ایران؛ سرزمین بی‌قرار‌

سید محمد بهشتی *

هر وضعیتی برآیند مجموعه‌ای از عوامل ثابت و متغیر است؛ یعنی یک گروه ثبات دارند و گروه دیگری از عوامل متغیر هستند. یک درخت را درنظر بگیرید؛بخش تنه و ریشه ثابت است و برگ و بار درخت متغیر. در واقع در طول تاریخ ما همواره با امور متغیر و ثابت مواجه هستیم.
 با توجه به نام امروز یعنی میراث فرهنگی و آینده جوامع در حال تغییر، راهکار چیست؟ پاسخ، وضعیت متعادل است که شما ثبات قدم در امور ثابت داشته باشید، در عین اینکه نسبت به امور متغیر باید انعطاف نشان دهید.

متغیرهای بسیار و فراموشی تذکر
در روزگاری زندگی می‌کنیم که متغیرها بسیار زیاد است، درحالی‌که در گذشته به این میزان امور متغیر را شاهد نبودیم. به‌دلیل افزایش انفجاری متغیرها در دوره جدید با این ذهنیت مواجه هستیم که همه‌‌چیز متغیر است و اساسا امر ثابت وجود ندارد. به‌عبارتی می‌توان گفت این خرافه عصر جدید است که قائل به هیچ امر ثابتی نیست. در محاوره‌های روزمره از واژه «دیگه» بهره می‌بریم و مثلا می‌گوییم: «دیگه دوران هوش مصنوعیه» و با این نگاه، می‌خواهیم تأکید کنیم که دوران گذشته و همچنین ثبات سپری شده است. در شرایطی که همیشه امر ثابت وجود دارد.
پرسش این است که کجا، چگونه و چه‌کسی باید امر ثابت را متذکر شود؟‌ پاسخ ساده است، افرادی که با میراث فرهنگی و علوم مرتبط با آن سروکار دارند.
در نبود این تذکر است که وضعیت استیصال پیش می‌آید، یعنی از اصل خود دور می‌مانیم. برای اینکه دچار چنین وضعیتی نشویم باید مدام متذکر ریشه‌ها و امور ثابت شویم.

مصداق کجاست؟
کوه‌های البرز در شمال تهران 10هزار سال پیش هم وجود داشت و بدون تردید 10هزار سال دیگر هم وجود خواهد داشت. ممکن است یک میلیون سال دیگر نباشند، اما قدرت طبیعت و به‌طور مشخص رشته کوه‌ البرز بیش از اینهاست.
وقتی کوه البرز در شمال تهران باشد، شما همواره یک شیب شمال از جنوب را شاهد خواهید بود. این امر ثابت به‌گونه‌ای است که اگر چشم‌های خود را ببندید و در خیابان‌های تهران صدای شر شر آب را بشنوید، متوجه می‌شوید که مسیر خیابان شمالی- جنوبی است و اگر صدای آب نشنیدید، مسیر خیابان غربی - شرقی است. بنابراین، این ویژگی‌ها از امور ثابت شهر تهران به‌حساب می‌آید.
در همین پایتخت یک امر ثابت دیگر هم داریم و آن، 2 گسل بسیار خطرناک نیاوران در شمال شهر و کهریزک در جنوب شهر است. 10هزار سال پیش این گسل‌ها وجود داشته و 10هزار سال دیگر هم وجود خواهد داشت. این هم امر ثابت محسوب می‌شود، اما وقتی ما به میراث و گذشته بی‌توجه هستیم و امر ثابت را درنظر نمی‌گیریم، چه اتفاقی می‌افتد؟ این می‌شود که شهر را روی گسل نیاوران توسعه و در واقع خودمان را در معرض خطر قرار می‌دهیم.

ایران بی‌قرار
وقتی با توجه به دانش میراثی بدانیم که ایران سرزمینی بی‌قرار است، هنر زیستن در آن را هم یاد می‌گیریم. این هنر چیست؟ اینکه ما قرار در بی‌قراری را بیاموزیم. در طول تاریخ ما این توانایی را داشته‌ایم. در دوره جدید اما سرزمین خودمان را دیگر به‌مثابه یک سرزمین بی‌قرار به‌جا نمی‌آوریم و آن را یک سرزمین باثبات درنظر‌گرفته‌ایم. در نتیجه چون اینگونه می‌اندیشیم، نسبت به هر ناملایماتی بی‌دست و پا شده‌ایم. به اعتقاد من اگر به تجربه‌های خود در طول تاریخ و میراث فرهنگی رجوع کنیم، متوجه این اشتباه می‌شویم و آداب زیستن در سرزمین بی‌قرار را می‌آموزیم.

*عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری‌