تقویم
موزه‌ها برای آینده پایدار
2موزه روستایی کلپورگان و فارسیان، نمونه‌ای از توسعه پایدار و آینده‌نگری هستند
راحله عبدالحسینی ، روزنامه‌نگار
بیست‌وهشتم اردیبهشت، روز جهانی موزه است و هفته میراث فرهنگی هم با همین روز شروع می‌شود؛ روزی که با توجه به شعار «میراث فرهنگی و آینده» برای هفته میراث فرهنگی به نام «موزه‌ها برای آینده پایدار» نامگذاری شده است. به گزارش همشهری، رویکرد جهانی ایکوم (کمیته ملی موزه‌ها) در سال ۲۰۲۵ با عنوان «آینده موزه‌ها در جوامع به سرعت در حال تغییر» همه ما را به تأمل در نقش پویای میراث فرهنگی در توسعه پایدار، ارتقای تاب‌آوری اجتماعی، ترویج نوآوری و مشارکت فعالانه جوامع محلی فرا می‌خواند.
رضا حمیدی، کارشناس موزه هم به همین بهانه سراغ مصداق‌هایی از این شعار در ایران می‌رود؛ موزه زنده روستای کلپورگان در استان سیستان‌وبلوچستان و خانه روستایی فارسیان قانجی در استان گلستان. او البته پیش از صحبت درباره 2مثال خود، نامگذاری هفته میراث فرهنگی و روز موزه را در یک راستا می‌داند و به همشهری می‌گوید: «ایکوم همه دولت‌ها را به این سمت خوانده و معتقد است که این رویکرد جهانی می‌تواند نقش موزه‌ها را نسبت به گذشته دگرگون کند. دقت در این نامگذاری نشان می‌دهد فراتر از میراث ملموس است و می‌خواهد به همه بگوید موزه‌ها برای هدایت و دگرگونی و اخذ مشارکت برای آینده پایدار نقش بی‌نظیری دارند.»
به‌گفته رضا حمیدی، مفهوم توسعه پایدار در موزه‌ها به این معناست که با به‌کارگیری امکانات فنی، ساختار و تشکیلات مناسب به رفع نیاز نسل‌های امروز و آینده حوزه محیط‌زیست، تاریخ، فرهنگ و صنعت کمک می‌کنند.
موزه روستایی، موزه پویا
کارشناس موزه در توضیح بیشتر درباره نقش موزه در توسعه پایدار می‌گوید: «موزه‌ها برای پایداری باید اثربخشی داشته باشند و به افزایش تاب‌آوری جوامع محلی کمک کنند، یعنی برنامه‌های آموزشی اجرا کنند که جوامع محلی به تاب‌آوری برسند و در ادامه اقتصاد محلی را هم بچرخانند. موزه‌ها به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی فرهنگی، مأمنی هستند تا به نحو شایسته به آنچه جامعه نیاز دارد، برسیم. موزه‌ها زمانی برای آینده و توسعه پایدار کارآمد هستند که براساس نیاز جامعه کار کنند و هدایت‌گر باشند.»
تاب‌آوری با خلاقیت
رضا حمیدی در ادامه موضوع تاب‌آوری موزه‌ها را با ایجاد خلاقیت همراه می‌داند و برای گفته خود مصداقی می‌آورد و به نخستین و تنها خانه‌موزه روستایی گلستان در روستای تاریخی فارسیان قانچی اشاره می‌کند.
حمیدی ادامه می‌دهد: «انسانی فرهنگ‌دوست، خانه‌موزه روستایی ساخته که پویا و زنده است. در این موزه درخت میوه هست و بازدیدکنندگان میوه می‌چینند. امکان سفالگری، بافندگی، هیزم‌شکنی و همه کارهایی که در یک روستا انجام می‌شود، وجود دارد و همه اینها یعنی خلاقیت.»
او با تأکید بر اینکه زمانی که حرف از آینده است، پای اقتصاد هم در میان است، ادامه می‌دهد: «با هدف‌گذاری در موضوعات مختلف در همین خانه‌موزه روستایی، اشتغال‌زایی و درآمدزایی هم اتفاق افتاده، درحالی‌که براساس تعریف جهانی، موزه‌ها مؤسسات غیرمادی هستند، اما وقتی با نگاه توسعه پایدار به موزه نگاه کنیم، موزه‌های محلی منبع درآمد پایدار هم هستند.»
نمونه دیگر که در بحث موزه زنده روستایی که به درآمدزایی برای اهالی رسیده و نمونه دیگری از توسعه پایدار است، موزه سفال روستای کلپورگان سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود.
این کارشناس موزه می‌گوید: «در این نمونه قبل از اینکه حرفی از موزه باشد، امرارمعاش با خلاقیت و استفاده از تجربه جامعه محلی راه خودش را پیدا کرده است و با همان سازوکار در تعامل با اهالی به راه خودش ادامه می‌دهد.»
حمیدی در پایان یادآور می‌شود: «تا زمانی که چرخ اقتصاد می‌چرخد این موزه روستایی هم دایر است و این یعنی موزه در خدمت آینده پایدارقرارگرفته.»
در همه خانه‌های روستای کلپورگان، سفالگری در حال انجام است و گردشگران با پا گذاشتن به کوچه‌های روستا و حیاط خانه وارد یک موزه زنده می‌شوند. اهالی کلپورگان نه‌تنها توانسته‌اند میراث خود را حفظ کنند بلکه با به نمایش گذشتن شیوه خاص سفالگری با خاک سرخ رنگ روستا، تولیدات خود را به شهرها و کشورهای دیگر ارسال می‌کنند.
