این محله ...
اعیان‌نشینان پایتخت ساکن کدام محله بودند؟
سیدسروش طباطبایی‌پور
نخستـین پـمپ‌بنزین پایتخت در دوره قاجار در محله امیریه تهران راه‌اندازی شد؛ این جمله البته به‌خودی‌خود تاریخی و جالب است اما مفهوم مهم دیگری هم در دل خود دارد؛ اینکه محله امیریه در عهد قاجار یک محله اعیان‌نشین بوده که بیشتر ساکنانش در روزگاری که تهرانی‌ها به برکت چهارپایان از این سو به آن سوی شهر می‌رفتند، اتومبیل داشتند و باید بنزین می‌زدند. در این شماره قرار است گشتی در این محله قدیمی پایتخت بزنیم و در فضای آن‌روزهایش نفس بکشیم.
تاریخش
چهارمین پسر ناصرالدین‌شاه عزیزکرده‌ترین پسر شاه بود که او را امیرکبیر هم می‌نامیدند. نامش کامران‌میرزا نایب‌السلطنه بود و دارایی‌های فراوانی داشت. یکی از آنها باغ‌هایی بود وسیع و مصفا که از میدان توپخانه یا همان میدان امام‌خمینی کنونی تا باغ‌شاه یا همان میدان حر کنونی گسترده شده بود و به افتخار صاحب این دارایی‌ها محله را امیریه نامیدند. در آن روزگار، دیگر درباریان نیز به امیریه می‌آمدند و به‌مرور در دوره پهلوی، برگ‌وبار محله ریخت و هم وسعتش آب رفت و هم درخت‌های بلند و سربه‌فلک‌کشیده‌اش را باد برد. اکنون محله امیریه پهنه‌ای است میان خیابان کارگر جنوبی تا خیابان وحدت اسلامی.
اولین‌های امیریه
یکی از نخستین رخدادهای این محله قدیمی البته غم‌انگیز است؛ نخستین تصادف منجر به فوت با خودرو در این محله رخ داد و کسی که جانش را در این حادثه از دست داد، هنرمندی دوست‌داشتنی و بزرگ بود؛ درویش‌خان، از بنام‌ترین استادان موسیقی ایران که اثر شگرفی بر موسیقی ایرانی گذاشت. این حادثه در دوم آذر سال1305 رخ داد و او که با کالسکه به‌سوی خانه می‌رفت، در جنوبی‌ترین چهارراه این محله یعنی پل امیربهادر، با خودروی فوردی تصادف کرد و جان باخت.
از دیگر اولین‌های این محله، نخستین چراغ راهنمایی تهران است که در تقاطع خیابان امیریه با خیابان امام‌خمینی کاشته شد. مرکز ناشنوایان «سما» نیز از نخستین مراکزی بود که برای رسیدگی به امور ناشنوایان از سوی جبار باغچه‌بان در سال1316 در این محله گشایش یافت.
خانه‌ای شاعرانه
برخی خانه‌های این محله از یادگاری‌های تاریخی تهران قدیم است که البته اکنون از آنها اثری باقی نمانده است؛ مثلا خانه و باغی بزرگ متعلق به میرزاسلیمان‌خان میکده بود که در جایی میان خیابان امیریه و چهارراه گمرک، روبه‌روی مسجد مشیرالسلطنه قرار داشت و گروهی از پیشگامان عصر مشروطه آنجا دورهم جمع می‌شدند و برای پیشبرد انقلاب، برنامه‌ریزی می‌کردند؛ امروز اثری از آن خانه باقی نمانده. اما خانه‌ای شاعرانه هم در این محله هست که بوی فروغ می‌دهد. پدر فروغ فرخزاد، شاعر معاصر، در کوچه خادم‌آزاد محله امیریه خانه‌ای ساخت که فروغ از بدو تولد یعنی سال۱۳۱۳ در آن زندگی می‌کرد. این خانه در سال۱۳۹۷ در فهرست آثار ملی قرار گرفت و هنوز پابرجاست.
اکنونش
پس از گسترش تهران، اعیان‌نشینان محله امیریه آهسته‌آهسته از این محل کوچ کردند و آن باغ‌ها و بوستان‌‌ها تبدیل به خانه‌های کوچک و آپارتمان‌های جمع‌وجوری شد که برای ساخت‌شان درخت‌های محله را هم بریدند؛ اما همچنان محله امیریه یکی از محله‌های بنام و باصفای منطقه به‌حساب می‌آید.
