشراف کامل بر حادثه و حتی تخصص لازم برای تحلیل آسیب‌های اجتماعی، دست به تحلیل می‌زنند. در رابطه با پرونده الهه حسین‌نژاد که از همان لحظه اول، افکار عمومی دست به مطالبه‌گری برای دستگیری قاتل زده بود، شاهد تکرار تحلیل‌های اشتباه بودیم تا باردیگر اهل فن این نکته را یادآوری کنند که هیچ اتفاقی تک‌بعدی نیست.

اختلاف‌نظر بر سر روایت‌های تک‌علتی
آنچه پرونده الهه حسین‌نژاد را در جایگاهی متفاوت از نظر جامعه‌شناسی قرار داد، میزان حساسیت افکار عمومی به این پرونده و تحلیل‌های مختلف است. هر‌چند در موضوع لزوم دستگیری فوری قاتل، یک اتحاد نانوشته میان مردم ایجاد شد، هنگام تحلیل و بررسی شرایط، نگاه‌های مختلفی شکل گرفت که به محلی برای بحث و گفت‌وگو تبدیل شد. در این روزها کم نبودند کاربرانی که فقر را به‌عنوان عامل اصلی این پرونده معرفی کردند و برخی کاربران شبکه اجتماعی ایکس(توییتر) با نوشتن کامنت‌هایی در مخالفت با این نگاه صحبت کردند. مانند حداد که نوشت: «کسی که الهه حسین‌نژاد را کشت، قاتل بود نه فقیر! هر فردی که اسم فقر رو میاره برای توجیه این جنایت‌ها، داره عقل مردم را لجن‌مال می‌کنه.» یا کاربر دیگری نوشت: «این قبیل آدما مفت‌بر هستند نه فقیر، الان همین قاتل موبایل رو 3میلیون فروخته، پس همه‌‌چیز رو فقط به فقر ربط ندید.»

مکث
باید از تحلیل تک‌بعدی آسیب‌های اجتماعی پرهیز کرد
امان‌الله قرائی‌مقدم، جامعه‌شناس: براساس تئوری میدان زندگی یا فضای حیاتی که کورت لوین مطرح کرد، باید گفت که هر آسیب اجتماعی از طلاق و دزدی گرفته تا قتل و غارت، ریشه در عوامل مختلفی دارد. ده‌ها عامل همچون خانواده، دوستان، محل زندگی، اعتقادات دینی، ‌تحصیلات، اشتغال، باورها و ارزش‌های فرهنگی اثرگذار هستند. ضعف در هر یک از این عوامل، موجب می‌شود که فرد به انواع آسیب‌های اجتماعی بپردازد و در مقابل اگر همین عوامل درست اجرا شوند، عامل بازدارنده‌ مناسبی هستند. بنابراین داشتن نگاه یک‌بعدی یا همان تک‌علتی به حوادث مختلف ازجمله پرونده الهه حسین‌نژاد اشتباه است، چون در این صورت علاوه بر شکاف اجتماعی ناشی از نگاه قومیت‌زده، به شکل ناخواسته این مجوز صادر می‌شود که افراد به‌دلیل فقر می‌توانند دست به قتل بزنند. در این میان نباید فراموش کرد که فقر می‌تواند بروز آسیب‌های اجتماعی را تشدید کند اما کشتن یک انسان تنها با موضوع فقر مرتبط نیست بلکه دسته‌ای از عوامل نقش دارند. باید گفت که از نظر جامعه‌شناسی، ‌پدیده‌های اجتماعی تام هستند نه تک‌علتی؛ به کسانی که مغرضانه صحبت می‌کنند باید گفت که از تحلیل‌های سطحی دست بردارند. هیچ پدیده اجتماعی فطری و ذاتی نیست بلکه عوامل متعدد اجتماعی اثر‌گذار هستند.