سالانه‌10میلیون دلارصادرات‌نانوداریم

زهرا خلجی- روزنامه‌نگار

فناوری نانو یکی از عرصه‌های رخ‌نمایی نخبگان ایرانی است که توانسته‌اند برای رفع تحریم‌های ظالمانه به‌ویژه در حوزه دارو و درمان که اثر مستقیم بر زندگی مردم دارد، راهکارهای توسعه‌یافته‌ای ارائه کنند. ستاد فناوری‌های نانو و میکرو به‌عنوان یکی از فعال‌ترین ستادهای معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، سال‌هاست که توانسته در زمینه پرورش نخبگان، تولید محصولات نانومحور و صادرات خوش بدرخشد. عماد احمدوند، به‌عنوان دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نانو که اتفاقا روز گذشته مجددا از سوی حسین افشین، معاون علمی رئیس‌جمهور در این سمت ابقا شد، پاسخگوی سؤالات متعدد و متنوع همشهری در زمینه اثرات این فناوری در توسعه کشور بود.

 با توجه به اهمیت روزافزون فناوری نانو، وضعیت توسعه این فناوری در کشور طی سال گذشته چطور بوده‌است؟
بیش از 2دهه از ورود کشورمان به برنامه توسعه علوم و فناوری‌های نانو می‌گذرد و هم‌اکنون در آغاز دهه سوم پیشرفت این فناوری در کشور هستیم. این دهه از سال گذشته با اجرای سند 10ساله سوم که در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید آغاز شد. این سند در افق سال1412 با اهداف و رویکردهای جدیدی از قبیل «مرجعیت علمی و فناوری کشور»، «صنعتی‌سازی»، «اثرگذاری حداکثری فناوری نانو در حوزه‌های اولویت‌دار صنعتی»، «ورود محصولات نانو به بازارهای جهانی» و «نقش‌آفرینی این فناوری در زندگی مردم» تدوین شده‌است. سال1403 دومین سال اجرای این برنامه بود و در این سال طرح‌ها و فعالیت‌های متنوعی در 23اقدام ملی و 7راهبرد کلان سند اجرایی شد.
چه پروژه‌هایی امسال اجرایی شدند؟
در سال1403 بیش از 270پروژه توسعه فناوری و محصول نانو اجرا شد که در قالب پژوهانه و ارائه تسهیلات مورد حمایت ستاد قرار گرفت. این پروژه‌ها در 8پلتفرم حمایتی ستاد و در مراحل مختلف تجاری‌سازی‌ مورد حمایت قرار گرفتند و در 13حوزه صنعتی مختلف اجرا شدند که بیشترین آنها مربوط به حوزه‌های اولویت‌دار ستاد ازجمله سلامت، انرژی، آب، محیط‌زیست و کشاورزی بودند. با ثمردهی این پروژه‌ها امید می‌رود روند توسعه و به‌کارگیری این فناوری توسط صنایع کشور همچنان روند صعودی داشته باشد و به امید خدا در سال‌های آینده شاهد مزایای اقتصادی و اجتماعی بیشتری از این فناوری باشیم.
ستاد نانو در تشویق و ترغیب قشر نوجوان و جوان برای کسب دانش در زمینه فناوری نانو، موفق عمل کرده‌است و این را در برگزاری نمایشگاه ایران‌نانو با برپایی غرفه‌های مخصوص دانش‌آموزان و دانشجویان مشاهده کردیم.چه تعداد دانش‌آموز دراین حوزه فعالیت دارند؟
حمایت‌های ستاد برای شکل‌گیری سرمایه‌های انسانی نانو از مرحله دانش‌آموزی شروع می‌شود. درحال‌حاضر بیش از 300نهاد ترویجی و آموزشی نانو در شهرها و استان‌های مختلف کشور در حوزه دانش‌آموزی فعالند و تاکنون بالغ بر یک‌میلیون‌و900هزار دانش‌آموز در این برنامه‌ها حضور داشته‌اند. در این راستا، امسال پانزدهمین المپیاد دانش‌آموزی نانو با حضور 3هزار نفر با همکاری باشگاه دانش‌پژوهان جوان برگزار شد.
 برنامه حمایتی ستاد برای کسب‌وکارها چگونه است؟
حمایت از کسب‌وکارهای جدید در مرحله بنیان‌گذاری است. در این برنامه از کسب‌وکارهای نوپایی که در حوزه فناوری نانو فعالیت می‌کنند و از قابلیت‌های فنی و تجاری برخوردارند، حمایت می‌شود. این حمایت‌ها شامل تسهیلات بلاعوض، اعطای اعتبار شبکه آزمایشگاهی و فراهم‌آوردن فضای فیزیکی است.
حجم صادرات نانوی ایران در حال حاضر چقدر است؟
آمار تجمیعی فعلا تا سال1402 در دسترس است و آمار بازار امسال تا 4‌ماه دیگر تعیین می‌شود؛ اما حجم صادرات محصولات نانو (مطابق نمودار زیر) در سال‌های اخیر همواره صعودی بوده و در سال1402 به بیش از 145میلیون دلار رسیده‌است که حدود 9درصد از کل فروش محصولات نانو را تشکیل می‌دهد. در همین سال حجم صادرات محصولات دانش‌بنیان 451میلیون دلار بوده‌است.
 صادرات ایران بیشتر روی چه کالاهایی متمرکز است و چه کشورهایی مقصد این صادرات هستند؟
درخصوص بازار بین‌المللی محصولات نانوی ایران باید گفت که عمران و ساختمان، نانومواد، الکترونیک، اپتیک و مواد شیمیایی 4حوزه صنعتی‌اند که بیشترین صادرات محصولات نانوی ساخت ایران را دارند. حجم صادرات محصولات نانوی ایران به کشورهای اروپایی از 7.6میلیون دلار در سال1401 به حدود 10میلیون دلار در سال1402 افزایش یافت که بیش از 80درصد از این مقدار به روسیه بوده‌است. صادرات به کشورهای آفریقا و آمریکای شمالی نیز اگرچه اندک است ولی در سال1402 رشد داشته‌است.
اثرات اجتماعی و اقتصادی فناوری نانو را چقدر می‌توان مهم دانست؟
محصولات مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته ازجمله فناوری نانو فراتر از بازار مستقیم خود، اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی بالایی دارند. به‌عنوان نمونه، درحالی‌که تا 10سال گذشته اکثریت قریب‌به‌اتفاق نانوکاتالیست‌های مورد استفاده در صنایع نفت و پتروشیمی و فولاد کشور از خارج تامین می‌شدند، در سال‌های اخیر با تولید نانوکاتالیست‌های داخلی تا حد زیادی این وابستگی از بین رفته و نانوکاتالیست‌های تولید داخل ضمن ایجاد صرفه‌جویی ارزی و در برخی موارد با افزایش بهره‌وری نسبت به نمونه خارجی، سایه تهدید و تحریم را از سر صنایع نفت و پتروشیمی کشور دور کرده‌اند.
ملموس‌ترین حوزه برای مردم در این رابطه حوزه سلامت و بهداشت است. توسعه نانوداروها در این زمینه چقدر مؤثر بوده‌است؟
بله، در حوزه سلامت و بهداشت نانودارو‌های ضدسرطان در سال‌های اخیر تا حد بسیار زیادی ما را از نمونه‌های خارجی بی‌نیاز کرده‌اند و به‌علاوه باعث کاهش هزینه‌های بیمه درمانی و همچنین عوارض ناشی از استفاده از داروهای ضدسرطان مرسوم شده‌اند. تولیدات داخلی تاکنون از خروج بیش از 126میلیون دلار ارز جلوگیری کرده‌ که این مقدار حدود ۱۰برابر صادرات این محصولات در این مدت بوده‌است. به‌عنوان نمونه، حجم فروش داخلی نانوداروهای ضدسرطان در فاصله سال‌های 1395 تا 1402 معادل 6000میلیارد ریال بوده که صرفه‌جویی ارزی معادل 126میلیون دلاری را به همراه داشته‌است و این درحالی است که صادرات این محصولات در همین مدت کمتر از یک‌دهم این مقدار، یعنی حدود 12میلیون دلار، بوده‌است.
به‌عنوان سؤال پایانی، هزینه‌های درمانی برای مردم چقدر کاهش داشته‌است و داروهای بومی در این زمینه چقدر مؤثرند؟
به‌واسطه کاهش چشمگیر قیمت نانوداروهای داخلی در مقایسه با نمونه‌های خارجی، هزینه‌های بیمه درمان معادل 12000میلیارد ریال یعنی حدود 2برابر فروش داخلی این داروها کاهش داشته‌است. علاوه بر اینها، نانوداروی ضدسرطان سینادوکسوزم به‌دلیل کاهش 30درصدی عوارض قلبی منجر به کاهش 2150میلیارد ریالی هزینه درمان ناشی از عوارض جانبی داروی غیرنانویی آن با نام دوکسوروبیسین شده‌است. داروی ضدسرطان دوکسوروبیسین به‌عنوان داروی شیمی‌درمانی سرطان‌های مختلف مانند سینه، مثانه و تخمدان عمل می‌کند و مصرف این دارو می‌تواند منجر به عارضه قلبی شود؛ درحالی‌که استفاده از نمونه نانولیپوزمال این دارو احتمال این عارضه را تا حد زیادی کاهش می‌دهد که می‌تواند اثر قابل توجهی در کاهش هزینه‌های درمان داشته باشد.


