آمریکا چه می‌خواهد؛ ما چگونه باید باشیم؟

حسام رضایی-روزنامه‌نگار

یکی از موضوعات مورد بحث درباره مذاکرات غیرمستقیم آتی میان ایران و آمریکا، نتیجه یا نتایج حاصل از این مذاکرات، ازجمله احتمال بروز جنگ است. بسیاری بر این باورند که درصورت بن‌بست در مسیر مذاکرات، آمریکا چاره‌ای جز حمله به ایران نخواهد داشت. جان مرشایمر، نظریه‌پرداز شهیر روابط بین‌الملل اخیرا در مصاحبه‌ای اعلام کرد با تعدیل‌نشدن خواسته‌های ترامپ از ایران، ازجمله نابودی توان غنی‌سازی‌، احتمال بروز جنگ وجود خواهد داشت. او در عین حال و در مقام توصیه، گفت که ایران باید سرسختانه در برابر خواسته‌های ترامپ بایستد چون در غیراین صورت، ترامپ از ایران سوءاستفاده خواهد کرد. با تدقیق در گفته‌های مرشایمر و خاصه با توجه به تجربه پیشینی ایران از عهدشکنی آمریکا، ناظر به چند رهیافت رهنمون می‌شود. اولا، انتظار گره‌گشایی قریب از مذاکرات پیش‌رو خام‌خیالی است و به همین نسبت نباید مسیر سیاست در داخل به‌ویژه در بخش اقتصادی را به نتایج مذاکرات -هر چه که باشد- وابسته کرد.
ثانیا، ایران نشان داده به هیچ ترتیب حاضر به «باج‌دادن» به طرف آمریکایی نیست و تنها به حدی از دادن امتیاز که اساس دستاوردهای ملی را زیر سؤال نبرد، رضایت می‌دهد. با این خوی و خصال، طبیعی است آمریکایی‌ها درصورت خیره‌سری و پا‌فشردن بر زیاده‌خواهی، رنگ توافق با ایران را نخواهند دید.
ثالثا، بعید نیست آمریکایی‌ها درصورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات، به فکر حمله نظامی به مراکز استراتژیک ایران بیفتند اما این را هم نیک می‌دانند که درصورت چنین خبطی، دچار چه عقوبت خطرناکی در منطقه خواهند شد.
توان نظامی ایران، چندی پیش توسط شخص ترامپ ارج نهاده شد. او و یارانش به‌خوبی مطلع هستند اگر ایده حمله نظامی به ایران را محقق کنند، درگیر چه منجلابی خواهند شد که برون‌رفتی از آن نیست. حمله به پایگاه‌های آمریکا، حمله به اسرائیل، حمله به پایگاه‌های نفتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و... تنها بخشی از پاسخ مشروع ایران به ماجراجویی آمریکایی‌ها خواهد بود.
از سوی دیگر حمله به ایران، منافع حیاتی تمام کشورهای منطقه را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. گفته‌هاي وزیر امور خارجه قطر درباره نابودی منابع آبی همه کشورهای منطقه درصورت وقوع انفجار در نیروگاه اتمی بوشهر، یکی از هراس‌هایی است که بی‌شک شیوخ منطقه را نسبت به حمله به ایران، مردد می‌سازد. بنابراین، اطلاع آمریکا از توان دفاعی ایران، تبدیل‌شدن کشورهای منطقه به اهداف مشروع نظامی درصورت شراکت‌شان در حمله به ایران و در آخر، نابودی منافع این کشورها -از جمله در زمینه منابع آبی- جملگی دلایلی هستند که آمریکا را نسبت به تجاوز علیه ایران، درصورت بن‌بست در مذاکرات، مشکوک می‌سازد. اما سؤال اینجاست که پس هدف ترامپ چیست؟ به‌نظر می‌رسد هدف او و دولت نومحافظه‌کارش از توسعه‌بخشیدن تهدیدات و غلظت‌بخشیدن به ابر جنگ در آسمان کشور، تعلیق سیاست در ایران و گرفتار‌شدن کشور در منگنه بقا، بدون نظرداشت به اهداف توسعه باشد. راه‌حل چیست؟ به‌نظر می‌رسد در‌پیش‌گرفتن دیپلماسی عاقلانه در نسبت با آمریکا و کشورهای همسایه از یک‌سو و کاستن از انتظارات هیجانی از مذاکرات و در عوض تمرکز روی پروسه عدالت اجتماعی و کوتاه‌ساختن دست باندهای ثروت از سوی دیگر، بايد کلان‌راهبرد ایران برای عبور از منگنه بقا‌ و نایل‌شدن به سمت اهداف توسعه باشد.