استیضاح در چهارگوشه جهان

بهاره محبی-روزنامه‌نگار

تقریبا در تمام کشورهای دارای نظام دمکراتیک، وزرا به نوعی در برابر پارلمان یا نهادهای نظارتی پاسخگو هستند و می‌توانند استیضاح یا برکنار شوند. فرایند استیضاح وزرا بسته به ساختار سیاسی هر کشور متفاوت است، اما معمولا پارلمان یا نهاد قانونگذاری اختیار دارد که وزرا را برای عملکردشان مورد سؤال قرار دهد. در ادامه به بهانه استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی در مجلس شورای اسلامی نگاهی می‌اندازیم به فرایند استیضاح وزرا در برخی از کشورهای جهان.

آمریکا
استیضاح وزرا در آمریکا امر نادری به شمار می‎رود. تاکنون 2وزیر در آمریکا استیضاح شده‌اند: الخاندرو مایورکاس، وزیر امنیت داخلی در سال گذشته و ویلیام بلک‌نپ، وزیر جنگ آمریکا در سال ۱۸۷۶.
 تصویب استیضاح در مجلس نمایندگان: ابتدا موضوع استیضاح باید به تصویب اکثریت مجلس نمایندگان آمریکا برسد.
 محاکمه در سنا: پس از تصویب استیضاح، مجلس نمایندگان از سنا درخواست می‌کند تا جلساتی به ریاست رئیس دیوان‌عالی فدرال برای شنیدن دفاعیات وزیر تشکیل دهد.
  رأی‌گیری در سنا: پس از شنیدن دفاعیات طرفین، استیضاح به رأی گذاشته می‌شود و اگر اکثریت فوق‌العاده سناتورها که بیش از دوسوم اعضا را شامل می‌شود رأی به استیضاح دهند، وزیر مربوطه از کار برکنار می‌‎شود.

انگلیس
در سیستم پارلمانی انگلیس وزرا به پارلمان پاسخگو هستند و درصورت از دست دادن حمایت اکثریت مجلس عوام، ممکن است مجبور به استعفا شوند.
  طرح استیضاح: استیضاح یک وزیر می‌تواند به‌دلیل بی‌کفایتی، سوءرفتار یا نقض قوانین در مجلس عوام آغاز شود.
 تصویب در مجلس عوام: موضوع استیضاح باید به تصویب اکثریت مجلس عوام برسد. این مرحله شامل بحث و بررسی اتهامات و دلایل استیضاح است.
 طرح استیضاح در مجلس اعیان: پس از تصویب در مجلس عوام، موضوع به مجلس اعیان ارجاع می‌شود. مجلس اعیان به‌عنوان دادگاه عمل می‌کند و وزیر باید در مقابل اتهامات از خود دفاع کند.
 رأی‌گیری در مجلس اعیان: پس از شنیدن دفاعیات، استیضاح به رأی گذاشته می‌شود و با حمایت اکثریت اعضای مجلس اعیان از استیضاح، وزیر موردنظر برکنار خواهد شد.

فرانسه
در نظام نیمه‌ریاستی فرانسه، مجلس ملی می‌تواند با رأی عدم‌اعتماد، نخست‌وزیر و اعضای دولت را برکنار کند.
 تصویب در مجلس ملی: موضوع استیضاح باید به تصویب اکثریت مجلس ملی برسد. این مرحله شامل بحث و بررسی اتهامات و دلایل استیضاح است.
 طرح استیضاح در سنا: پس از تصویب در مجلس ملی، موضوع به مجلس سنا ارجاع می‌شود. مجلس سنا به‌عنوان دادگاه عمل می‌کند و متهم باید در مقابل اتهامات از خود دفاع کند.
 رأی‌گیری در مجلس سنا: پس از شنیدن دفاعیات طرفین، اتهام به رأی گذاشته می‌شود و اگر اکثریت اعضای مجلس سنا رأی به مجرمیت بدهند، مقام دولتی از کار برکنار خواهد شد.

آلمان
بوندستاگ (مجلس فدرال) آلمان می‌تواند با رأی عدم‌اعتماد، صدراعظم و در موارد خاص وزرا را از کار برکنار کند.
 طرح استیضاح: استیضاح می‌تواند از طریق نمایندگان در مجلس فدرال آلمان طرح و با حمایت اکثریت نمایندگان تصویب شود.
 محاکمه در بوندسرات: پس از تصویب استیضاح، موضوع به بوندسرات (مجلس ایالتی آلمان) ارجاع می‌شود. بوندسرات به‌عنوان دادگاه عمل می‌کند و وزیر یا صدراعظم باید در مقابل اتهامات از خود دفاع کند.
 رأی‌گیری: پس از شنیدن دفاعیات، استیضاح به رأی گذاشته می‌شود و اگر اکثریت اعضای بوندسرات به آن رأی دهند، مقام دولتی از کار برکنار خواهد شد. این فرایند نه‌تنها برای وزرا، بلکه برای سایر مقامات دولتی نیز قابل اجراست.