مکث
سرمایه‌های انسانی ثمرات ارزنده‌ای دارند
فعالیت‌های دانشگاهی به چه صورت پیش رفته‌است؟
در دانشگاه‌ها با فعالیت شبکه نهادهای ترویجی دانشجویی فعالیت‌های متنوعی برای آموزش دانشجویان درنظر گرفتیم. ۱۷بازدید علمی، ۲۳سمینار تخصصی، ۱۸نمایشگاه محصولات نانویی، ۱۸ مسابقه دانشجویی و بیش از ۴۰کارگاه آموزشی با فراهم‌کردن زمینه آشنایی بیش از 20هزار دانشجو با فناوری نانو در قالب هفته‌های نانوی استانی در 9ماه اول امسال اجرا شده‌است.
در بخش تحصیلات تکمیلی نانو در این سال‌ها بیش از 42هزار متخصص نانو در سطح کارشناسی‌ارشد و دکتری در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پرورش یافته‌اند و نزدیک به 90مرکز تحقیقاتی فعال در سراسر کشور در حوزه فناوری نانو در حال فعالیت‌اند. این حجم از سرمایه‌های انسانی با حمایت و سوق‌دهی به سمت توسعه فناوری و محصول در راستای اولویت‌های کشور، می‌تواند ثمرات ارزنده‌ای داشته باشد.