کانادا
در نظام پارلمانی کانادا، وزرا به پارلمان پاسخگو هستند. اگر پارلمان به عملکرد یک وزیر اعتراض کند و او حمایت اکثریت را از دست بدهد، ممکن است مجبور به استعفا شود. نخست‌وزیر نیز اختیار برکناری وزرا را دارد.
 آغاز فرایند استیضاح: هر عضو پارلمان می‌تواند در مجلس عوام طرح استیضاح وزیر را با حمایت حداقل 5نماینده دیگر مطرح کند.
 ارجاع به کمیته تحقیق: پس از پذیرش طرح استیضاح از سوی رئیس مجلس، طرح به کمیته‌ای متشکل از نمایندگان احزاب مختلف برای بررسی ارجاع می‌شود. این کمیته می‌تواند درصورت لزوم جلسات استماع عمومی یا خصوصی برگزار و ظرف 90روز نظر خود را درباره ادامه فرایند استیضاح به پارلمان اعلام کند.
 فراخواندن وزیر به پارلمان برای ادای توضیحات  رای‌گیری درباره استیضاح

ژاپن
پارلمان ژاپن می‌تواند وزرا را مورد بازخواست قرار دهد. اگر نخست‌وزیر رأی عدم‌اعتماد دریافت کند، او و کابینه‌اش باید استعفا دهند یا انتخابات جدید برگزار شود.
 آغاز فرایند استیضاح: استیضاح می‌تواند با طرح رسمی آن توسط اعضای مجلس نمایندگان آغاز شود. این مرحله معمولا شامل ارائه مدارک یا مستنداتی مرتبط با تخلفات، نقض قوانین یا ناکارآمدی وزیر موردنظر است.
 تصویب در مجلس نمایندگان: سپس موضوع در مجلس نمایندگان مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. اگر اکثریت اعضا از استیضاح حمایت کنند، موضوع به مرحله بعدی می‌رود.
 محاکمه در مجلس مشاوران: پس از تصویب توسط مجلس نمایندگان، پرونده به مجلس مشاوران ارجاع می‌شود که به‌عنوان دادگاه استیضاح عمل می‌کند. در این مرحله هر دو طرف دلایل و مستندات خود را ارائه می‌دهند.
 رأی‌گیری نهایی در مجلس مشاوران: پس از شنیدن دلایل و مستندات، مجلس مشاوران رأی‌گیری نهایی را انجام می‌دهد. اگر اکثریت اعضا به استیضاح رأی دهند، وزیر از مقام خود برکنار می‌شود.

کره‌جنوبی
مجلس ملی کره‌جنوبی اختیار استیضاح وزرا را دارد. در سال‌های اخیر، این کشور شاهد استیضاح‌های پرحاشیه، ازجمله استیضاح رئیس‌جمهور پارک گون‌هه بود که در نهایت منجر به برکناری او شد. در کره‌جنوبی، فرایند استیضاح مقامات عالی‌رتبه، ازجمله وزرا، یک رویه ساختاریافته و رسمی است. در اینجا مروری کلی از این فرایند آمده است.
 طرح استیضاح: فرایند با پیشنهادی برای استیضاح آغاز می‌شود که باید توسط حداقل یک‌سوم از اعضای کل مجلس ملی پیشنهاد شود.
 تصویب: برای تصویب پیشنهاد استیضاح، نیاز به اکثریت رأی از کل اعضای مجلس ملی است. در مورد رئیس‌جمهور، دو‌سوم اکثریت لازم است.
 تعلیق وزیر: به‌محض تصویب پیشنهاد، مقام مورد نظر بلافاصله از وظایف خود تعلیق می‌شود.
 طرح در دادگاه قانون اساسی: پرونده استیضاح به دادگاه قانون اساسی کره ارائه می‌شود. دادگاه جلساتی برگزار و پرونده را بررسی می‌کند. درصورت برکناری وزیر توسط دادگاه قانون اساسی، فرد موردنظر نمی‌تواند 5سال بعد از استیضاح پست دولتی داشته باشد.

اسپانیا
در اسپانیا، پارلمان می‌تواند از طریق رأی عدم‌اعتماد، نخست‌وزیر و وزرای او را برکنار کند. معمولا وزرا به‌دلیل فشار سیاسی یا ناکارآمدی مجبور به استعفا می‌شوند.
 آغاز فرایند استیضاح: این فرایند درصورتی آغاز می‌شود که شکایات قابل‌توجهی از تخلف علیه یک وزیر وجود داشته باشد، ازجمله اتهام فساد یا سوءاستفاده از قدرت.
 ارجاع پرونده به دادگاه عالی: دادگاه عالی اسپانیا مسئول بررسی شکایات است. این مرجع قضایی اگر تحقیقات شواهد کافی پیدا کند و وزیر موردنظر گناهکار تشخیص داده شود، احکامی چون عزل از سمت، جریمه یا زندان صادر می‌کند.